© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Carla van der Stap, Bernard, Nellij, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Bernard [09/01/2017]
BERNARD, Nellij, vooral bekend als Nelly van Ree Bernard (geb. Teteringen 24-11-1923 – gest. Bennebroek 2-2-2010), binnenhuisarchitecte, musicologe en computerkunstenares. Dochter van Cornelis Christiaan Bernard (1893-1974), ingenieur, en Maria Jacoba van der Horst (1892-1977). Nelly Bernard trouwde op 24-11-1952 in Amsterdam met Frank van Ree (1927-2013), psychiater. Uit dit huwelijk werden 2 zoons geboren.
Nellij
(later: Nelly) Bernard werd in Teteringen 1923 geboren, als jongste van drie –
ze had een broer Frits en een broer Adriaan. In 1927 verhuisde het gezin naar Breda en kort daarna
naar Barcelona, waar de vader directeur werd van La Seda, een
dochteronderneming van de Algemene Kunstzijde Unie. Daar leerde Nelly vloeiend
Spaans spreken en ging ze naar een internationale school waar ook Frans en
Duits werd onderwezen. In deze periode volgde ze pianolessen aan de Academia
Marshall, een gerenommeerde muziekschool in Barcelona. Toen in 1936 de Spaanse
Burgeroorlog begon – Nelly was toen dertien jaar – moest het gezin Bernard
noodgedwongen terug naar Nederland.
Na de Tweede Wereldoorlog gingen haar ouders terug naar Spanje, maar Nelly Bernard bleef in Nederland. Op de Kunstnijverheidsschool in Amsterdam (de latere Rietveldacademie) volgde ze de opleiding Interieurontwerpen die zij in 1949 met goed gevolg afsloot. In 1949 verloofde ze zich met Frank van Ree, later als – spraakmakend – psychiater verbonden aan psychiatrisch ziekenhuis Vogelenzang in Bennebroek. Op Nelly’s verjaardag in 1952 trouwden ze. Het paar kreeg twee zoons: Erik en Ronald.
Kindermeubelen en muziekinstrumenten
In de jaren vijftig ontwierp Nelly van Ree Bernard – ze schreef haar naam volgens de Spaanse traditie zonder verbindingsstreepje – onder andere kindermeubelen die op verschillende manieren toepasbaar waren door ze geheel of gedeeltelijk te kantelen. Met de ontwerpen en de goedkope materialen van die meubels speelde ze in op materiaalschaarste van na de oorlog. Het multifunctionele karakter van de meubels sloot aan bij de ideologie van het Bauhaus en de ontwerpen van Gerrit Rietveld. Van Ree Bernard was ook actief als binnenhuisarchitecte. Ze ontwierp onder andere het interieur van haar eigen huis aan de Kleine Sparrenlaan in Bennebroek waar ze met haar gezin vanaf 1960 woonde.
In 1966 ging Nelly van Ree Bernard klavecimbel studeren bij Jaap Spigt, een conservatoriumdocent met belangstelling voor het op authentieke wijze bouwen en bespelen van muziekinstrumenten. Zijn kennis viel bij Nelly van Ree Bernard in vruchtbare bodem: zij legde zich toe op het nauwkeurig nabouwen en bespelen van oude instrumenten zoals het monochord, een eensnarig middeleeuws muziekinstrument. Ze baseerde zich daarbij op oude beschrijvingen, illustraties uit manuscripten en beeldhouwwerken in kerken. Zo reconstrueerde zij in 1966 het diatonische psalterium (een soort citer) aan de hand van een miniatuur uit een dertiende-eeuwse bundel. In hetzelfde jaar opende ze in haar eigen huis Muziekcentrum Het Duintje. Dankzij haar grenzeloze enthousiasme en gedrevenheid groeide dit uit tot een cultureel centrum waar lezingen, exposities, concerten en demonstraties van muziekinstrumenten elkaar afwisselden. In een latere woning van het echtpaar (aan de Bennebroekerdreef) was er ook ruimte voor een permanente tentoonstelling van oude en gereconstrueerde muziekinstrumenten. Op open dagen liet Nelly van Ree Bernard muziek horen, zowel live als via bandopnamen.
Klavichord en computer
Het gezin verbleef in 1968/1969 in Benares in India, waar Frank van Ree een jaar ‘visiting professor’ was. Hier verdiepte Nelly van Ree Bernard zich in de plaatselijke (Hindoestaanse) muziek. Terug in Nederland stapte ze langzaamaan over van klavecimbel op klavichord, eveneens een (klein) snaarinstrument dat met toetsen wordt bespeeld en dat voornamelijk in de zestiende en zeventiende eeuw werd gebruikt. Met andere musici vormde ze eind jaren zeventig het vocaal-instrumentaal ensemble Musica Iberica. Samen maakten ze de elpee Cantigas de Santa Maria en traden ze onder meer op bij het Festival Oude Muziek in Utrecht.
