© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Thomas Dresscher, Dalsum, Josina Johanna van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Dalsum [23/02/2016]
DALSUM, Josina Johanna van (geb. Breda 14-7-1948 – gest. Amsterdam 17-11-2009), actrice. Dochter van Leonardus Hubertus van Dalsum (1917-1996) en Johanna Jacomina Petronella van ’t Westeinde (1919-1997). Josine van Dalsum trouwde op 19-3-1974 in Amsterdam met John van de Rest (geb. 1940), regisseur en producent. Uit dit huwelijk werd 1 zoon geboren.
Josina (Josine) van Dalsum groeide op in een groot,
katholiek Brabants gezin van vijf jongens en vijf meisjes, van wie de vader in
zijn vrije tijd toneelspeelde. Later zou Josine een roman schrijven die losjes
gebaseerd is op haar jeugdervaringen. In 1964 ging zij naar het Mgr. Frencken
College in Oosterhout, waar zij hbs-b deed. Hierna bezocht zij tussen 1967 en
1971 de toneelschool in Amsterdam. Tijdens en kort na haar studie begon zij al
met acteren voor de camera. Zo had zij een vaste rol in Orimoa, een kinderserie van de NCRV.
Mata Hari
Josine van Dalsum behoorde tot een nieuwe generatie van kritische jonge acteurs, maar was niet betrokken bij de Aktie Tomaat. In 1971-72 speelde zij in twee producties van het Nieuw Rotterdams Toneel: De laatste dagen van Isha en De speeltuin. Daarna speelde ze vooral in veel televisieseries en films. Haar grote televisiedebuut was in 1973 als ‘Let’ in Een mens van goede wil, naar een roman van Gerard Walschap. Deze AVRO-productie werd geregisseerd door John van de Rest, met wie ze een jaar later trouwde. Ze kreeg een zoon, Aram, en via haar man kwam een dochter (Thijsje) uit een eerder huwelijk in huis. In 1974 maakte Josine van Dalsum een tv-programma voor de AVRO, Ik ben er zomaar, waarin zij zelfgeschreven luisterliedjes ten gehore bracht. De liedjes verschenen ook op een elpee. In de loop der jaren was Van Dalsum vaker op televisie te zien. Twee rollen werden bijzonder goed ontvangen door het grote publiek: haar optreden als Jeanne d’Arc in De Heilige Jeanne (1978) en als dubbelspionne Mata Hari in de gelijknamige vierdelige tv-serie (1980). Mata Hari was een groot succes en werd ook in het buitenland uitgezonden.
In de jaren tachtig bleef Josine van Dalsum veel spelen in televisieseries. Daarnaast ging ze schrijven en schilderen. In 1981 kwam Ik, Mata Hari uit, een roman over het leven van deze spionne, geschreven naar aanleiding van haar televisievertolking. Mede door het succes van de serie verkocht haar boek goed. In 1985 speelde Van Dalsum de rol van koningin Johanna van Navarra in De Leeuw van Vlaanderen. Nog datzelfde jaar maakte zij een korte – en volgens de recensenten geslaagde – terugkeer naar het toneel door op te treden in Kinderen van een mindere god van Mark Medoff. Zij had de rol aangenomen omdat die haar aansprak. In de jaren negentig was Josine van Dalsum weinig op de televisie te zien, maar ondernam ze wel andere projecten. Zo was zij een van de scenarioschrijfsters van de Duitse crimi Die Wache (RTL 1994-2006). Ook speelde zij in 1983 in de bekende film De Lift van Dick Maas. Daarna speelde zij nog mee in diverse series, zoals Zus & zo (2001), De Erfenis (2004) en een gastrol in Baantjer in 2003.
