© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: Harry G.M. Prick, 'Boeken, Hendrik Jan (1861-1933)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/boeken [12-11-2013]

BOEKEN, Hendrik Jan (1861-1933)

Boeken, Hendrik Jan (Hein), classicus en letterkundige (Amsterdam 2-12-1861 - Amsterdam 19-10-1933). Zoon van Pieter Boeken, commissionair, en Anna Margaretha ter Meulen. Gehuwd op 3-8-1899 met Adriana Lina Coorengel. Uit dit huwelijk werd 1 jong overleden zoon geboren.

Boeken maakte als student in de klassieke letteren aan de Amsterdamse universiteit in oktober 1879 kennis met de eveneens filologische student Willem Kloos. Daarmee werd de grondslag gelegd voor een, jarenlang onafscheidelijke, vriendschap, waaruit Kloos morele en daadwerkelijke steun putte, vooral in de jaren negentig, toen hij herhaaldelijk in een crisissituatie verkeerde. Het was Kloos die in 1886 Boekens dichterlijk talent ontdekte en stimuleerde. Overigens debuteerde Boeken eerst in De Nieuwe Gids van april 1887 met het toen naamloos afgedrukte sonnet 'Herfst', dat tot op heden kwalitatief niet onderdoet voor een van de beroemd geworden sonnetten van Kloos. Van de meer dan tweeduizend sonnetten, sindsdien door Boeken - vaak als gelegenheidsgedichten - openbaar gemaakt, kan er helaas slechts een tiental de vergelijking met het debuutsonnet doorstaan. Wel toonde Boeken zich steeds een meester op het punt van inventieve, verrassende en, hoe dan ook, verwachtingwekkende beginregels, maar in negen van de tien gevallen mist reeds de tweede of derde regel alles wat die verwachting zou kunnen inlossen. Zelfkritiek bleef aan Boeken vreemd. De bundel Goden en menschen (1895) bracht nagenoeg alles bijeen, meer groen dan rijp, wat tot dan toe aan poëzie onder zijn handen vandaan was gekomen.

In het voorjaar van 1893 had Boeken Willem Kloos, tot herstel van gezondheid, vergezeld op een reis naar Frankrijk en Italië. Eerst na Boekens overlijden legde Kloos zijn reisindrukken van 1893 vast in een reeks van twaalf sonnetten met 'Levensherinneringen aan Hendrik Jan Boeken' (De Nieuwe Gids 48 (1933) II, 579-590). In 1894 werd Boeken redacteur van De Nieuwe Gids, wat hij, met een korte onderbreking, tot zijn dood bleef. Bij zijn promotie bij J. van der Vliet te Utrecht, 7 juli 1899, op het proefschrift Adnotationes ad Apuleii Metamorphoseon. Librum XI, fungeerden Kloos en Willem Witsen als paranimfen. Met Lucius Apulejus' Herscheppinge of de gouden ezel, vertaald uit het Latijn (1901), oogstte Boeken heel wat meer succes dan met de bundel Aan mijne vrouw (1902) en het dramatisch gedicht Helena (1902). De mededeling van de uitgever dat deze op 't punt stond de 500 oningenaaide exemplaren van Helena als pakpapier te gebruiken, bracht Boeken ertoe over zijn eigen werk te schrijven (De Nieuwe Gids 36 (1921) I, 959-964). In 1909 werd de intekening opengesteld op een bundel die al de sedert 1897 geschreven kleinere gedichten beloofde te bevatten. Willem Witsen zou er Boekens portret voor etsen, terwijl Th.W. Nieuwenhuis de band zou ontwerpen en de algehele verzorging van deze uitgave op zich zou nemen. Dat de intekenaren verstek lieten gaan, verdroot Boeken zeer, maar zijn teleurstelling vond ruimschoots compensatie in het succes dat zijn Dante-vertaling, in proza, beschoren was: Hel (1906), Louteringsberg (1908) en Paradijs (1909) zouden alle drie in 1935 een vierde, de Hel zelfs een vijfde druk beleven.

Sinds 1902 was Boeken woonachtig in Hilversum, waar hij privé-lessen Grieks en Latijn gaf, die door oud-leerlingen unaniem geprezen werden als boeiend en bezielend, vooral wanneer hij kwam te spreken over de Griekse literatuur. Naar eigen zeggen waren voor Boeken de Griekse goden geen abstracties, maar stonden ze op een zeer reële grond. In zijn Hilversumse jaren (na de Eerste Wereldoorlog bewoonde hij weer zijn geboortestad) werd Boeken tweemaal zwaar beproefd: in 1903 overleed zijn eenjarig zoontje Hendrik Jan en op 22 januari 1916 verloor hij zijn veelvuldig door depressies gekwelde vrouw, die hij heeft geholpen in haar verlangen tot beëindiging van haar leven. Boeken heeft terechtgestaan t.z.v. doodslag; dat feit is bewezen geoordeeld, maar hij werd op grond van de geestelijke toestand waarin hij tijdens de daad verkeerde, ontslagen van alle rechtsvervolging (Vonnis Arr. Rb. te Amsterdam van 30 juni 1916). Aan het eerste verlies is in Boekens laatste bundel, Verzen, (1920) het gedicht Kinder-lijk gewijd, aan het latere tragische gebeuren houden daarin drie In memoriam -sonnetten (De Nieuwe Gids 32 (1917) II, 123-125) de herinnering levend. Deze gedichten ontbreken in de bloemlezing Proza en poëzie van Hein Boeken (1936).

A: Het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te 's-Gravenhage beschikt over een uitgebreide collectie handschriften en brieven van Hein Boeken.

P: Behalve de reeds genoemde publikaties: synopsis van werk in Proza en poëzie van Hein Boeken. Samengest. door Helena M. Boissevain, Henriëtte Mooy en Ton Koot (Amsterdam, 1936).

L: André de Ridder, 'Bij Hein Boeken', in Den Gulden Winckel 14 (1915) 145-151; P. van Schilfgaarde, 'Hein Boeken als dichter en essayist', in Vragen van den dag 48 (1933) 577-596; Willem Kloos, 'Herinneringen aan den dichter Dr. H.J. Boeken', in Letterkundige inzichten en vergezichten ('s-Gravenhage, 1938) XXIII, 155-164; G.H. 's-Gravesande, De geschiedenis van De Nieuwe Gids (Arnhem, 1956); Annie Salomons, 'Hein Boeken', in Herinneringen uit den ouden tijd (Den Haag, 1957) 9-18; Henriëtte Mooy over Hein Boeken, in Gisteren leeft (Drachten, 1965-1967.2 dl.) passim; P. van Schilfgaarde, 'De dichter Hein Boeken en de klassieke Oudheid', in Sjoerd van Faassen, De tachtigers en de klassieken (Utrecht, 1980) 27-33; Max Nord, 'De dichter Hein Boeken en zijn rampjaar 1916', in Vrij Nederland, 7-5-1983 (Kleurkatern: 26-36); Rudi van der Paardt, 'Over Hein Boeken en zijn Apuleiana', in Wildgroei 1 (1983) 4 (juni) 16-18; Aegidius W. Timmerman, Tim's herinneringen 3e dr. (Amsterdam, 1983) 136-139.

I: Website Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/beeld.php?id=boek003 [29-1-2008] [Portet: Willem Witsen].

Harry G.M. Prick

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 2 (Den Haag 1985)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013