Met onder anderen klavichordspecialist Koen Vermeij richtte Van Ree Bernard in 1986 het Nederlands Clavichord Genootschap op. Tot 1993 maakte ze deel uit van het bestuur. Het genootschap organiseerde concerten en klavichorddagen en gaf vanaf 1988 het tijdschrift Het Clavichord uit, in 1997 voortgezet als Clavichord International. In Seven steps in Clavichord development (1987) behandelde Nelly van Ree Bernard zeer gedetailleerd de ontwikkeling van het klavichord tussen 1400 en 1800. Haar in de loop der jaren opgedane kennis over Hindoestaanse en Iberische muziek bracht ze over in lezingen op verschillende universiteiten en conservatoria in Nederland en daarbuiten. Ook gaf ze muziekuitvoeringen in vele landen, zoals Canada, Verenigde Staten, Duitsland, Italië en Zwitserland. In de Duitser Martin Sassman vond ze een instrumentbouwer die consciëntieus te werk ging en met wie ze veel samenwerkte.
In 1998 begon Nelly van Ree Bernard, 75 jaar oud, kunst te ontwerpen met behulp van computerprogramma’s. Merendeels ging het daarbij om kleurrijke composities met abstracte motieven die ze op papier of aardewerk uitwerkte en jarenlang uitgaf in kleine boekjes onder de titel: Computer fantasieën. Dit waren haar laatste kunstuitingen. Op 2 februari 2010 overleed Nelly van Ree Bernard na een kort ziekbed. Kees Rosenhart, lid van Het Nederlands Clavichord Genootschap, componeerde voor haar begrafenis als eerbetoon een Lamentato in Memoriam.
Reputatie
Nelly
van Ree Bernard was een bijzonder veelzijdige kunstenares. In de loop van haar
leven verschoof haar belangstelling van binnenhuisarchitectuur naar muziek.
Internationaal oogstte ze vooral bekendheid met haar reconstructies van oude
muziekinstrumenten. Daarnaast wordt zij beschouwd als de grondlegger van het
wetenschappelijk onderzoek naar het klavichord.
Archivalia
Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: persoonskaarten.
Publicaties
- Introduction to the construction of Hindustani music (Amsterdam 1973).
- Seven steps in clavichord development between 1400-1800 – an annotated audio-visual review (Buren 1987).
- Interpretation of 16th century Iberian music on the clavichord (Buren 1989).
- The Psaltery. An annotated audio-visual review of different types of psaltery (Buren 1989).
- Kantelingen. Multifunctionele meubelen en muziekinstrumenten (25 jaar Het Duintje) (Bennebroek 1991).
- Computer fantasieën, 1e-15e serie (Bennekom 1998-2008).
- Ornamentation in sixteenth-century Iberian music for ‘tecla, harpa, y vihuela’ (Utrecht 1994) 53-71.
- 40 jaar ‘Het Duintje’, 1996-2006 (Bennebroek 2006).
- Indurama Srivastava, A practical guide to North Indian classical vocal music. Appendix by Nelly van Ree Bernard (New Delhi 2008).
Werk
- Enkele van de door Nelly van Ree Bernard ontworpen kindermeubelen bevinden zich in het Centraal Museum in Utrecht. Enkele door haar gereconstrueerde muziekinstrumenten zijn geschonken aan het Museo de la Musica in Barcelona.
- CD ‘s: Musica Iberica, Cantigas de Santa Maria de Alfonso X el sabio (1979); Nelly van Ree Bernard, Canciones Sefarditas (1997).
- Muziek, gespeeld door Nelly van Ree Bernard is te beluisteren op URL www.muziekweb.nl [geraadpleegd 11-12-2016], zoekterm ‘Nelly van Ree Bernard’.
Literatuur
Carla van der Stap, ‘Nelly van Ree Bernard, muzikale en culturele inspirator’, Heerlijkheden. Tijdschrift over de Geschiedenis van Heemstede en Bennebroek 43 (2016), 24-27.
Illustraties
- Nelly van Ree Bernard, door onbekende fotograaf, ongedateerd (Museu de la Música de Barcelona).
- Kindermeubel, door Nelly van Ree Bernard, 1940-1950 (Centraal Museum, Utrecht).
Auteur: Carla van der Stap
laatst gewijzigd: 09/01/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.