© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Barbara C. de Jong, Bronder, Willemina, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Bronder [26/05/2016]
BRONDER, Willemina, vooral bekend als Wil den Hollander (geb. Oostvoorne 11-3-1915 – gest. Inval-Boiron, Frankrijk, 12-10-2000 ), schrijfster. Dochter van Jacob Bronder (1880-1959), landbouwer, en Lena Hokke (1888-1951). Wil Bronder trouwde op 21-9-1938 in Oostvoorne met Gerrit Pieter den Hollander (1910-2002), landbouwer en vrachtwagenchauffeur. Uit dit huwelijk werden 1 zoon en 3 dochters geboren.
Willemina (Wil) Bronder werd geboren als tweede in een gezin
van drie dochters. Ze groeide geïsoleerd op in een klein boerenbedrijf aan een
binnendijk op het eiland Voorne-Putten. Haar ouders hadden weinig tijd voor
haar, temeer daar haar jongste zusje een lichamelijke beperking had. Wil hield
erg veel van dieren. Ze bezocht de lagere school in Brielle maar had geen
vriendinnen: ze was verlegen en voelde zich er bij de stadse meisjes niet bij
horen, vanwege haar eenvoudige afkomst, gekleed in een ouderwetse, te lange
jurk. Pas op haar vijftiende raakte ze bevriend met een meisje dat in de buurt
woonde. Na haar lagere schooltijd hielp ze haar vader met het vee en moest ze
kousen breien.
Noord-Frankrijk
Op 23-jarige leeftijd trouwde Wil Bronder met Gerrit den Hollander, die ze van een dansmiddag uit de buurt kende. Hij combineerde een klein agrarisch bedrijf met zijn werk als vrachtwagenchauffeur. Ze betrokken een dijkhuisje in Nieuw-Beijerland. Kort na de geboorte van hun zoon Bert (1939-2001) brak de oorlog uit. Toen de bewoners van de dijkhuisjes op de Zuid-Hollandse eilanden moesten vluchten, nam haar schoonmoeder zoon Bert mee naar een veilige plaats terwijl Gerrit werd ingezet bij het vervoer van munitie naar het front. Zo bleef Den Hollander-Bronder alleen met de dieren achter op de boerderij – ze hielp gewonde soldaten. Haar man keerde later terug, maar de bezetters vorderden het grootste deel van hun veestapel, evenals hun vrachtwagen, en vernielden hun grote boomgaard. In 1944 nam ze een ondervoed kind uit Rotterdam in huis, dat bij haar bleef tot na de bevrijding.
In 1947 verhuisde Wil den Hollander-Bronder met haar gezin naar een boshuis in de omgeving van Vernon sur Seine (Frankrijk), waar haar man compagnon werd van een bevriende Nederlandse boer. Het emigrantengezin leefde in een vervallen houten huis, zonder waterleiding, elektriciteit, gas of auto, middenin een uitgestrekt bos. Den Hollander-Bronder werd geconfronteerd met de sociale achterstand en achterdocht van het Noord-Franse platteland. Zelf werd ze met de nek aangekeken omdat men dacht dat ze Duitse was. In Vernon werden haar twee dochters geboren: Evelyne (1947) en Marijke (1949). In deze tijd begon Den Hollander-Bronder met het bijhouden van een dagboek dat later de basis zou vormen van haar autobiografische romans. In 1952 verhuisde Den Hollander-Bronder met man en kinderen naar Inval-Boiron, een gehucht in het departement Somme. Hier begonnen ze een gemengd bedrijf en werd hun dochter Johanna (1954-1985) geboren. Ze leefde er opnieuw geïsoleerd van de buitenwereld: achter de hoge muren van een oude boerderij voedde ze haar kinderen op, had ze de zorg voor het huishouden, het personeel, de moestuin, de dieren op het erf en de kaasmakerij. ’s Nachts vond ze de concentratie om te schrijven, als een ontsnapping uit haar isolement.
