© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: F.A. Stemvers, 'Ranitz, jhr. Samuel de (1834-1913)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/ranitz [12-11-2013]

RANITZ, jhr. Samuel de (1834-1913)

Ranitz, jhr. Samuel de (verheven in de Ned. adel bij KB van 6-8-1906 nr. 30), arts en stichter Emmakinderziekenhuis Amsterdam (Groningen 22-8-1834 - 's-Gravenhage 18-1-1913). Zoon van Herman de Ranitz, burgemeester, en Maria Elisabeth Crommelin. Gehuwd op 25-7-1867 met Katharina Femmina Lidia Josina van der Leeuw. Uit dit huwelijk werden 4 zoons geboren. Na haar overlijden (16-9-1874) gehuwd op 9-6-1887 met Jacqueline Adriene van der Goes. Uit dit huwelijk werd 1 zoon geboren. Na haar overlijden (31-1-1896) gehuwd op 29-9-1898 met jkvr. Allegonda Maria van Holthe. Uit dit huwelijk werd 1 zoon geboren.

De Ranitz was afkomstig uit een vooraanstaande familie met een academische traditie. Hij studeerde vanaf 1853 medicijnen in zijn geboorteplaats en vanaf 1856 te Leiden. Zijn promotie vond op 21 december 1860 plaats op het proefschrift Over de keering op de voeten naar aanleiding der waarnemingen in de verloskundige klinieken te Leyden van 1848-1860 (Leiden, 1860); vervolgens promoveerde hij op 14 december 1861 in de verloskunde en op 26 januari 1863 ten slotte op stellingen in de chirurgie.

De Ranitz vestigde zich in 1861 te Amsterdam, waar hij benoemd werd tot stadsdokter. In deze functie kreeg hij onvermijdelijk te maken met de miserabele situatie op ziekenverplegingsgebied ter plaatse. Hij trok zich vooral het lot van zieke kinderen van armen huize aan en besloot, na overleg met o.a. de hoogleraren G.E. Voorhelm Schneevoogt en G.D.L. Huet, tot de inrichting van een kinderziekenhuis. Na zich verzekerd te hebben van de financiële en praktische steun van enige invloedrijke Amsterdammers huurde hij een pand aan de Oudezijds Achterburgwal, dat op 6 mei 1865 de deuren voor de eerste patientjes opende. In 1872 werd een nieuw gebouw aan de Sarphatistraat betrokken, dat in de volgende decennia werd uitgebreid met een afdeling besmettelijke ziekten en met een bacteriologisch laboratorium. In 1899 aanvaardde de koningin-moeder het beschermvrouwschap van het ziekenhuis, dat vanaf toen Emmakinderziekenhuis heette. De Ranitz was geneesheer-directeur tot zijn terugtreden op 1 mei 1908. In 1894 slaagde hij erin de activiteiten van geneesmiddelenspeculanten te doorkruisen, die het kort tevoren ontwikkelde difterieserum voor astronomische prijzen op de Nederlandse markt aanboden. Met de hulp van de hoogleraar J. Förster en anderen wist De Ranitz een eigen produktie van het middel te starten, die weldra groot genoeg was om ook aan de vraag buiten zijn eigen ziekenhuis tegemoet te komen.

Na zijn terugtreden - hij werd als geneesheer-directeur opgevolgd door zijn zoon Edzard Johan (1873-1941) - woonde De Ranitz tot zijn dood in Den Haag. Hij was een man met stugge omgangsvormen, die echter uitstekend overweg kon met kinderen. Ondanks enkele smartelijke verliezen, het overlijden van zijn eerste twee echtgenotes en van zijn oudste zoon op 18-jarige leeftijd, heeft hij moedig en volhardend leiding gegeven aan het ziekenhuis, dat hij ten slotte als een eersteklasinrichting achterliet.

A: Persverzameling personalia S. de Ranitz, Gemeentearchief Amsterdam.

L: Van week tot week. Wekelijksch bijvoegsel van Eigen Haard 18 januari 1913 nr. 3; Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde 57 (1913) I, 310-311; Zij, die vooraan gingen. De oprichters der Nederlandsche Vereeniging voor Kindergeneeskunde (Amsterdam, 1932); Emma Kinderziekenhuis te Amsterdam, 1865-1940 [Amsterdam, 1940].

I: Dr. Thera Wijsenbeek, Zieke lieverdjes. 125 jaar kinderzorg in het Emma Kinderziekenhuis (Amsterdam 1990) 9.

F.A. Stemvers

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 2 (Den Haag 1985)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013