© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Marloes Huiskamp, Fleischmann, Mary Isabella, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Fleischmann [22/02/2018]
FLEISCHMANN, Mary Isabella (geb. Amsterdam 11-11-1853 – gest. Haarlem 15-10-1940), verzekeringsagente en -inspectrice. Dochter van Patrick Charles Fleischmann (1804-1890), taalmeester en vertaler, en Liedia Schreuder (1811-1892). Mary Fleischmann bleef ongehuwd.
Mary Fleischmann werd in 1853 in Amsterdam
geboren als jongste van vier: ze had twee zussen en een broer. Haar moeder was luthers,
haar Engelse vader, vertaler en leraar Engels van beroep, wordt in het Amsterdamse
bevolkingsregister zowel rooms-katholiek als episcopaals genoemd. In 1862 verhuisde
het gezin naar Haarlem. Over Mary’s schoolopleiding is niets bekend.
Levensverzekeringen en pensioenen
Vanaf haar zeventiende werkte Mary Fleischmann onder meer als kinderjuf, huishoudster en gezelschapsdame. In 1885 – ze was 31 jaar – koos ze voor een kantoorbaan: als vertaalster van Amerikaanse brochures kwam ze binnen bij Levensverzekeringsmaatschappij New-York en een jaar later ging ze al aan de slag als verzekeringsagente. Later zou ze in een interview vertellen dat kantoorwerk, voor meisjes een bijna onbereikbaar ideaal, indertijd haar ‘vurigste wensch’ was geweest. Een ‘vrouw van karakter’, aldus Fleischmann, kan ‘een leven van steeds wederkeerende krenkingen en vernederingen’ niet verdragen, en daarom wilde ze een zelfstandige positie (gecit. De Hollandsche Lelie, 1906/7, 52).
Mary Fleischmann was de eerste Nederlandse vrouw in het verzekeringsvak. Terwijl haar collega’s haar probleemloos accepteerden, ontving zij hatelijke, anonieme brieven en stuitte haar ‘mannenbaan’ zelfs in haar eigen familie op spot en minachting. Maar ze had haar roeping gevonden – zelf sprak ze liever gewoon van ‘beroep’. Na deze eerste baan werkte Fleischmann als agente en inspectrice bij verschillende andere verzekeringsmaatschappijen. Zij zette zich vooral in voor pensioenregelingen en levensverzekeringen voor en ten gunste van vrouwen. Zo maakte ze zich sterk voor een verpleegsterspensioen en ondernam daarvoor een studiereis naar Engeland. Via talloze voordrachten en advertenties en artikelen in vrouwentijdschriften als Tesselschade en De Hollandsche Lelie, maar bijvoorbeeld ook in het Tijdschrift voor Praktische Verloskunde, probeerde Fleischmann het publiek ervan te overtuigen dat ook mensen met een kleine beurs zich konden verzekeren van een pensioen.
Een andere zaak waar Mary Fleischmann zich voor inzette, was het ‘staalwater’, een geneeskrachtig ijzerhoudend water uit een bron in de Haarlemmermeer. Vanaf circa 1893 was ze hiervan een warm pleitbezorgster. Zij verkocht het water zelf en reisde door Nederland en Engeland om de therapeutische werking ervan onder artsen te propageren.
In 1897 werd Mary Fleischmann aangesteld als inspectrice voor heel Nederland bij de Nationale Levensverzekering-Bank (de Nationale). Het jaar daarop gaf zij met een assistente op de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid in Den Haag drie maanden lang voorlichting over nut en noodzaak van een pensioen en levensverzekering. Bovendien probeerde zij daar en elders vrouwen te werven als agentes voor het verzekeringswezen – zij zag een goede toekomst voor hen weggelegd in deze branche.
