Cohen Stuart, Cornelia (1881-1964)

 
English | Nederlands

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Liesbeth Hesselink, Cohen Stuart, Cornelia, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/CohenStuart [20/10/2017] 

COHEN STUART, Cornelia Johanna Jacoba, vooral bekend als Nel Stokvis-Cohen Stuart (geb. Semarang, Nederlands Indië, 2-9-1881 – gest. Dieren 30-10-1964), arts in Nederlands-Indië, pionierster in verpleegsters- en vroedvrouwenopleiding aldaar. Dochter van James William Theodoor Cohen Stuart (1854-1908), hoge ambtenaar van justitie, en Marianne Josephine Abendanon (1856-1921). Nel Cohen Stuart trouwde op 15-9-1907 in Leiden met Zadok (Jacques) Stokvis (1878-1947), inspecteur middelbaar onderwijs. Het huwelijk bleef kinderloos.

Cornelia (Nelly, later Nel) was de een-na-oudste in een volledig geassimileerd joods gezin en groeide met haar vier broers op in Nederlands-Indië. In 1897 ging ze naar Nederland om haar middelbare school af te maken. Ze deed in 1899 eindexamen op de hbs in Leiden, waarna ze in diezelfde stad medicijnen ging studeren. Al tijdens haar studietijd gaf Nel blijk van haar pioniersgeest; in januari 1900 richtte ze samen met Jo Reudler en Annie de Waal de Vereeniging voor Vrouwelijke Studenten in Leiden op. Kort na haar artsexamen in juni 1907 trouwde ze met de eveneens joodse Zadok Stokvis.

Arts in Indië

In 1908 vestigde Nel Stokvis zich als particulier arts in Semarang, waar haar man een baan als leraar Nederlands op de hbs had gekregen. Het huwelijk bleef kinderloos, maar na de dood van haar schoonzus in 1913 kwamen de drie kleine kinderen van Nels broer Bram bij hen in huis. Zowel bij de dagelijkse polikliniek als bij bezoeken aan patiënten in de kampong ondervond Nel het gemis aan goede hulpkrachten. Daarom besloot ze inheemse meisjes op te leiden tot verpleegster – een dergelijke opleiding bestond niet in Nederlands-Indië, ook niet voor mannen. Het begin was niet gemakkelijk. Er waren nauwelijks meisjes die konden lezen en schrijven; degenen die dat wel konden, waren afkomstig uit gegoede milieus en kregen van hun ouders geen toestemming om het ouderlijk huis te verlaten.

Desondanks lukte het Nel jonge vrouwen te interesseren voor haar opleiding. Ze verzorgde zelf de theorielessen. Nieuwe problemen ontstonden zodra de leerlingen de theorie in praktijk moesten brengen. Ze waren thuis aan bedienden gewend en vonden het vreemd om bedden te moeten opmaken en po’s te moeten legen. Patiënten voelden zich ook ongemakkelijk: ze deden dergelijke karweitjes liever zelf dan dat ze dit overlieten aan de leerlingen, meisjes van stand. In de ogen van Nel waren Nederlandse verpleegsters onmisbaar als rolmodel; ze pleitte dan ook voor de overkomst van de allerbeste verpleegsters uit Nederland. Zij moesten de leerlingen tot voorbeeld zijn en het beroep in de inheemse samenleving tot aanzien brengen.

Een belangrijk pluspunt was dat de meisjes na hun diplomering een vervolgopleiding tot vroedvrouw mochten volgen. Nel Stokvis had gemerkt dat ouders dit een aantrekkelijke opleiding vonden voor hun dochter omdat dit beroep wel bekend was in de inheemse samenleving. De leerling-vroedvrouwen werkten afwisselend in het ziekenhuis en in de wijkdienst. Ook de wijkdienst was een idee van Stokvis. Vrouwen en kinderen kregen hier medische zorg van de leerling-vroedvrouwen. Dit was belangrijk gezien de weerstand van de autochtone samenleving tegen de westerse medische hulp – bijna altijd mannen – aan vrouwen. Op deze manier hoopte ze het vertrouwen van de moeders en de omgeving te winnen. ‘En waarlijk, het is niet uit feministische overwegingen, dat ik tot deze conclusie kom, – maar het is van de vrouwen, van de moeders, dat wij het moeten hebben!’, zei ze in 1916 in een lezing (De Inlandsche ziekenverpleging).

De Vereeniging

Vrijwel direct na de start van de verpleegstersopleiding richtte Nel Stokvis de ‘Vereeniging tot bevordering van de Inlandsche Ziekenverpleging’ op. De Vereeniging bekostigde het internaat voor de leerlingen – zowel jongens als meisjes – en hun opleiding voor zover zij geen toelage van het gouvernement ontvingen. Stokvis was goed in PR en fondsenwerven: met lezingen en artikelen lukte het haar de opleiding bekendheid te geven én donateurs te werven, zowel in Indië als in Nederland. In 1915, tijdens een verlof in Nederland, hield ze twee lezingen waarbij ze een bedrag van 17.000 gulden (omgerekend in euro’s anderhalve ton) ophaalde. Ze stelde haar moeder aan als vertegenwoordigster van de Vereeniging in Nederland. Terug in Nederlands-Indië probeerde ze met lezingen de ogen van de Indonesiërs te openen voor westerse opvattingen omtrent hygiëne. Met nota’s aan de gouverneur-generaal over de medische zorg voor Javaanse vrouwen en over de wijkdienst hoopte de Vereeniging het overheidsbeleid te beïnvloeden.