Ziekte
In 2003 werd bij Josine van Dalsum longkanker geconstateerd – ze was toen 55 jaar. Een jaar later bleek ze ook twee niet-te-opereren hersentumoren te hebben, en specialisten zeiden dat ze nog maar een jaar te leven had. Dat jaar gebruikte Van Dalsum om een reis naar de Verenigde Staten te maken met haar man en zoon, de acteur Aram van de Rest. Later bleek behandeling door geavanceerde bestralingstechnieken toch mogelijk. Vanaf dat moment heeft Van Dalsum zich ingezet om het volgens haar bestaande taboe rond kanker te doorbreken. In een uitzending van het medische tv-programma Vinger aan de pols (9-2-2005) kwam zij met haar man en zoon aan het woord over ziekte en lijden. Ze gebruikte haar ervaringen ook voor haar schilderijen en tekeningen, hetgeen resulteerde in een solo-expositie in Museum Jan van der Togt in Amstelveen (2008). In 2007 publiceerde ze Hagelwit, een intiem werk over haar leven met kanker, bestaand uit gedichten en anekdotes. Speciaal voor haar en haar acterende zoon schreef Haye van der Heyden het toneelstuk Leef-tijd. Het stuk, over een terminaal zieke vrouw en haar zoon, ging op 15 september 2005 in première in het Compagnietheater in Amsterdam.
In 2007 publiceerde Josine van Dalsum een tweede roman, De Kleine Johanna, gebaseerd op haar jeugd in Breda. Een jaar later kreeg ze een rol in de dramaserie Wolfseinde van Omroep Brabant, maar in maart 2008 moest ze ermee stoppen: de ziekte was terug en ze moest een operatie ondergaan. Een half jaar later ging de voorstelling Vleugellam in première, geregisseerd door haar man, waarin Josine een vrouw met afasie speelde. Op 28 december 2008 stond zij zij voor het laatst op de planken: met Vleugellam in schouwburg Orpheus, Apeldoorn. Op 5 januari 2009 maakte haar man bekend dat haar gezondheid zo verslechterd was dat zij niet meer kon spelen.
In juni 2009 opende Van Dalsum haar eigen galerie Josine in Amsterdam. Op haar 61ste verjaardag (14 juli) werd ze benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Ruim vier maanden later, op 17 november 2009, overleed Josine van Dalsum, nadat ze besloten had om een einde aan haar leven te maken. Ze werd gecremeerd en bijgezet op begraafplaats de Nieuwe Ooster in Amsterdam.
Betekenis
De dood van Josine van Dalsum kreeg veel media-aandacht. De Telegraaf publiceerde een afscheidsinterview en omroep MAX zond Leef-tijd opnieuw uit en op 21 november verscheen het afscheidsinterview dat Wilma Nanninga, een goede vriendin van Josine van Dalsum, aan haar sterfbed had gemaakt. Ondanks haar ziekte bleef ze tot het einde van haar leven productief. Haar laatste jaren gebruikte ze voor het onder de aandacht brengen van terminale ziektes. Josine van Dalsum was een populaire actrice die met haar toegankelijke spel een groot publiek wist te boeien. Vooral met de rol van Mata Hari wist ze de harten van de Nederlandse kijkers te veroveren.
Naslagwerken
Honig.
Archivalia
- Theaterinstituut Nederland, Universiteit van Amsterdam: personaliamap.
- Centraal Bureau voor de Genealogie, Den Haag: persoonskaart.
Publicaties
- Ik, Mata Hari (Zeist 1981).
- Hagelwit (Amsterdam 2007).
- De kleine Johanna (Amsterdam 2008).
Literatuur
- Henk van Gelder, Hollands Hollywood (Amsterdam 1995).
- Roxane Catz, ‘Josine van Dalsum’, Libelle 20-10-2005.
- De Telegraaf, 21-11-2009; NRC, 23-11-2009 [necrologieën].
Illustratie
Josine van Dalsum, door onbekende fotograaf, 1990 (ANP Photo).
Auteur: Thomas Dresscher
laatst gewijzigd: 23/02/2016
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.