© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: P. Smit, 'Jordan, Hermann Jacques (1877-1943)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/jordan [12-11-2013]

JORDAN, Hermann Jacques (1877-1943)

Jordan, Hermann Jacques, zoöloog en vergelijkend fysioloog (Parijs 9-7-1877 - Wageningen 21-9-1943). Zoon van Julius Jordan, koopman, en Rosa Levie. Gehuwd op 28-8-1902 met Nanette van Witsen. Uit dit huwelijk werden 2 zoons geboren. Bij Wet 9-2-1939 (Stbl. nr. 1200) genaturaliseerd.

Hermann Jordan werd in een Duits evangelisch gezin te Parijs geboren, bezocht daar aanvankelijk de lagere school en verhuisde met het gezin op 9-jarige leeftijd naar Eisenach om daar zijn schooljaren te vervolgen. In 1896 deed hij eindexamen aan het Realgymnasium te Eisenach, en van Pasen 1896 tot de herfst van 1897 studeerde hij aan de universiteit van Würzburg natuurwetenschappen. Tot zijn leermeesters behoorden o.a. Th. Boveri en Julius Sachs. Laatstgenoemde bracht in zijn onderwijs vooral het functionele aspect van de plantenanatomie naar voren en leerde zijn studenten, hoe men doormiddel van experimenten dit aspect nader kon analyseren. Deze benadering sprak Jordan ten zeerste aan, maar de zoölogie van zijn tijd werd vrijwel geheel gedomineerd door de vergelijkend-anatomische vraagstelling. In de herfst van 1897 zette Jordan zijn studie voort te Bonn, waar de hoogleraar in de medische faculteit E.F.W. Pflüger hem de methodiek en techniek van het fysiologische experiment leerde kennen. Herfst 1898 vertrok hij naar het Zoölogisch Station te Napels, waar hij als assistent van directeur Anton Dohrn anderhalf jaar onderzoek deed aan de voortbeweging van de slak Aplysia limacina, waarop hij op 25 februari 1901 -op 23-jarige leeftijd - summa cum laude in de filosofische faculteit te Bonn promoveerde. Het proefschrift was getiteld: Die Physiologie der Locomotion bei Aplysia limacina.

Een baan op het gebied voor zoölogische fysiologie was niet te vinden en Jordan ging werken aan het Concilium Bibliographicum te Zürich (1902-1907), een internationale instelling voor het refereren van wetenschappelijke literatuur, ondertussen zijn fysiologische experimenten met lagere diersoortenvoortzettend. Op grond daarvan werd hij in 1904 toegelaten als privaatdocent aan de Universiteit van Zürich en viel hem in 1907 een assistentschap ten deel in Tübingen, waar hij bovendien eveneens als privaatdocent werkzaam was. In 1911 kreeg hij de titel van hoogleraar.

Zijn naam raakte ook in Nederland bekend en in de herfst van 1913 werd hij assistent, in 1915 buitengewoon en in 1919 gewoon hoogleraar in de vergelijkende fysiologie aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Zijn oratie was getiteld: De vergelijkende physiologie in de geschiedenis der dierkunde. In het centrum van zijn belangstelling stonden de vergelijkende fysiologie van spijsvertering en resorptie en het onderzoek aan spieren en zenuwstelsel der Gastropoda. Ruimteproblemen en gebrekkige inrichting van het laboratorium legden hem ernstige beperkingen op. Zijn grote verdiensten als onderzoeker en docent vonden erkenning bij de Rockefeller Foundation, die hem een belangrijk bedrag toezegde voor de bouw van een nieuw, aan de toenmalige eisen beantwoordend laboratorium aan de Alexander Numankade, dat op 7 november 1935 werd geopend. Nieuwe technieken en onderzoekmethoden werden daardoor mogelijk en het onderzoeksterrein kon drastisch worden uitgebreid met zaken als voeding en fagocytose bij lagere diersoorten, fysiologie van bloed en ademhaling e.d.

Wetenschappelijke analyse betekende voor Jordan altijd een mogelijkheid om tot een beter begrip te komen van bouw en functie van het gehele organisme in zijn natuurlijke omgeving. Dit standpunt vinden we in zijn leerboeken en ook in zijn literatuuroverzichten over het centrale zenuwstelsel der Gastropoda (1906); de op 'holle organen' gelijkende dieren (1917,1918); de vertering (1927), resorptie (1929), viscositeit (1935) en de spiertonus (1938). In tal van voordrachten en kleinere publikaties komen zijn grote belangstelling en belezenheid op het gebied van de wijsgerige interpretatie der biologische verschijnselen tot uiting. Problemen als het natuurfilosofisch monisme, darwinisme, synthese en teleologie, geest en materie, de verschillen in geestelijke eigenschappen tussen mens en dier en de causale verklaring van het leven komen we herhaaldelijk tegen in zijn talrijke publikaties op dit gebied.

Een warme belangstelling had Jordan ook voor de problemen van onderwijs en opvoeding. Bekend was hij door zijn voordrachten voor de Volksuniversiteit en plaatselijke verenigingen. Voor het middelbaar onderwijs schreef hij in 1926 een leerboek De levensverrichtingen van den mensch (verscheidene herdr.), waarin hij de experimentele benadering op de voorgrond stelde. Hij was bevriend met Maria Montessori en was medeoprichter en later curator van het Montessori-Lyceum te Amsterdam.

Hermann Jordan wordt door zijn leerlingen beschreven als een vriendelijke en innemende persoonlijkheid. De familie Jordan stond bekend als zeer gastvrij en werd door de studenten hogelijk gewaardeerd. Jordan had een grote belangstelling voor sport, beeldende kunst, literatuur, maar vooral voor muziek. Hij was een bezielend docent, die talrijke discussies organiseerde en voortreffelijk wist te leiden; zijn cursussen op het Zoölogisch Station in Den Helder waren zeer stimulerend. Hij onderhield talrijke contacten met collega's en vakgenoten in binnen- en buitenland en vele buitenlanders werkten op zijn laboratorium. In 1928 was hij benoemd tot lid van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam. Op l april 1943 werd hij ontslagen wegens zijn huwelijk met een joodse vrouw. De laatste maanden voor zijn dood was hij met zijn vrouw ondergedoken.

P: Die Lebenserscheinungen und der naturphilosophische Monismus (1911); Vergleichende Physiologie wirbelloser Tiere (1913); Het leven der dieren in het zoete water (Utrecht, 1918); met G. C. Hirsch, Übungen aus der vergleichenden Physiologie (1927); Allgemeine vergleichende Physiologie der Tiere (1929); De bewegingsmachine van het dier (1930); De causale verklaring van het leven (1940, verscheidene herdr.); Die theoretischen Grundlagen der Tierphysiologie (1941). Volledige bibliografie in de onder L genoemde publikatie van N. Postma [et al.].

L: E.H. Hazelhoff, in Jaarboek der Nederland-sche Akademie van Wetenschappen 1943-44, 219-225; N. Postma [et al.], Hermann Jacques Jordan, 1877-1943. Teksten van de voordrachten gehouden op de Jordanherdenking op 21 april 1978 te Utrecht (Nijmegen, 1980).

I: Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld. Onder hoofdred. van H.P. van den Aardweg (Amsterdam 1938) 763.

P. Smit

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 2 (Den Haag 1985)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013