In 1921 vestigde het echtpaar Stokvis zich in Bogor, waar Nel op dezelfde manier met steun van een oud-leerling een verloskundige praktijk onder de bevolking opbouwde. Zeven jaar later, in 1928, keerde het echtpaar definitief terug naar Nederland omdat Zadok Stokvis met pensioen ging. Ze werden beiden lid van de SDAP en kwamen openlijk uit voor hun overtuiging dat Indië op den duur onafhankelijk zou worden. Onverminderd bleef Nel Stokvis lezingen houden en artikelen schrijven over de noodzaak van een medische opleiding voor Indonesiërs. Ze schreef een handboek voor de verpleegopleiding, dat nog na de onafhankelijkheid van Indonesië werd herdrukt.

In de Tweede Wereldoorlog dook het echtpaar Stokvis onder in Laag-Soeren. Na de oorlog herstelde Nel Stokvis het contact met collega’s en oud-leerlingen uit Indië. In 1947 overleed haar echtgenoot. Zelf stierf Nel Stokvis-Cohen Stuart op 30 oktober 1964 in haar woonplaats Dieren, in de leeftijd van 83 jaar.

Reputatie

Nel Stokvis was met haar 1,53 meter een opvallend kleine vrouw die indruk wist te maken met haar vastberadenheid en doorzettingsvermogen. In diverse publicaties wordt ze genoemd en geroemd vanwege haar inzet voor de verpleegopleiding in Nederlands-Indië. Met de opleiding die zij in Semarang opzette, legde zij mede de basis voor de officiële opleiding van verplegend hulppersoneel bij de overheid. In 1925 werd zij Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Naslagwerken

Lindeboom

Archivalia

Centraal Bureau voor de Genealogie, den Haag: inv. nr. FA 00479, familiearchief Cohen Stuart.

Publicaties

  • ‘Nota betreffende de noodzakelijkheid van verbetering van de ziekenzorg voor Javaansche vrouwen’, Bulletin van de Bond van geneesheeren in Ned.Indië 12 (1914) 1-13.
  • ‘Over Inlandsche ziekenverpleging in Nederlandsch-Indië’, De Indische Gids 37 (1915) 791-804 [lezing voor het Rode Kruis, Den Haag, 14 -4-1915].
  • De Inlandsche ziekenverpleging te Semarang (Semarang 1916).
  • ‘Plan tot instelling eener wijkverpleging,’ Bulletin van den Bond van Geneesheeren in Ned.-Indië 151 (1916) 1-22.
  • Ilmoe pemběla orang sakit – leerboek der ziekenverpleging (Groningen 1928) [herdrukt in 1938 en 1950-5].
  • ‘Vrouwelijke artsen voor Indië’, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 74 (1930) 1268-1271.
  • ‘De huidige koers ten aanzien van de gezondheidszorg in Indië’, Indisch Genootschap, Verslagen der vergaderingen over de jaren 1926-1930, 1930, 19-41 [lezing op de ledenvergadering, 7-2-1930].
  • ‘De Hollandsche verpleegster in Indië’, Maandblad voor Ziekenverpleging 40 (1930) 412-5.
  • ‘Vroedvrouwen-opleiding in Indië en verloskundig werk onder de Inlandsche bevolking’, Tijdschrift voor sociale hygiëne 33 (1931) 76-94.
  • ‘Medisch-sociaal werk in Indië’, Leven en werken 16 (1931) 471-493.

Literatuur

  • D.C. Nuysink-Steinbuch, ‘De vrouwelijke artsen in Nederland en Nederlandsch Indië’, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 70 (1926) 2091-2097.
  • G.C. Heringa, ‘In memoriam Mevr. C.J.J. Stokvis-Cohen Stuart, een medisch pionier in het toenmalige Nederlands Indië’, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 109 (1965) 109-110.
  • Elsa Pereira-d’Oliveira, Vrouwen feministen die van genezen wisten: over de vrouwelijke arts in Nederland (Amsterdam 1973).
  • Mary P. Sutphen en Bridie Andrews, Medicine and colonial identity (Londen 2003).
  • Liesbeth Hesselink, ‘Nel Stokvis-Cohen Stuart (1881-1964), her role in educating female nurses and midwives in the Dutch East Indies’, in: Hans Pols, John Harley Warner en C. Michele Thompson red., Health, Healing, and Medical Education in Southeast Asia (Singapore, te verschijnen).

Illustratie

Nel Stokvis, door onbekende fotograaf, ongedateerd (CBG Centrum voor Familiegeschiedenis).

Auteur: Liesbeth Hesselink

laatst gewijzigd: 20/10/2017

De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.