© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Kees Kuiken, Elburga, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Elburga [13/01/2014]
ELBURGA, ook bekend als Adelburga (actief ca. 700), edelvrouw, stichteres van een kerk. Ze trouwde ca. 700? met Nothrad. Uit dit huwelijk werden ten minste 3 dochters en 2 zoons geboren.
Op een zandstenen portaal in de noordmuur van de Willibrordkerk in Nederhorst den Berg staan twee Latijnse teksten in middeleeuwse letters: ‘+QVIPETIThACAVLA. PETATELBVRCAFORESALVA’ en: ‘ETP.EÃnVLLVSInTRETn’, te vertalen als: ‘Wie naar deze kerk wil, bidde dat Elburga behouden zij. En voorts trede niemand binnen t…’. De tekst verwijst vrijwel zeker naar de stichteres van deze dorpskerk.
De kerk van Nederhorst den Berg, die rond 900 als ‘de kerk in Werinon’ te boek staat, was een stichting van een ‘Friese’ (lees: Nederlandse) familie die in 799 ook het klooster Werden aan de Ruhr vestigde. Naar de feitelijke kloosterstichter Liudger (742?-809) worden zij wel de ‘Liudgeriden’ genoemd. Zij zijn de eerste Nederlandse familie die een familiearchief heeft nagelaten: een in de late negende eeuw geschreven familiegeschiedenis (de Vita Liudgeri) en een oorkondenboek van de abdij Werden. Dat de kerk in Nederhorst al vóór 800 bestond, zou misschien kunnen blijken uit een mededeling van Liudgers zuster in de Vita (Kuiken, 30-31).
De Vita noemt een Adelburga of Adelburch als grootmoeder van Liudger. In de latere Middeleeuwen is deze naam samengetrokken tot ‘Elburg’ (in het Latijn: ‘Elburga’). Adelburga, gehuwd met ‘een of andere Nothrad’, had haar beide zoons (Willibraht en Thiadbraht) aan de missionaris Willibrord geschonken om hen tot priester te laten opleiden. Zij zouden de eerste Friezen zijn die een geestelijk ambt bekleedden. Vóór haar zoons had Adelburga een aantal dochters ter wereld gebracht, van wie Liafburg de jongste was. De schoonmoeder van Adelburga zou hebben getracht Liafburg te laten ombrengen.
Dat Adelburga de in het Nederhorster opschrift genoemde Elburga is, is niet onomstreden. De kunsthistorica E. den Hartog denkt bij Elburga aan een verder onbekende vrouw uit het beroemde riddergeslacht Van Amstel, dat de kerk later door usurpatie in handen zou hebben gekregen (Den Hartog, 215). Bewijzen hiervoor ontbreken echter.
Archivalia
Universiteitsbibliotheek Leiden, Handschriften: Codex Vossius, Latijn quarto nr. 55, fol. 1-59.
Literatuur en bronnenuitgaven
- W. Diekamp, Die Vitae sancti Liudgeri (Munster 1881).
- G. van Arkel en A.W. Weissman, Noord-Hollandsche oudheden beschreven en afgebeeld, vierde stuk: Gooiland (Amsterdam 1900).
- J. Kalf, ‘Nederhorst den Berg’, Bulletin Koninklijke Nederlandsche Oudheidkundige Bond 2 (1900) 86-88.
- D.P. Blok, De oudste particuliere oorkonden van Werden (Assen 1960).
- K. Schmid, ‘Die “Liudgeriden”’, in: K. Hauck en H. Mordeck red., Geschichtsschreibung und geistiges Leben im Mittelalter (Keulen 1978) 71-101.
- E. den Hartog, De oudste kerken van Holland (Utrecht 2002).
- A. Angenendt, Liudger: Missionar-Abt-Bischof im frühen Mittelalter (Munster 2005).
- K. Kuiken, ‘De Liudgeriden (711-877): de oudste adellijke familie van Nederland’, Virtus 12 (2005) 7-34.
Illustratie
De naam van stichteres Elburga op het noordportaal van de Willibrordkerk in Nederhorst den Berg (Foto: Els N.G. van Damme, Nederhorst den Berg).
Auteur: Kees Kuiken
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 3
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.