© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Nikolaj Bijleveld, Bols, Arnolda Alexandrina, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Bols [25/11/2016]
BOLS, Arnolda Alexandrina (geb. Utrecht 22-2-1788 – gest. Driebergen 18-7-1805), bekend door de beschrijving van haar sterfbed. Dochter van Louis Lucas Bols (1754/55-1829), legercommandant, en Anna Elisabeth de Gruyter (1766/67-1834). Arnolda Alexandrina Bols bleef ongehuwd.
Arnolda Alexandrina Bols groeide op als tweede van vier kinderen in een Utrechts gezin. Dankzij haar moeder, geboren in een Utrechts burgemeestersgeslacht, leefde het gezin in welstand. Haar vader, afkomstig uit Tiel, was commandant geweest van het fort St. Andries in Maasdriel. Het gezin woonde met grootmoeder en zeven dienstboden aan de Pausdam in het nabijgelegen Zaltbommel, vlak bij de Dom. De zomers bracht de familie Bols door op slot Groenewoude te Woudenberg.
Op 14 juni 1805, tijdens een bezoek aan kennissen op huis Dennenburg in Driebergen, kreeg Arnolda Alexandrina last van benauwdheid en hevige bloedspuwingen. In plaats van terug te keren naar slot Groenewoude, bleef de familie op Dennenburg. Aanvankelijk herstelde Arnolda Alexandrina zich, maar in de derde week begon ze weer bloed te spuwen en men vreesde voor haar leven. Deze angst werd gevoed door een merkbare verandering in haar gemoedsgesteldheid. Op woensdag 3 juli werd zij neerslachtig en toen haar dokter vroeg wat er was, antwoordde zij: ‘Ach! ik ben zo benauwd, mijn hart is zo onoprecht voor God! (…) Ach! bid toch voor mij!’ (afschrift P.H. de La Court). Johannes Arnoldus Pluygers, predikant te Driebergen, arriveerde diezelfde avond nog bij Arnolda Alexandrina. De religieuze gemoedstoestand en godsvrucht van het zieke meisje maakten zo’n indruk op hem dat hij na haar overlijden besloot zijn herinneringen op schrift te stellen. Dankzij zijn verslag zijn we op de hoogte van het sterfbed van Arnolda Alexandrina.
De zieke Arnolda Alexandrina Bols worstelde met religieuze vragen en had een groot zondebesef. Pluygers wist haar te kalmeren met bijbelteksten en gebeden. In de loop van de avond verdween volgens de predikant de twijfel of Jezus haar gebeden zou verhoren. Meermalen voelde zij die nacht haar levenseinde naderen en nam zij afscheid van haar familie. Vooral het afscheid van haar moeder viel haar zwaar. Haar verlangen naar de dood was echter groter, maar het zou nog twee weken duren voor zij stierf. Dominee Pluygers vertrok na deze lange nacht. Het vervolg van zijn verslag is gebaseerd op informatie van de moeder en de dokter. Op 18 juli overleed Arnolda Alexandrina Bols te Driebergen, zeventien jaar oud. Zij werd begraven in Woudenberg.
Er zijn meer sterfbedbeschrijvingen uit deze tijd overgeleverd. Gebundelde uitgaven circuleerden, met name in piëtistische kringen. Mogelijk beschikte ook Arnolda Alexandrina over dergelijke lectuur. De sterfbedbeschrijvingen passen in een christelijke exempeltraditie. Ook kwam het meer voor dat zieken hun predikant uitdrukkelijk verzochten een verslag van hun sterven op te stellen (in dit verslag een ‘doodbrief’ genoemd) omdat het nuttig voor anderen kon zijn. Het is onbekend in hoeverre Arnolda Alexandrina’s sterfbedverslag anderen tot lering is geweest. Het 52 bladzijden tellende handschrift verscheen pas een halve eeuw later in druk, in een aflevering van Vereeniging tot Verspreiding van Godsdienstige Blaadjes (1856).
Archivalia
- Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: Familiearchief Verhagen [het verslag, vermeld in Egodocumenten, nr. 564, is echter onvindbaar bij het CBG].
- Regionaal Archief Leiden: toegang 23 (Familiearchief De la Court) inv. nr. 413 [afschrift gemaakt door Pieter Hendrik de la Court na het overlijden van J.A. Pluygers in 1837. Het telt 19 pagina’s, A4 formaat].
Literatuur
- ‘Arnolda Alexandra Bols, in den jeugdigen ouderdom van 17 jaren’, Vereeniging tot Verspreiding van Godsdienstige Blaadjes, 14 (1856).
- L.F. Groenendijk en F.A. van Lieburg, Voor edeler staat geschapen. Levens- en sterfbedbeschrijvingen van gereformeerde kinderen en jeugdigen uit de 17e en 18e eeuw (Leiden 1990).
- R. van der Laarse en Y. Kuiper, Beelden van de buitenplaats. Elitevorming en notabelencultuur in de negentiende eeuw (Hilversum 2005).
- B. Olde Meierink e.a. red., Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht (2de druk; Utrecht 1995) 209-211, 554.
- J.C.M. Pennings, ‘Arnolda Alexandrina Bols (1788-1805). Religieuze jongedame’, in: Y.M. van den Akker e.a. red., Het Eemland. Levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Eemlanders, 2 (Utrecht 1999) 37-41.
- N. Bakker, R. Dekker en A. Janssens red., Tot burgerschap en deugd. Volksopvoeding in de negentiende eeuw (Hilversum 2006).
- N. Bijleveld, ‘De dood van een jong meisje. Verslag van het sterfbed van Arnolda Alexandrina Bols’, Jaarboek Centraal Bureau voor Genealogie 64 (2010) 33-49.
Auteur: Nikolaj Bijleveld
laatst gewijzigd: 25/11/2016
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.