Rond 1960 zocht Wil den Hollander-Bronder contact met Nederlandse journalisten. Zo ontstond er een briefwisseling met Jo Mannassen, correspondente in Parijs van Het Vrije Volk, de krant waarop ze geabonneerd was. Ze werd uiteindelijk min of meer toevallig ontdekt door de dichter Simon Vinkenoog, die haar kwam interviewen over zoon Bert, op dat moment soldaat in Algerije. Ze toonde hem haar dagboeken en Vinkenoog was meteen onder de indruk. Toen ze in 1962 contact zocht met de schrijver Jan Mens, bracht deze haar in contact met uitgeverij Kosmos. Met enige redactionele steun kon ze haar dagboeken tot vier autobiografische romans uitwerken, die tussen 1963 en 1966 verschenen. Hierin beschreef ze vrijwel zonder opsmuk het rauwe leven op het Noord-Franse platteland. Later volgden nog vijf boeken, over het leven met vier opgroeiende kinderen in de Franse maatschappij. Hierin schreef ze over haar ervaringen met scholen en leraren, de oorlog in Algerije door de ogen van zoon Bert, de revolte van mei ’68 in Amiens en ervaringen met haar ongeneselijk zieke dochter Johanna, die MS had.
De eerste vier romans van Wil den Hollander-Bronder werden in 1973 voor de NCRV verwerkt tot de televisieserie Boerin in Frankrijk, met Lia Dorana in de hoofdrol. In datzelfde jaar verschenen haar eerste vier boeken opnieuw, dit keer in een omnibus. Haar werk werd tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw herdrukt, maar ze bleef ook werken in het boerenbedrijf en was vanaf 1975 intensief betrokken bij de zorg voor haar jongste dochter. Na de dood van Johanna (1985) kwam ze vrijwel niet meer van het erf van de boerderij. Op 12 oktober 2000 overleed Wil den Hollander-Bronder thuis in Inval-Boiron aan de gevolgen van longemfyseem.
Betekenis
De boeken van Wil den Hollander-Bronder weerspiegelen haar eigen leven als plattelandsvrouw, emigrante, moeder en echtgenote. Ze beschreef niet alleen de fysieke en psychische belasting, maar filosofeerde, nam afstand en beschouwde het menselijk handelen. Ze deed dit soms met humor en meestal met een kritische of melancholische blik. In de recentere literatuurgeschiedenis is er niets te vinden over Den Hollander-Bronder. Toch werd haar werk goed ontvangen en vond het een weg naar een breed publiek, goeddeels bestaande uit plattelands- en huisvrouwen. Getuige verschillende websites bestaat er nog altijd interesse voor haar werk.
Archivalia
Streekarchief Voorne-Putten-Rozenburg: bevolkingsregister.
Publicaties
- Land van zon en wijn (Amsterdam/Antwerpen 1963).
- Volwassen mensen huilen niet (Amsterdam/Antwerpen 1964).
- En de boer hij ploegde voort (Amsterdam/Antwerpen: Kosmos 1965).
- Mijn vallei in Frankrijk (Amsterdam/Antwerpen 1966).
- De trein die nooit meer stopt (Amsterdam/Antwerpen 1969).
- Geluk is een toegift (Amsterdam/Antwerpen 1974).
- Veldboeket (Amsterdam/Antwerpen 1976) [verhalenbundel].
- Boerin in Frankrijk. Johanna (z.p. [Den Haag] 1988).
- Boerin in Frankrijk. Op zoek naar mezelf (z.p. [Den Haag] 1989).
Literatuur
- Besprekingen o.a. in: De Waarheid, 27-11-1964; Het Vrije Volk, 29-8-1964 en 7-7-1973.
- De Telegraaf, 4-10-1973; 8-6-1964 [interviews].
- Het Vrije Volk, 28-5-1965.
- C. Verstoep, ‘Wil den Hollander-Bronder. Boerin in Frankrijk’, in: F. Backerra, red., Vrouwen van het land. Anderhalve eeuw plattelandsvrouwen in Nederland (Zutphen 1989) 174-175.
Illustratie
Wil den Hollander, door onbekende fotograaf, ongedateerd (collectie Familie den Hollander).
Auteur: Barbara C. de Jong (met dank aan Evelyne den Hollander)
laatst gewijzigd: 26/05/2016
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.