Samengesteld door E. Balkestein, L. van Damme, M. Scherer, K. Verbrugge, en D. de Visser (jaar van publicatie: 2010)

Deze digitale onderzoeksgids is het resultaat van een samenwerkingsverband tussen het Huygens Instituut en het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). De uitgave van de gids maakte deel uit van het programma ‘Erfgoed van de oorlog’ van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Dit programma had tot doel de nalatenschap van de Tweede Wereldoorlog voor de toekomst te behouden en te ontsluiten. Tot het ‘erfgoed’ worden onder andere archieven, objecten en beeld- en geluidsmateriaal gerekend.

De onderzoeksgids richt zich op de nasleep van de Tweede Wereldoorlog en brengt archieven in kaart van organisaties en personen die taken hebben verricht voor oorlogsgetroffenen op het terrein van: repatriëring; opsporing van vermisten; informatieverstrekking over personen; sociale zorg; rechtsherstel; wetgeving; verificatieonderzoek in verband met de verstrekking van pensioenen en andere uitkeringen; belangenbehartiging.

De digitale onderzoeksgids is zowel bestemd voor wetenschappelijk onderzoekers als voor het brede publiek. De beschrijvingen van de archieven en verwijzingen naar de vindplaatsen ervan vormen de kern. Daarnaast bevat de onderzoeksgids beeldmateriaal en worden de verschillende onderwerpen in themateksten in een bredere context geplaatst.

Repatrianten te Amsterdam. Ad Windig, collectie Maria Austria Instituut

Opzet en afbakening

In de onderzoeksgids zijn op gestructureerde wijze archiefvormers in kaart gebracht die taken hebben verricht ten behoeve van oorlogsgetroffenen uit Nederland en Nederlands-Indië. Daarnaast zijn in deze onderzoeksgids ook organisaties uit de oorlog opgenomen waarvan het archief gebruikt is voor de uitvoering van deze werkzaamheden.

Het bleek niet altijd mogelijk de vindplaats van een aantal in Nederlands-Indië gevormde archieven te achterhalen. Als gevolg van de Japanse bezetting en de bersiapperiode zijn vele archieven verloren gegaan. Ook de archieven van particuliere organisaties zijn niet alle bewaard gebleven, aangezien deze instanties geen wettelijke bewaarplicht hebben.

Oorspronkelijk waren er twee onderzoeksgidsen: ‘Sociale Zorg en Rechtsherstel Oorlogsgetroffenen WOII, 1942-heden’ en ‘Opsporing en Verificatie, 1944-heden’. Besloten is om deze twee onderzoeksgidsen, die inhoudelijk nauw verwant waren aan elkaar, te integreren in één digitale onderzoeksgids. De begindata 1942 respectievelijk 1944 zijn gekozen, omdat tijdens de Tweede Wereldoorlog al initiatieven genomen werden op het gebied van sociale zorg, rechtsherstel en repatriëring die na afloop van de oorlog pas uitgevoerd konden worden. Er is geen einddatum, omdat een groot aantal werkzaamheden, zoals de opsporing van vermiste personen, de uitvoering van wetgeving voor oorlogsgetroffenen en de belangenbehartiging, vandaag de dag nog steeds wordt verricht.

Archiefvormers zijn alleen opgenomen in deze gids wanneer hun werkzaamheden het directe gevolg zijn geweest van de Tweede Wereldoorlog. Organisaties en personen die hulp hebben verleend aan slachtoffers uit de bersiapperiode vallen daarom buiten het bestek van de gids.

De onderzoeksgids bevat daarnaast alleen organisaties die een nationaal karakter hebben gehad. Archieven van gemeenten en lokale instellingen zijn niet opgenomen in de onderzoeksgids. De archiefvormers zijn hoofdzakelijk Nederlandse organisaties; alleen die buitenlandse instellingen zijn opgenomen die zich in belangrijke mate hebben ingezet voor Nederlandse oorlogsgetroffenen.

Deze onderzoeksgids richt zich hoofdzakelijk op burgerslachtoffers- en getroffenen van de oorlog. Organisaties die taken hebben verricht op het gebied van sociale zorg aan of de behartiging van belangen van militairen komen niet aan bod. Wel wordt in de gids aandacht besteed aan instellingen die zich hebben beziggehouden met de opsporing en repatriëring van en informatieverstrekking over krijgsgevangenen en militairen, omdat in Nederlands-Indië opsporings- en repatriëringsorganisaties zich zowel richtten op burgers als op krijgsgevangenen.

Ga naar de onderzoeksgids.