© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Carla van Baalen, Dick de Mildt, Bosch, Cornelia, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/BoschCornelia [11/01/2018]
BOSCH, Cornelia (geb. Deventer 2-8-1925 – gest. Deventer 10-4-1945), laboratoriumassistente, actief in het verzet. Dochter van Johannes Bosch (1893-?), stukadoor, en Geeske Johanna Hoekstra (1893-?). Cornelia Bosch trouwde op 28-3-1945 in Deventer met Joost Wanders Westland van Baalen (1922-1945), student, verzetsman. Dit huwelijk bleef kinderloos.
Cornelia (Corrie) Bosch groeide
op in een eenvoudig stukadoorsgezin in Deventer. Ze had zeven zussen en twee
broers en woonde in de Tibbensteeg. Of ze na de lagere school – de Bergschool
aan de Houtmarkt – ook nog een vervolgopleiding genoot, is onbekend. Ze vond
een betrekking als laboratoriumassistente bij het voedingsmiddelen- en
chemiebedrijf Noury & Van der Lande N.V., een van de voorlopers van het
AKZO-concern.
De Twentolfabriek
Op enig moment in de Tweede Wereldoorlog raakte Corrie Bosch betrokken bij verzetsactiviteiten via een groep studenten van de Koloniale Landbouwschool. Deze studenten woonden in een huis aan de Sallandstraat en vormden met anderen een van de Deventer Knokploegen (KP). Corrie woonde nog thuis, samen met haar moeder en twee jongere zusjes. Haar vader was gedwongen tewerkgesteld in Duitsland. Corries verzetsactiviteiten – als koerierster vervoerde ze vervalste bonkaarten, persoonsbewijzen en distributiestamkaarten – werden door haar moeder met angst en beven gadegeslagen. Corrie werd verliefd op een van de studenten uit de Knokploeg, Joost (Jos) Wanders Westland van Baalen, met wie zij op 28 maart 1945 trouwde.
Corrie en Jos namen hun intrek in het studentenhuis, aan de Sallandstraat. Twee weken later, op zondag 8 april 1945, gaf KP-ondercommandant Joop Zwijnenberg opdracht aan vijf leden van de ploeg, onder wie Jos van Baalen, om per direct hun intrek te nemen in de verlaten smeeroliefabriek Twentol, gelegen aan de Mr. H.F. de Boerlaan, dichtbij een van de bruggen over de IJssel. Ze moesten de Twentolfabriek bezetten om, in afwachting van de naderende Canadese troepen, de brug te bewaken en te beschermen tegen eventuele vernietigingspogingen van Duitse zijde. Koerierster Corry Bastiaan zou de groep van proviand voorzien, maar Corrie van Baalen-Bosch mocht haar plaats innemen omdat ze zo graag dicht bij haar man wilde zijn. Op maandag 9 april voegde Corrie zich bij het vijftal in de fabriek. Dezelfde dag kreeg de groep versterking van nog eens twee (mannelijke) KP’ers. Maar de actie, die onder leiding stond van Jan van Gennep Lührs, mislukte: op dinsdagochtend 10 april bliezen de Duitsers de brug op, zonder dat de – lichtbewapende – KP’ers er ook maar iets tegenin hadden kunnen brengen.
De acht jonge verzetsstrijders, onder wie Corrie van Baalen-Bosch, besloten op hun post te blijven. Een van hen (Gerard Verhoeven) liep tijdens een ronde door de fabriek een Wehrmacht-korporaal tegen het lijf. Na een handgemeen wist hij hem gevangen te nemen, maar hij liet hem weer gaan nadat de man had beloofd te zullen zwijgen. Korte tijd later verscheen een Duitse patrouille bij de fabriek. Er volgde een vuurgevecht, waarbij twee van de KP’ers werden gedood, en daarna staken de Duitsers de fabriek in brand. Alleen Verhoeven ontsnapte. De andere vijf, onder wie Corrie en Jos, werden gearresteerd en afgevoerd naar een woning aan de Snipperlingsdijk, die op dat moment dienst deed als commandopost van de Duitsers. Waarschijnlijk werden de vijf kort verhoord. Daarna besloot de bevelvoerende Duitse officier hen voor hun verzetsdaden standrechtelijk te executeren. Dat geschiedde enkele uren later in de nabijgelegen speeltuin Het Hoornwerk, waar de vijf naar waren afgevoerd. Ooggetuigen keken vanuit zolderramen vol afschuw toe. Een van hen schreeuwde ‘moordenaars!’ Een Duitse hospitaalsoldaat, Ernst Gräwe, die zijn deelname aan de executie weigerde, kreeg ook de kogel. In de verte was het geluid van de oprukkende Canadezen hoorbaar. Diezelfde dag nog zouden zij Deventer bevrijden.
