© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: A.H. Huussen jr., 'Zeijlmans van Emmichoven, Frederik Willem (1893-1961)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/zeijlmans [12-11-2013]

ZEIJLMANS VAN EMMICHOVEN, Frederik Willem (1893-1961)

Zeijlmans van Emmichoven, Frederik Willem (bekend onder de naam Zeylmans van Emmichoven), arts, antroposoof (Helmond 23-11-1893 - Kaapstad (Zuid-Afrika) 18-11-1961). Zoon van Petrus Cornelis Zeijlmans van Emmichoven, fabrikant en handelsagent, en Emma Malsch. Gehuwd op 27-9-1921 met Ingeborg Droogleever Fortuijn (bekend onder de naam Droogleever Fortuyn). Uit dit huwelijk werden 2 zoons en 2 dochters geboren.

Zeylmans doorliep de vijfjarige HBS in Amsterdam, waar zijn ouders zich in 1909 hadden gevestigd. Zijn vader had de directie van de Helm Cacao-fabrieken te Helmond, die hij met zijn zwager Hugo Malsch sinds 1895 had gevoerd, moeten neerleggen. In 1912 begon Zeylmans zijn studie in de medicijnen aan de Universiteit van Amsterdam. Twee jaar later vestigden zijn ouders zich in Den Haag, waarna Zeylmans zijn studie te Leiden voortzette. Al vroeg legde hij literaire belangstelling aan de dag. Zijn eigen creativiteit was groot. Hij schreef in de jaren 1911 tot 1919 een groot aantal verhalen, toneelstukken, zangspelen, sprookjes en prozagedichten. Slechts enkele hiervan verschenen in druk, o.a. in het studentenblad Minerva (1914, 1919 en 1920) en in Verweys De Beweging (1916). Zijn belangstelling voor moderne beeldende kunst en muziek werd al vroeg gewekt. Hij schijnt aanvankelijk vooral te zijn geïnspireerd door de opvattingen van de muziekcriticus en componist Matthijs Vermeulen (1888-1967).

Richtinggevend voor Zeylmans' geestelijke ontwikkeling is zijn ontmoeting geweest met de Haags-Domburgse schilderes Jacoba van Heemskerck van Beest en met haar vriendin, de kunstverzamelaarster Marie Tak van Poortvliet. Niet alleen maakte Marie Tak het Zeylmans sinds 1916 mogelijk zonder financiële zorgen zijn studie af te maken (1920) en in Amsterdam te promoveren, maar ook brachten zij en Jacoba van Heemskerck hem in aanraking met de antroposofie van Rudolf Steiner (1861-1925). Begin 1917 schreef Zeylmans een gedegen opstel over 'de geestelijke richting in de nieuwe schilderkunst' (pas gepubliceerd in 1982), waarin hij blijk geeft van een originele visie op het abstract-expressionistische werk van Jacoba van Heemskerck. Geïnspireerd door Steiners interpretatie van Goethes Farbenlehre, namen Zeylmans en Jacoba in Domburg proeven met kinderen over de werking van kleuren. Dit thema werkte Zeylmans, na studie bij prof. W. Wundt in Leipzig, uit als onderwerp van zijn dissertatie. De werking der kleuren op het gevoel [1923], waarop hij bij prof. K.H. Bou-man aan de Universiteit van Amsterdam promoveerde.

Intussen had in 1920 zijn ontmoeting met Rudolf Steiner plaatsgevonden. Na enkele bezoeken aan Dornach werd in november 1923 in aanwezigheid van Steiner de Anthroposophische Vereeniging in Nederland gesticht. Zeylmans werd algemeen secretaris, later voorzitter, met onderbreking tijdens de oorlog. Ondertussen was hij hoofd van de psychiatrische kliniek 'Maasoord' te Rotterdam geworden, en na 1923 directeur-geneesheer van de Rudolf Steiner-kliniek te 's-Gravenhage. Tevens voerde hij de redactie van het maandblad Anthroposophie ( 1922/1923) en van het Hollandsch bijblad van het Goetheanum (sinds 1924). Met tomeloze energie en werkkracht heeft Zeylmans zich in woord en geschrift ingespannen voor de verbreiding van het antroposofische gedachtengoed. Gedurende veertig jaar hield hij, over de gehele wereld, wel tweeduizend voordrachten (hij overleed onverwacht in Zuid-Afrika tijdens een lezingentournee gewijd aan rassenpsychologie, een thema dat hij voor een blank en gekleurd gehoor heeft besproken). Zeylmans schreef honderden artikelen en een tiental boeken en brochures. Steiners leven en streven beschreef Zeylmans in een biografie, Rudolf Steiner (1932), en hij ontwikkelde de geesteswetenschap verder in monografieën als De menselijke ziel (1946), Hygiëne van de ziel (1946), Der Grundstein (1956; Ned. vert. 1977) en De werkelijkheid waarin we leven (1959). Vele van zijn publikaties werden in het Duits, Engels en Spaans vertaald. Zijn blijvende belangstelling voor de werking der kleuren bleek in 1935 uit zijn optreden als medeoprichter en eerste voorzitter van het Genootschap voor praktische kleurenpsychologie. Het jaar daarop publiceerde deze instelling zijn essay Kleur en zieleleven.

Tijdens de laatste fase van zijn leven richtte Zeylmans tevens zijn aandacht op de volkerenpsychologie en kwam een genootschap voor volkerenpsychologie onder zijn leiding tot stand. Geïnspireerd door Steiners Die Seelen der Völker en door de verschenen studies van Salvador de Madariaga Englishmen, Frenchmen, Spaniards (1928), en van André Siegfried, L'âme des peuples, (1950), trachtte Zeylmans de historisch gegroeide scheidslijnen tussen volkeren en rassen te analyseren en te begrijpen om ze eventueel te laten vervagen: Amerika en het Amerikanisme (1950). Hoewel Zeylmans zeker geen autoritaire persoonlijkheid was, hebben zijn veelzijdige activiteiten hem niet voor een langdurige breuk, van 1935 tot 1948, met de Allgemeine Anthroposophische Gesellschaft kunnen behoeden. Zijn betekenis voor de geesteswetenschap is nog steeds groot, getuige de herdrukken en vele vertalingen van zijn geschriften.

A: Persoonlijk archief onder beheer van J.E. Zeylmans van Emmichoven, Reutlingen (BRD).

P: Bibliografie in de hieronder vermelde biografie door Emanuel Zeylmans. Het essay over Jacoba van Heemskerck 'De geestelijke richting in de nieuwe schilderkunst' (1917) is gepubliceerd door H. Henkels in Tableau. Tijdschrift voor beeldende kunst 4 (1981-1982) 590-595.

L: Emanuel Zeylmans, Willem Zeylmans van Emmichoven. Ein Pionier der Anthroposophie 2e verb. Aufl. (Arlesheim, 1979 [1980?]); A.H. Huussen jr. en H. Henkels in de catalogus van de tentoonstelling Jacoba van Heemskerck 1876-1923, kunstenares van het expressionisme ('s-Gravenhage, 1982); Chris Rehorst, Jan Buijs, architect van De Volharding ('s-Gravenhage, 1983). Cahiers van het Nederlands Documentatiecentrum voor de bouwkunst: dl. 4. Ook verschenen als proefschrift Leiden.

I: Emanuel Zeylmans, Willem Zeylmans van Emmichoven. Ein Pionier der Anthroposophie (Arlesheim, 1979) 75 [Willem Zeijlmans op ongeveer 26-jarige leeftijd].

A.H. Huussen jr.

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 2 (Den Haag 1985)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013