© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Luuc Kooijmans, Ruysch, Anna, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/annaruysch [13/01/2014]
RUYSCH, Anna (ged. Den Haag 19-12-1666 – begr. Amsterdam 7-1-1754), stillevenschilderes, later handelaarster in verf. Dochter van Frederik Ruysch (1638-1731), hoogleraar anatomie en plantkunde, en Maria Post (1643-1720). Anna Ruysch trouwde op 6-7-1688 in Amsterdam met Isaak Hellenbroek (1664-1749), handelaar in verf. Uit dit huwelijk werden ten minste 6 kinderen geboren, van wie 2 dochters en 1 zoon de volwassen leeftijd bereikten.
Anna Ruysch werd in Den Haag geboren als tweede dochter van de arts/apotheker Frederik Ruysch en Maria Post. Diverse familieleden vervulden functies in de Haagse bureaucratie en aan het hof van de Oranjes. Een van haar peetouders was haar grootvader Pieter Post, de beroemde hofarchitect. Toen zij nog een baby was verhuisde het gezin naar Amsterdam omdat haar vader daar de opdracht had aanvaard om de chirurgijns in de anatomie te gaan onderwijzen. In Amsterdam maakte haar vader furore met een museum waarin hij anatomische stillevens tentoonstelde, waarbij hij ook gebruik maakte van insecten, bloemen en planten. Anna en haar twee jaar oudere zus Rachel groeiden op temidden van die stillevens en bleken de objecten die hun vader tentoonstelde uitstekend te kunnen afbeelden. Rachel ging toen ze vijftien of zestien was in de leer bij de Amsterdamse stillevenschilder Willem van Aelst, en het ligt voor de hand dat ook de twee jaar jongere Anna bij hem werd opgeleid. Anna schilderde in dezelfde stijl als Rachel, en koos voor dezelfde onderwerpen: stillevens met bloemen, fruit en kleine dieren.
In tegenstelling tot haar zus stopte Anna Ruysch met haar schildersloopbaan toen ze, 21 jaar oud, in het huwelijk trad. Ze trouwde met de twee jaar oudere Isaak Hellenbroek, zoon van Johannes Hellenbroek, koopman in Amsterdam, en Elisabeth Joosten. Zijn broer was Abraham Hellenbroek, een nogal steile predikant die bekendheid genoot vanwege een succesvol catechiseerboekje. Zelf handelde Isaak in verf. Anna werd al snel moeder. Op 10 april 1689 werd haar eerste kind, Elisabeth Susanna, gedoopt. Naast die dochter bleven nog twee kinderen in leven:Frederik Hendrik (gedoopt 2-1-1697) en Anna Geertruijd (gedoopt 14-8-1707). Het gezin leefde van de inkomsten van de groothandel in verf op het Damrak. Isaac Hellenbroek, die in de gereformeerde kerk de functie van diaken vervulde, werd in 1742 aangeslagen voor hetzelfde inkomen als zijn beroemde schoonzus Rachel Ruysch: 2500 gulden.
Na het overlijden van haar man in 1749 zette de bijna blinde Anna, inmiddels 83, met haar zoon Frederik Hendrik de verfhandel voort. In haar testament kreeg haar zoon vier schilderijen toegewezen: zijn eigen portret, een portret van zijn oom, de predikant Abraham Hellenbroek, geschilderd door Pieter van der Werff, en de portretten van zijn ouders. Haar twee dochters erfden ook een aantal schilderijen. Anna Geertruijd kreeg een portret van Frederik Ruysch in een vergulde lijst, en twee bloemstukken van haar moeder. Elisabeth Susanna kreeg haar eigen portret en een portret van Frederik Ruysch dat Jurriaan Pool in 1694 had geschilderd, in een zwarte lijst, en eveneens twee bloemstukken van haar moeder.
Begin 1754 stierf Anna Ruysch, 87 jaar oud. Omdat zij haar werk zelden signeerde, is slechts een klein aantal schilderijen met zekerheid aan haar toe te schrijven.
Naslagwerken
Van der Aa; Kramm; Lexicon Noord-Nederlandse kunstenaressen; Thieme; Willigen/Meijer.
Archivalia
Gemeentearchief Amsterdam: Notarieel Archief, nr. 7656, notaris Abraham Tzeeuwen, acte 611, 1-9-1732; idem 7688, acte 38, 28-2-1741; 10.735, notaris Salomon Dorper, acte 919, 23-9-1749.
Werk
Zie de documentatie aanwezig op het RKD.
Literatuur
- A.P.A. Vorenkamp, Bijdrage tot de geschiedenis van het Hollandse stilleven in de 17e eeuw (Leiden 1933) 126.
- Erika Gemar-Költzsch, Holländische Stillebenmaler im 17. Jahrhundert (Lingen 1995) 845.
- Fred G. Meijer en Edwin Buijsen, ‘Hazentandjes en franjes van Anna Ruysch’, The Hoogsteder Journal 4 (1998) 17-23 [over toeschrijvingen van enkele stillevens aan Anna Ruysch op basis van stilistische analyse].
- Luuc Kooijmans, De doodskunstenaar. De anatomische lessen van Frederik Ruysch (Amsterdam 2004).
Illustratie
Stilleven met druiven, perzik en slak, gesigneerd en gedateerd A Ruysch 1685. Uit: Meijer en Buijsen in The Hoogsteder Journal 4 (1998).
Auteur: Luuc Kooijmans
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.