© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: A.A. de Jonge, 'Veldmeijer, Johannes Hendrik (1910-1945)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn1/veldmeijer [12-11-2013]

VELDMEIJER, Johannes Hendrik (1910-1945)

Veldmeijer, Johannes Hendrik (naamswijziging bij vonnis Arr. Rb. te Groningen op 21-9-1915 in Feldmeijer) politicus (Assen 30-11-1910 - bij Raalte 22-2-1945). Zoon van Egbert Veldmeijer, sergeant-majoor, en Antje Wolthers. Op 1-11-1937 gehuwd met IJbeltje Anneke Sikkes. Uit dit huwelijk werd 1 zoon geboren.

Feldmeijer deed eindexamen HBS in 1928. Als student in de wis- en natuurkunde (sedert 1928) te Groningen voor het fascisme gewonnen, werd hij herfst 1932 lid van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB); het werk voor de NSB nam hem spoedig geheel in beslag en nadat hij in 1935 voor zijn kandidaatsexamen gezakt was, gaf hij zijn studie op en werd bezoldigd propagandist van de NSB met standplaats Utrecht. Inmiddels had hij van 1930-1931 zijn militaire dienstplicht vervuld en zijn opleiding beëindigd als reserve-2e-luitenant van de luchtdoelartillerie; op grond van zijn NSB-lidmaatschap werd hij echter in 1935 ontslagen als reserve-officier.

In de NSB behoorde Feldmeijer tot de 'volkse' groep rond F.E. Farwerck, die het Germaanse verleden van Nederland cultiveerde en spoedig ook de verbreider werd van racistische denkbeelden. Ook trad hij, buiten de NSB-leiding om, in verbinding met Duitse SS-kringen. Deelname aan de intriges binnen de NSB bracht hem in conflict met de leider ir. A.A. Mussert en in de herfst van 1937 werd hij van het Utrechtse hoofdkwartier 'verbannen' en tot districtsleider van Salland gemaakt. Protectie van Musserts rivaal M.M. Rost van Tonningen bezorgde hem in augustus 1939 echter opnieuw een belangrijke functie: hij werd leider van de Mussert-Garde, een paramilitaire organisatie van enkele honderden leden, die door Feldmeijer geheel als een nabootsing van de SS werd opgezet. Eind 1939 en begin 1940 reisde hij diverse malen naar Berlijn om de Duitsers te adviseren betreffende de Nederlandstalige uitzendingen van Radio-Bremen. Op 3 mei 1940 liet de regering-De Geer hem, samen met Rost van Tonningen en 19 anderen, interneren in het fort Ooltgensplaat; tijdens de oorlogsdagen via België naar Frankrijk vervoerd, werd hij op 30 mei 1940 door Duitse troepen in Calais bevrijd.

Op 11 september 1940 werd hij als Voorman belast met de oprichting en leiding van de Nederlandsche SS. Tot de oprichting dezer formatie, die in totaal ongeveer 4000 leden geteld heeft en welker naam op 1 november 1942 veranderd werd in Germaansche SS in Nederland, had Mussert slechts onder sterke Duitse druk zijn toestemming gegeven; formeel was haar karakter tweeslachtig: enerzijds onderdeel van de NSB, anderzijds van de (Duitse) SS; in de praktijk telde alleen het laatste en als Voorman heeft Feldmeijer vanaf het begin niet Mussert, doch alleen Reichsführer-SS Himmler en diens vertegenwoordiger in Nederland, Rauter, als zijn superieuren.

Feldmeijer ijverde sterk voor deelname van zijn volgelingen aan de Duitse oorlogvoering en heeft ook tweemaal zelf aan het front gediend (als onderofficier): in april-mei 1941 in de Leibstandarte Adolf Hitler tijdens de veldtocht in Joego-Slavië en Griekenland en van juni 1942 tot maart 1943 in de SS-divisie Wiking aan het Zuid-Russische front. In maart 1943 kreeg hij de rang van Standartenführer (kolonel) in de Allgemeine SS, in maart 1944 - na een officiersopleiding gevolgd te hebben - bovendien die van Hauptsturmführer (kapitein) der Waffen-SS. De politieke betekenis van Feldmeijer tijdens de bezetting ligt daarin, dat hij binnen de NSB optrad als voornaamste woordvoerder van de SS-richting, die naar volledige integratie van Nederland in een Groot-Germaans Rijk streefde (in tegenstelling tot Mussert, die niet verder wilde gaan dan een Germaanse Statenbond). Door de bezettingsautoriteiten werd Feldmeijer gezien als een zweep om Mussert tot volgzaamheid te brengen en in 1943 is door Rauter overwogen om Feldmeijer in Musserts plaats leider der NSB te maken. In mei 1943 kwam het tot een openlijke botsing tussen de NSB-leiding en de Germaansche SS in Nederland; onder Duitse druk werd dit conflict voor het oog van de wereld bijgelegd (gemeenschappelijk optreden van Mussert en Feldmeijer op een meeting in de Haagse Dierentuin, 22 juni 1943), maar sedertdien waren alle feitelijke banden tussen NSB en Germaansche SS verbroken. Anders dan Mussert was Feldmeijer een voorstander van represailles voor aanslagen van de verzetsbeweging tegen NSB'ers en op aanwijzing van Rauter leidde hij in septembernovember 1943 het 'Sonderkommando-Feldmeijer', dat minstens 20 represaille-moorden pleegde. In februari 1945 werd hem het commando opgedragen van een bataljon van de Landstorm Nederland; op weg naar zijn frontbestemming werd zijn auto door een geallieerd jachtvliegtuig beschoten, waarbij hij dodelijk getroffen werd.

Feldmeijer is niet door een theoretisch gefundeerde overtuiging tot het nationaal-socialisme gekomen, maar door zijn hang naar een actief en 'heroïsch' leven. De 'harde' soldateske levenshouding, die hij zichzelf oplegde, cultiveerde hij ook als spreker en in zijn - niet talrijke - publikaties: korte afgebeten zinnen, krachtige uitdrukkingen etc. Ondanks zijn fanatisme was hij geenszins een asceet, maar integendeel een genotzuchtig man, die van zijn positie tijdens de bezetting materieel ruim profiteerde en soms zelfs niet bestand was tegen de verleiding om hem voor de Nederlandsche SS toevertrouwde gelden ten eigen bate aan te wenden; deze aan zijn superieuren bekende zwakte is wel de hoofdreden, dat er in 1943 niets gekomen is van een verdringing van Mussert door Feldmeijer.

P: De brochure Wij, de jeugd (Utrecht, 1935); verder een aantal artikelen, vooral in Nieuw Nederland. Maandblad voor economie, staatkunde en cultuur en Storm. Blad der Nederlandsche SS. Sinds 3 (1943-1944) o.d.t. Storm. Weekblad der Germaansche SS in Nederland.

L: M.M. Rost van Tonningen, Correspondentie . . . Ingel. en uitg. door E. Fraenkel-Verkade in samenw. met A.J. van der Leeuw ('s-Gravenhage, 1967) I, passim; S. van der Zee, Voor Führer volk en vaderland sneuvelde... De SS in Nederland. Nederland in de SS (Den Haag, [1975]); De SS en Nederland. Documenten uit SS-archieven 1935-1945. Ingel. en uitg. door N.K.C.A. in 't Veld. ('s-Gravenhage, 1976. 2 dln,).

I: http://nl.wikipedia.org/wiki/Afbeelding:Henk_Feldmeijer%2C_circa_1941.jpg [Feldmeijer in SS-uniform omstreeks 1941].

A.A. de Jonge

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 1 (Den Haag 1979)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013