© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Els Kloek, Joosten, Elsken, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/ElskeJoosten [13/01/2014]
JOOSTEN, Elsken (gest. Hapert, bij Eindhoven, voor 9-3-1696), als Geuzen-Els genoemd in een Kempens volksrijmpje. Elsken Joosten trouwde voor 1635 met Aert Jansen Smits (gest. voor 1687), smid. Uit dit huwelijk werden ten minste 5 dochters en 4 zoons geboren.
In het verslag van zijn reis door de Meierij van ’s-Hertogenbosch in het jaar 1799 maakt de predikant Stephanus Hanewinkel (1766-1856) melding van een antiprotestants volksrijmpje dat hij bij de katholieken van de Kempen heeft gehoord: ‘De Geuze Els, heeft de hele Kempen gevelst [: vervalst, verpest]’ (Hanewinkel, 42). Deze protestantse vrouw met de voornaam Els, zo vervolgt Hanewinkel, zou een groot aantal kinderen hebben nagelaten die zich op hun beurt overal in de Kempen hadden gevestigd en zich verder hadden vermenigvuldigd. In hun studie over Bergeijk vragen Panken en Van Sasse van Ysselt zich af wie deze ‘Geuzen-Els’ eigenlijk was. Zij vermoeden dat zij de vrouw geweest moet zijn van een Fabrie (Fabri betekent smid), in de achttiende eeuw een bekende familienaam van protestanten in de regio. Volgens de overlevering zou zij rond het midden van de zeventiende eeuw in Hapert bij de oude toren hebben gewoond (Panken en Van Sasse van Ysselt, 260, 262).
Dankzij een uitvoerig genealogisch onderzoek heeft W. de Vries kunnen reconstrueren dat nakomelingen van Geuzen-Els inderdaad tot de familie Fabri behoorden. Uitgangspunt voor zijn zoektocht was een brief uit 1828, aanwezig in het archief van de Maatschappij tot Bevordering van Welstand te Breda. Deze maatschappij verleende steun aan landbouwers van protestantse huize in Brabant. In genoemde brief meldt ds. Jacob van Heusden uit Hilvarenbeek dat een zekere Peter Michael, een jonge boer uit Hogeloon (nabij Hapert), hem heeft verteld direct af te stammen van ‘de beroemde Geuze Els’ (De Vries, 325). Peter Michael wilde in aanmerking komen voor steun van de Maatschappij en meende kennelijk dat hij zijn ‘geloofsbrieven’ versterkte door zich te laten voorstaan op zijn afstamming van Geuzen-Els.
Peter Michael was, zo bleek, via zijn moeder verwant aan de familie Fabri. Ook zijn vrouw was trouwens een Fabri. Door hun voorouders te traceren komt De Vries uiteindelijk uit bij de smid Aart Jansen en zijn vrouw Elsken Joosten, die inderdaad een groot aantal kinderen nalieten die allen de volwassenheid bereikten en zelf ook weer voor nageslacht zorgden. Toch vraagt De Vries zich af of Elsken Joosten inderdaad beroemd of berucht is geworden juist vanwege haar nageslacht: ‘Ik acht het veel meer aannemelijk, dat zij haar naam “Geuze Els” te danken zal hebben gehad aan de wijze, waarop zij in woord en daad opgekomen zal zijn voor hetgeen men in haar tijd noemde “het enige ware, christelijke gereformeerde geloof”’. Het spotrijmpje leent zich wel voor die interpretatie. Het moet van katholieke herkomst zijn, zoveel is zeker.
Naslagwerken
NNBW.
Archivalia
Zie notenapparaat van De Vries.
Literatuur
- Stephanus Hanewinkel, Reize door de Majorij van ’s-Hertogenbosch in den jaare 1799 in brieven (Amsterdam 1800).
- P.N. Panken en A.F.O. van Sasse van Ysselt, Beschrijving van Bergeik (’s-Hertogenbosch z.j. [1900]).
- W. de Vries, ‘Nakomelingen van de beroemde “Geuze Els”’, Jaarboek Centraal Bureau voor Genealogie 23 (1969) 66-97, 325-326.
Auteur: Els Kloek
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 229
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.