Schokkende foto
Op zaterdag 14 april 1945 vond de begrafenis van Corrie van Baalen-Bosch en haar medestrijders plaats. De publieke belangstelling was enorm. Schokkende foto’s van haar ontzielde lichaam in de geopende houten kist werden in diverse kranten gepubliceerd, ook in het buitenland. De Britse Daily Mirror had als bijschrift: ‘Triumph in death: she gave her life so that her country might live’. En in het op 5 mei in Londen verschijnende Voice of the Netherlands luidde het bijschrift: ‘The most moving pictorial expression we have ever seen of the nature of Holland’s struggle against the Germans’. De Nederlander Han van Erde Dubois dichtte: ‘Jou en je man. Ik ken je beiden niet, / maar jouw portret, het masker van je sterven / vertelt ’n boekdeel over jou en hem – / o, mocht jong Holland jullie erf’nis erven!’ (gecit. Gelder, ‘Heldin voor een dag’).
Samen met zeven andere verzetsstrijders, allen behorend tot dezelfde Knokploeg, ligt Corrie van Baalen-Bosch begraven op de Begraafplaats Steenbrugge te Diepenveen. Ter nagedachtenis aan het drama werd aan de muur van het gemeentelijk slachthuis aan de Snipperlingsdijk, dichtbij de plaats van de fusillade, een herdenkingsmonument aangebracht. In het jaar 2000, na de sloop van de muur, werd het Twentolmonument verplaatst, naar een plek een eindje verderop aan dezelfde dijk, in de nabijheid van ‘de herdenkingsboom’ (een treurwilg). Zes jaar later, op 20 april 2006, kreeg deze plaats de naam Twentolplein. Jaarlijks worden de jonge verzetsstrijders hier herdacht. Corrie Bosch, de enige vrouw die bij het drama omkwam, was de jongste. Ze is negentien jaar geworden. Het naoorlogse onderzoek naar het Duitse legeronderdeel dat verantwoordelijk was voor het Twentol-drama bleef zonder resultaat.
Archivalia
Historisch Centrum Overijssel: Toegangsnr. 0726, inv. nr. 578, Archief van de Politieke Opsporingsdienst en Politieke Rechercheafdeling te Zwolle en Kampen. Stukken betreffende de brandstichting in de fabriek Twentol te Deventer en de fusillade van vijf personen op 10 april aldaar.
Literatuur en bronnen
- ‘Het drama van een Deventer K.P. Zij gaven hun jonge leven bij het dagen der vrijheid’, De Spiegel. Christelijk nationaal Weekblad, (4-3-1950 – 13-5-1950) [feuilleton in 11 delen zonder auteursvermelding].
- K.H. Vos e.a. red., Deventer 1940-1945 (Deventer 1985).
- Arno Gelder, ‘Heldin voor een dag. Het tragische verhaal van verzetsstrijdster Corrie Bosch’, Algemeen Dagblad, 4-5-2002.
- ‘Ik was zo stom om te blijven kijken’, de Stentor, 10-4-2008 [Interview met Cor Bats].
- Gesprek met mevrouw G.J. Bosch, dochter van een broer van Corrie van Baalen-Bosch, 6-6-2015.
Illustratie
Cornelia Bosch, door Willem van de Poll, 1945 (Nationaal Archief / Fotocollectie Anefo).
Auteurs: Carla van Baalen en Dick de Mildt
laatst gewijzigd: 11/01/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.