Brunswijk, Elisabeth van (1230-1266)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Marion van Bussel, Brunswijk, Elisabeth van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/brunswijk [13/01/2014] 

BRUNSWIJK, Elisabeth van (geb. ca. 1230 – gest. 27-5-1266), moeder van graaf Floris V van Holland. Dochter van Otto I hertog van Brunswijk-Lüneburg (reg. 1235-1252) en Machteld van Brandenburg (gest. 1261). Elisabeth van Brunswijk trouwde op 25-1-1252 in Brunswijk met Willem II graaf van Holland (1228-1256), rooms-koning. Uit dit huwelijk werden 1 zoon en 1 dochter geboren.

Elisabeth werd geboren als vierde dochter van Otto I van Brunswijk-Lüneburg en Machteld van Brandenburg. Het Brunswijkse huis had niet alleen een vooraanstaande positie in het Duitse Rijk, maar was ook gelieerd aan andere machtige Duitse vorstenhuizen. Elisabeth had vijf broers en vier zusters. De dochters werden allen uitgehuwelijkt aan aanzienlijke edelen. Ook Elisabeth trouwde met een belangrijk edelman: Willem II graaf van Holland. Deze Willem was in 1247 met hulp van de paus tot rooms-koning gekozen, als tegenkoning van de door de paus geëxcommuniceerde Frederik II. Door zijn huwelijk met Elisabeth verwierf hij steun van de Welfse coalitie.

Het huwelijk werd voltrokken op 25 januari 1252 in Brunswijk. Tijdens de huwelijksnacht  – Elisabeth moet ongeveer 22 jaar oud zijn geweest – gingen de burcht Thornquarderode en een deel van de stad Brunswijk in vlammen op. De bruid zou haar koninklijke bruidegom hebben gered door hem de weg te wijzen uit het hem onbekende kasteel (‘Annales Stadenses’, 373). In 1254 werd, waarschijnlijk in Leiden, een zoon geboren: Floris. Een jaar later, in de zomer van 1255 volgde een dochter, Machteld, die jong zou sterven. Over Elisabeths huwelijk en haar optreden als gravin en koningin is weinig bekend. Er is een vermelding dat zij samen met haar man het in 1249 door Simon van Haerlem gestichte Haarlemse karmelietenklooster begunstigd zou hebben (De Boer, 166). In november 1255 vergezelde Elisabeth haar man naar Duitsland om de Rijksdag te Worms bij te wonen. Daar werd ze tijdens een uitstapje ontvoerd door ridder Herman von Rietberg die haar van haar kostbaarheden beroofde en gevangen zette op zijn burcht. Zij werd bevrijd door enkele Duitse edelen en burgers (Böhmer-Ficker, 987). Kort daarop, op 28 januari 1256, werd Willem tijdens een expeditie tegen de Friezen gedood. Zijn lichaam werd verstopt onder de haardplaat in een huis in Hoogwoud.

Op het bericht van Willems dood vertrok Elisabeth naar Holland. De voogdij over de jonge Floris viel toe aan Willems broer Floris (hierom bijgenaamd ‘de Voogd’) en na diens dood in 1258 aan Willems zuster Aleid van Avesnes. Elisabeth zou haar man tien jaar overleven. Waar ze in die tien jaar gewoond heeft, is onduidelijk. Wel komt ze voor als getuige of mede-zegelaar in verschillende in Holland – onder andere door Aleid – uitgevaardigde oorkonden. Misschien mogen we daaruit afleiden dat ze wel in de buurt van haar zoon verbleef, maar zeker is dit niet. Ze overleed op 27 mei 1266 en haar lichaam werd bijgezet in de abdijkerk van Middelburg. In 1284 vond Floris V tijdens een wraakoefening tegen de Friezen het lichaam van zijn vader en bracht het over naar Middelburg (Dijkstra, 140). Zo werd Elisabeth na haar dood met haar man herenigd.

Literatuur en uitgegeven bronnen

• ‘Annales Stadenses’, in: Monumenta Germaniae Historica, Scriptores 16 (1859) 271-379.
• ‘Annales Erphordenses’, in: Monumenta Germaniae Historica, Scriptores 16 (1859) 26-40.
• J.F.Böhmer, Regesta Imperii V. Die Regesten des Kaiserreichs unter Philipp, Otto IV, Friedrich II etc. 1198-1272, neu herausgegeben von J. Ficker (Innsbruck 1882).
• A. Ulrich, Geschichte des römischen Königs Wilhelm von Holland 1247-1256 (Hannover 1882).
• O. von Heinemann, Geschichte von Braunschweig und Hannover, deel 1 (Gotha 1884).
• P.Fr.C. de Boer, ‘Carmelietenkloosters in Nederland vóór de Hervorming. I. Haarlem’, Bijdragen voor de Geschiedenis van het Bisdom van Haarlem 34 (1912) 164-198 [met daarin een uitgave van Batavia desolata dominicana].
• A.W.E. Dek, Genealogie der graven van Holland (4de verb. druk; Zaltbommel 1969).
• J.M.A. Coenen, Graaf en grafelijkheid. Een onderzoek naar de graven van Holland en hun omgeving in de dertiende eeuw (z.p. 1986).
• Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, J.G. Kruisheer ed., deel 2 (Assen/Maastricht 1986).
• E.H.P. Cordfunke, Gravinnen van Holland. Huwelijk en huwelijkspolitiek van de graven uit het Hollandse Huis (Zutphen 1987).
• E. Engel en E. Holtz red., Deutsche Könige und Kaiser des Mittelalters (Keulen/Wenen 1989).
• B.K.S. Dijkstra, Een stamboom in been: vier eeuwen graven en gravinnen van het Hollandse Huis (Amsterdam 1991).
• E.H.P. Cordfunke, ‘Familierelaties en dynastieke belangen’, in: D.E.H. de Boer, E.H.P. Cordfunke en H. Sarfatij red., Wi Florens… De Hollandse graaf Floris V in de samenleving van de dertiende eeuw (Utrecht 1996) 20-37.

Auteur: Marion van Bussel