© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: W.R.D. van Oostrum, Buma, Anna Elisabeth, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Buma [13/01/2014]
BUMA, Anna Elisabeth (geb. IJsbrechtum, Friesland 16-12-1750 – gest. Leeuwarden 23-8-1825), vertaalster. Dochter van Hanso Buma (1716-1772), predikant, en Binke Tuinhout (1717-1801). Anna Elisabeth Buma bleef ongehuwd.
Anna Elisabeth werd geboren in IJsbrechtum (bij Sneek) als het derde van de in totaal zes kinderen Buma. Ze was leergierig en had een liefde voor talen. Later zou ze haar vader danken voor al zijn weldaden, in het bijzonder dat ze van hem ‘de eerste gronden en beginselen der Griekse taal’ mocht leren (brief van 1-1-1769). Verder beheerste ze het Engels, Frans, Duits, Italiaans, Latijn en Hebreeuws. Of haar moeder, dochter van een predikant, aan haar scholing heeft bijgedragen is niet bekend.
In 1768 stierf haar veertienjarige broertje Wybe. In diezelfde periode begon ze haar (onuitgegeven) kleine roman De standvastige en edelmoedige gelieven, geschreven, aldus het handschrift, door ‘een jonge landjuffrouw van 17 jaren die daar toe aanleiding kreeg door iets dat haar zelve gebeurd was’. Ruim anderhalf jaar later verloor Anna Elisabeth haar zusjes Agatha (1759-1770) en Sytske (1747-1770) aan de kinderpokken. Dat ze zelf de ziekte overleefde, ervoer ze ‘als ene onbillijkheid, als een straffe’ (Stichtelyke bedenkingen). Eind 1772 stierf ook haar vader. ‘Wat zal ik beginnen nu ik mijn vader mis! in wier boezem ik alle mijne bekommeringen pleeg te ontlasten’ (idem; ook gecit. Beucker Andreae, 40).
Met haar moeder verhuisde Anna Elisabeth Buma in 1773 naar Leeuwarden. Ze trokken in bij haar broer Hayo (1752-1780), advocaat bij het Hof van Friesland, en zuster Henrika Sophia (1749-1782). De dood van Hayo en Sophia enige jaren later deed haar naar eigen zeggen verlangen naar de dood, maar ze ‘moest nog voor een moeder leven’ (‘Mijn buite-leeven’, gecit. Beucker Andreae, 42-43). Voor zichzelf verkoos ze ‘het veld, de boeken’ en een ‘stil en ongeroemd’ bestaan (idem). In die tijd vertaalde ze een verhandeling van de Engelsman John Gregory over hoe men zijn talenten kan gebruiken zodat ‘het menselijk leven er dragelijker en gelukkiger door wierd’: Beschouwing van den staat en de vermoogens van den mensch (1780).
Buma’s verdere geschriften zijn alleen overgeleverd in handschrift, zoals het Chronykje dat ze op haar zestiende begonnen was en waarin ze de meest uiteenlopende zaken opschreef: van lof voor de Maatschappij tot Redding van Drenkelingen en een nieuw soort porselein uit Sèvres tot de Boston Tea Party en de heteluchtballon van Montgolfier. Vanaf 1784 voert vooral de Friese politieke actualiteit de boventoon. Op 13 februari 1796 sloot ze haar kroniek af nadat een ‘roerige bende, niets dan moord en wraak blazende’, honderden burgers Leeuwarden uit had gejaagd: ‘en ik zeg Finis Frisiae si Finis Patriae’.
Na haar moeders dood in 1801 bleef Anna Elisabeth Buma in Leeuwarden wonen: ’s winters op de Eewal, ’s zomers in een huis met tuin achter de Hoven. Zij overleed in 1825 na een langdurig ziekbed. In de overlijdensadvertentie gedenkt haar familie haar als ‘eerbiedwaardig zo wel door christelijke deugden als zeldzame gaven des verstands’. Deze waardering liet de familie ook – in het Latijn – vastleggen op haar grafzerk in de kerk van Huizum: zij was een ‘scherpzinnige maagd’ geweest, voor wie de klassieke oudheid geen geheimen had en die in geleerdheid haars gelijke niet had in Friesland. Opmerkelijk voor iemand wier geleerdheid niet uit enig gepubliceerd geschrift is gebleken.
De persoonlijke papieren van Anna Elisabeth Buma kwamen na haar dood terecht bij haar aangetrouwde neef Daniël Hermannus Beucker Andreae. Het was diens zoon Johan Henricus die in 1862 op basis van die papieren een nogal hagiografisch levensverhaal van Buma schreef. Hieruit blijkt dat veel van haar privécorrespondentie en van haar werk naderhand verloren is gegaan. Ook werk van anderen is slechts deels bewaard gebleven, waaronder bundelingen van gedrukte of door Buma afgeschreven gedichten van Margriet van Haeften, Arnold Hoogvliet, Dirk Smits, Maria van Zuylekom en enkele handschriften, zoals dat van ‘De vriendschap’ van Elisabeth Maria Post.
Naslagwerken
Frederiks/Van den Branden; NNBW.
Archivalia
- Historisch Centrum Leeuwarden: DTB. Registratie Quotisatie (1808). Registratie Stemgerechtigden (1824). Toegang 29, inv. nr. 33. Toegang 182-A (archief Beucker Andreae), inv. nrs. 364, 370-383 [o.a. diverse handschriften van Buma, waaronder aantekeningen over een studie Italiaans (1771), levensbeschouwelijke onderwerpen (1770-1782) en medische recepten], en Bijlage, inv. nrs. 2, 32-37.
- Tresoar, Leeuwarden: DTB. Toegang 334-03 (Familie Buma), inv. nr. 578. Toegang 347, inv. nr. 222.
- Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: familieadvertenties Buma.
Gepubliceerd en ongepubliceerd werk
- J. Gregory, Beschouwing van den staat en de vermoogens van den mensch, vergeleeken met die van de dierlyke waereld, uit het Engels vertaald door Anna Elize Buma (Leeuwarden 1781).
- In handschrift overgeleverde werken bevinden zich in het Historisch Centrum Leeuwarden (toegang 182-A, inv. nrs. 374-381), o.a.:Chronykje (1766-1796), De standvastige en edelmoedige gelieven, naar het Engels (1768), Stichtelyke bedenkingen, en enkele losse gedichten: ‘Mijn buite-leeven’, ‘Opschrift voor onze tuin’, ‘Het Turksch varken’, ‘Nieuwjaars-dicht’, en een ongetiteld vers (‘Mejuffrouw Mietje was bevallig, jonk en schoon’) [de eerste drie gedichten zijn, niet steeds precies naar het handschrift, afgedrukt in Beucker Andreae, 42-46].
Literatuur
- J.H. Beucker Andreae, ‘Anna Elisabeth Buma’, Nieuwe Friesche Volks-Almanak (1862) 33-58.
- Chr. Sepp, Johannes Stinstra en zijn tijd, deel 2 (Amsterdam 1866) 250-251.
- L. Knappert, Het zedelijk leven onzer vaderen in de achttiende eeuw (Haarlem 1910) 99.
- H.C.H. Moquette, De vrouw, deel 2: Maatschappelijk leven (Amsterdam 1915) 45.
- G.A. Wumkes, Stads- en dorpskroniek van Friesland (1930; via website Tresoar).
Auteur: W.R.D. van Oostrum
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.