© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: J.J. van Herpen, 'Hollander, Hartog (1886-1943)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/hollanderh [12-11-2013]

HOLLANDER, Hartog (1886-1943)

Hollander, Hartog (Han), sportjournalist (Deventer 5-10-1886 - Sobibor (Polen)9-7-1943). Zoon van Simon Hollander, uitdrager, en Frouwke Hoogstraal. Gehuwd op 24-7-1912 met Leentje Smeer. Uit dit huwelijk werd 1 dochter geboren.

Hartog was een van de acht kinderen in het joodse gezin Hollander. Zijn vader was een welbespraakt koopman, evenals zijn oom Jacob, die het beroep van kwakzalver op de markt uitoefende. Zonder twijfel heeft die goede standwerkerstraditie in zijn familie in Hollanders bekwaamheid als radioverslaggever doorgewerkt. Hij ging in Deventer naar de HBS en speelde er in 1902 al in de dat jaar opgerichte voetbalclub Go Ahead, een naam die door hem bedacht was. Zonder zijn belangstelling voor sport te verliezen vond hij intussen een bestaan: op 26 september 1904 trad hij in dienst van de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij. Hij was tot en met 1907 in verschillende plaatsen leerling-klerk en vervolgens klerk, commies en ten slotte chef-commies in het administratiegebouw van de HIJSM in Amsterdam. Zijn salaris steeg van f6,50 per week in 1904 tot f3247,50 per jaar in 1921. In dat jaar vroeg en verkreeg hij eervol ontslag, teneinde zich geheel aan de sportjoumalistiek te kunnen wijden. Hij had al meegewerkt aan Het Sportblad en werd nu plaatsvervangend chef van de sportredactie van het dagblad De Telegraaf, een functie die hij tot in de oorlog bekleedde.

Han Hollanders radiocarrière begon op zondagmiddag 11 maart 1928: zijn eerste ooggetuigeverslag van een internationale voetbalwedstrijd, namelijk Holland-België. W. Vogt - directeur van de Algemeene Vereeniging Radio Omroep (AVRO) -heeft bij de herdenking daarvan 40 jaar later verteld hoe hij zich in 1928 herinnerde dat een zekere H. Hollander bij de Telegraafcompagnie van de Genie in Utrecht in 1907 zó sappig een voetbalwedstrijd kon beschrijven, dat hij, toen de AVRO in maart 1928 met toestemming van de minister de voetbalwedstrijd mocht uitzenden (en de monopoliepositie van het Persbureau Vaz Dias opgeheven werd), aan zijn oude 'slapie' dacht. Torn Schreurs van de AVRO-reportagedienst was het die Hollander vervolgens aanried de werkwijze van sportverslaggevers op buitenlandse radiostations te bestuderen.

Die eerste reportage - er bevindt zich een plaquette in het Olympisch Stadion met onder Hollanders kop deze woorden: Ter herinnering aan Han Hollander. De eerste radioreporter, die een verslag gaf van een interland-voetbalwedstrijd in het Amsterdamse Stadion (Nederland-België 11 maart 1928) - werd een groot succes. Tot 1940 zijn er vele verslagen van interlands gevolgd. Op 22 mei 1938 werd Hollander gehuldigd bij de 50e interlanduitzending. Van 1930 af had hij bovendien wekelijks zijn 'Sportpraatje' bij de AVRO, waarin hij naast voetbal vele andere sporten aan de orde stelde. Hij was van vele markten thuis.

Han Hollanders grote populariteit, waarvan hij genoot, moet worden verklaard uit een aantal eigenschappen. Hij ging zeer in zijn werk op en kon luisteraars (ook niet-sportliefhebbers) laten meeleven door hun het gevoel te geven bij de sportgebeurtenis aanwezig te zijn. Kenmerkend was de sfeer die hij wist over te brengen, zoals die van wat men 'het krankzinnig kwartiertje' in een wedstrijd noemde, waarmee bedoeld werd het plotseling briljante spel waarin alles de Nederlandse voetballers scheen te lukken en tegenstanders superieur overspeeld werden. Vooral echter door zijn wijze van spreken - rad van tong, vlug reagerend en beeldend in woordgebruik - slaagde hij erin de spanning vast te houden. Hij was een deskundig journalist, een vlot interviewer en hij had een boeiende stem, hetgeen nog te horen is in opnamen die van hem bewaard zijn gebleven. Hij was in ons land de pionier van het gesproken sportverslag en een journalist die uiteraard ook makkelijk schreef: in de Radiobode (het programmablad van de AVRO) bleek dat bijvoorbeeld uit zijn vele voorbeschouwingen van interlands.

Voor de laatste maal staat zijn 'Sportpraatje' aangekondigd op 16 mei 1940. De AVRO-directie verbrak al in die eerste oorlogsmaand en nog vóór de antisemitische maatregelen van de bezetter van kracht werden het contact met hem. Helaas zag Hollander in de oorlog de noodzaak tot onderduiken niet in. Hij zei te vertrouwen op een door Hitler ondertekende herinnering aan de Olympische Spelen van 1936. Hollander is weggevoerd naar het Judendurchgangslager Westerbork, vanwaar hij, na een onvoorzichtige opmerking van zijn vrouw, met echtgenote en dochter naar het concentratiekamp Sobibor gezonden is, waar zij in 1943 omkwamen.

A: Dossier-Hollander onder berusting van Archiefbeheer en documentatie Nederlandse Spoorwegen NV. Verder opnamen betreffende zijn verslaggeving, liedjes etc. in Historisch Archief van de NOS.

L: M.J. Adriani Engels, Honderd jaar sport (Amsterdam, [1959]) 284-287; J. Presser, Ondergang ('s-Gravenhage, 1965) II, 355; Holland-België 11 maart 1928-7 april 1968. Met bijdr. van W. Vogt et al. [Hilversum, 1968]; Ir. Ad van Emmenes, 'Han Hollander een artiest!', in Historie en perspectieven. AVRO 50 [S.l: uitg. AVRO, 1973] 72-74. Samengest. door drs. W. Huijgen; D. Verkijk, Radio Hilversum 1940-1945 (Amsterdam, [1974] 254-255; Nico Scheepmaker, Het krankzinnige kwartiertje [Bussum, 1978] 7-52; Bas Eenhoorn, 'Han Hollander', in TeleVizier. Onafhankelijk radio/tv blad uitgave AVRO, 11-3-1978,18-3-1978 en 25-3-1978; H.J. van Baaien, De Joodse Gemeente te Deventer (Zutphen, 1979)71-75.

I: Jan van Herpen, 'Han Hollander' in Aether 7 (1992-1993) afl. 4 (juli) 51.

J.J. van Herpen

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 2 (Den Haag 1985)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013