© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: A.A. Trouwborst, 'Zuure, Bernardus Maurits Joannes (1882-1952)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn3/zuure [12-11-2013]

ZUURE, Bernardus Maurits Joannes (1882-1952)

Zuure, Bernardus Maurits Joannes, missionaris en etnoloog (Oosterhout (Nb) 9-7-1882 - Boxtel 12-1-1952). Zoon van Johannes Henricus Josephus Zuure, koopman, en Josephina Maria Francina Bloemen.

Na het klein-seminarie vervolgde Zuure sinds 26 september 1903 zijn studies aan het Moederhuis van de Witte Paters te Carthago, waar hij ook op 29 juni 1907 de priesterwijding ontving. Vervolgens verbleef hij in het Collegio Urbano de Propaganda Fide in Rome voor een studie in de wijsbegeerte. Hij behaalde er zijn doctoraat. In 1911 vertrok hij als missionaris naar het vicariaat Unyanyembe in het toenmalige Duits-Oost-Afrika. Zijn eerste post was Mugera, Urundi, de huidige Republiek Burundi. Afgezien van kortstondige perioden van verblijf in de toenmalige Belgische Kongo (thans Zaïre) en Ruanda (nu Republiek Rwanda) heeft Zuure zijn werkzaamheden als missionaris gedurende in totaal zeventien jaar uitsluitend in Burundi uitgeoefend. Om gezondheidsredenen bracht hij echter tussentijds een lange verlofperiode in Europa door. In 1929 keerde hij eveneens om dezelfde redenen definitief naar Nederland terug, alwaar hij belast werd met de propaganda ten behoeve van de Sociëteit der Witte Paters.

Zuure was een gemoedelijk man en een goed spreker, waardoor hij als missionaris, en later als propagandist, gemakkelijk met mensen omging. Dit kwam hem te stade vooral in zijn etnografisch werk, waarbij het van groot belang was mensen aan het praten te krijgen. De blijvende verdienste van Zuure vormden de vele publikaties die hij over Burundi het licht heeft doen zien. Een deel daarvan behoort tot de populaire missieliteratuur, geschreven in een vlotte, soms wat oubollige, maar zeer leesbare stijl. Bekend is de serie Afrikaansche Vulpenkrassen (Boxtel, 1921-1923), verschenen bij Eupen in Boxtel in vijf delen, respectievelijk getiteld Naar Urundi (1921); Bij de Barundi's (1921); Karavaanreizen in Midden-Afrika (1922); Kijkjes in de missie (1922) en Safari-Avondjes (1923). Deze boekjes geven alle een goed inzicht in het werk van missionarissen bij hun dagelijkse omgang met Afrikaanse mensen en bevatten veel waardevolle etnografische gegevens.

Zuure had geen wetenschappelijke opleiding als etnoloog genoten, gaf in zijn werk geen blijk van grote vertrouwdheid met de etnologische literatuur, en nam vaak afstand van de vakgeleerden, maar hij was een begaafd veldonderzoeker, en etnografische studies van hoog niveau zagen het licht. Vooral zijn twee voor een wetenschappelijk publiek geschreven boeken, L'âme du murundi (Parijs, 1932) en Croyances et pratiques religieuses des Barundi (Brussel, 1929), behoren tot de kleine reeks klassieken, door missionarissen en zendelingen geschreven etnografische werken die niet onderdoen voor studies van vaketnologen. Dat Zuure bij hen weinig bekendheid genoot, ondanks het feit dat hij artikelen had gepubliceerd in internationale vaktijdschriften zoals Africa en Anthropos, kan men verklaren uit de omstandigheid dat hij nooit anders heeft geschreven dan over het beperkte gebied van Burundi en dat hij weinig algemene wetenschappelijke interessen had. Wel moet men vaststellen dat nog steeds geen enkele studie over Burundi die zich beweegt op de terreinen waar Zuure zich mee bezighield, kan verschijnen zonder dat men gebruik maakt van het rijke etnografische materiaal dat hij heeft bijeengebracht. Zuure was dan ook in de eerste plaats een man van de praktijk, zich bovenal richtend op de mensen van Burundi zelf, die hij op verstandige wijze ondervroeg: niet te veel algemene, directe vragen en elk antwoord op zijn detailvragen, vaak langs omwegen gesteld, controleren en aanvullen door zorgvuldige eigen observatie van nabij. Bij al dit veldwerk bleef Zuure zich zeer bewust dit in dienst van zijn roeping als missionaris te verrichten. Het evangelie kon men alleen met vrucht verkondigen als men vertrouwd was met wat hij noemde 'de ziel' van de mensen. Toch moet men erkennen dat Zuure erin geslaagd is zijn uitdrukkelijke doel om zo onbevangen mogelijk en zonder vooroordelen de cultuur van Burundi te beschrijven in grote trekken te realiseren. Dat is mede te danken aan de omstandigheid dat hij steeds sterk de nadruk legde op de studie van de taal en het verzamelen en de analyse van orale tradities in de vorm van verhalen, gedichten, mythen, spreekwoorden etc. In die teksten immers zijn de mensen zelf aan het woord, onbeïnvloed door de vragen van de onderzoeker.

De studie van de taal en de teksten vormden voor Zuure de basis voor een onderzoek naar de godsdienst in Burundi. Zijn boek daarover. Croyances et pratiques religieuses, is nog steeds het enige standaardwerk op dit gebied. Het bevat weinig theoretische beschouwingen, hoewel de auteur toch wel meer beoogde dan alleen maar een compilatie van feiten te geven. Voortdurend tracht hij de achtergrond en samenhang en betekenis van de beschreven godsdienstige verschijnselen te achterhalen. Soms overheerst bij zijn interpretaties wel zijn godsdienstige overtuiging, maar dan meestal op een dusdanige wijze, dat dit een kritische beoordeling van zijn etnografisch materiaal niet in de weg staat.

A: Kleine collectie aan etnografische aantekeningen, teksten van lezingen en ms. van artikelen in Archief van de Witte Paters in Boxtel.

P: Behalve in de tekst genoemde publikaties: volledige bibliografie in Bibliotheca Missionum. Begonnen von Robert Streit, fortgef. u. erg. von J. Dindinger (Freiburg [etc.], 1953) Bd. 18: Afrikanische Missionsliteratur 1880- 1909. Verder talrijke bibliografische aantekeningen in Documentation bibliographique sur le Burundi [par] F. Rodegem avec la collab. de C. Bakara (Bologna, 1978).

L: 'Le père Zuure', in Grands Lacs 52 (1935-1936) 447-448; 'In memoriam pater dr. Bernard Zuure', in Nieuw Afrika. Missietijdschrift der Witte Paters missionarissen van Afrika 68 (1952) 33-34.

I: Katholiek Documentatie Centrum te Nijmegen, Collectie personen: afb. 2A10933.

A.A. Trouwborst

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 3 (Den Haag 1989)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013