Soldatenmoeder
Mary Fleischmann woonde en werkte op verschillende adressen in Haarlem en won enkele malen onderscheidingen voor haar balkon- en gevelversieringen – in een interview is sprake van haar ‘met bloemen versierde vensters’ (De Hollandsche Lelie, 1906/7, 53). Ze was mogelijk vegetariër – in 1911 overnachtte ze in vegetarisch hotel-restaurant Pomona in Den Haag – en was lid van het Algemeen Nederlandsch Verbond, een vereniging ter bevordering van de Nederlandse cultuur. Haarlemse tramconducteurs en politiemannen gaf ze gratis Engelse les. Toen Fleischmann in 1906 twintig jaar in het verzekeringsvak zat, werd daaraan in verschillende kranten en tijdschriften aandacht besteed. Dat jaar werd zij hoofd van het bijkantoor van de Nationale in Haarlem. Haar inspanningen als verzekeringsinspectrice hadden uiteraard een commerciële kant, maar als privépersoon was Fleischmann ook maatschappelijk zeer betrokken en filantropisch ingesteld. Zo stond ze ooit in een druk restaurant op om de aanwezigen te vertellen over een jongen die een kunstarm nodig had, om vervolgens te gaan collecteren en het benodigde geld bijeen te brengen.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog verzamelde Fleischmann, geholpen door tientallen jongedames, in ‘Magazijn Mary Fleischmann’ voedsel en goederen voor Belgische vluchtelingen en voor de gemobiliseerde manschappen en hun gezinnen. Het magazijn was aanvankelijk gevestigd in het atelier van de beeldhouwer Jan Bronner, een beschermeling van Fleischmann, die zelf was opgeroepen. Deze had zijn atelier echter al snel zelf weer nodig en had dat Fleischmann blijkbaar zo lomp meegedeeld dat zij hem woedend de vriendschap opzegde. Mary Fleischmann wist allerlei mensen en organisaties in te schakelen voor haar goede doelen en haalde geld op met bijvoorbeeld de verkoop van een Mobilisatie-lied (15 cent per exemplaar) en de organisatie van feesten. Haar inzet en betrokkenheid bezorgden haar de erenaam Soldatenmoeder.
Toen Mary Fleischmann per 1 januari 1919 als inspectrice bij de Nationale met pensioen ging, was zij de eerste vrouw aan wie een verzekeringsmaatschappij een pensioen uitkeerde – haar uitkering was zeshonderd gulden per jaar, die van haar mannelijke collega’s duizend gulden (mededeling Ingrid Elferink). Fleischmann bleef wel vertegenwoordigster van de Nationale en werkte ook nog bij verzekeringsmaatschappij De Philantroop. Daarnaast bleef ze actief in de liefdadigheid. In 1930 ontving zij als dank voor haar inspanningen tijdens de Eerste Wereldoorlog het Witte Mobilisatiekruis. Bovendien werd in een Haarlems plantsoen de Mary Fleischmann-boom geplant, ooit door haarzelf gestekt.
Op haar 85ste verjaardag werd Mary Fleischmann voor het pension aan de Dreef, waar ze woonde, gehuldigd met een defilé van soldaten. Zij overleed, 86 jaar oud, in oktober 1940 in Haarlem. Zij werd daar begraven op de Noorderbegraafplaats.
Betekenis
Mary Fleischmann was de eerste Nederlandse vrouw die werkzaam was in het verzekeringswezen. Zij zette zich in voor goede pensioenen, lijfrentes en levensverzekeringen voor met name vrouwen en probeerde andere vrouwen te enthousiasmeren voor een baan in deze branche. In 1906 werd zij beschreven als ‘baanbreekster’ en als een van de ‘steunpilaren onzer hedendaagsche vrouwenbeweging’ (gecit. De Savornin Lohman, 53). Voor haar werkgevers was zij ongetwijfeld een troef om meer vrouwelijke klanten – en via hen ook hun echtgenoten – binnen te halen. Fleischmann verwierf landelijke bekendheid als Soldatenmoeder en werd in het kader van haar liefdadigheidswerk omschreven als ‘de schakel tusschen gevers en ontvangers’ (De Telegraaf, 11-11-1933). Tegenwoordig is zij in vergetelheid geraakt – wel draagt een straat in Haarlem haar naam.
Archivalia
- Stadsarchief, Amsterdam: Bevolkingsregister.
- RKD, Den Haag, nummer toegang, NL-HaRKD-0072: Archief Prof. Jan Bronner (brieven en kaarten van Fleischmann).
- Noord-Hollands Archief, Haarlem: toegang 3159: Fleischmann, Mary I., Agentesse der Maatschappij tot Exploitatie van Staalwaterbronnen te Haarlem (betreft periode 1890-1915).
Publicaties
Selectie:
- ‘Levensverzekering’, in: Besprekingen over vakopleiding voor vrouwen. Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid (Amsterdam 1898) 179-191 [tekst van een lezing met korte nabespreking].
- ‘Pensioenfonds’, Tijdschrift voor Praktische Verloskunde 7 (1903-1904) nr. 10, 151-152.
- ‘Over Pensioenen’, De Hollandsche Lelie 21 (1907-1908) 593-595.
Literatuur
- ‘Een flinke vrouwe’, De Telegraaf, 6-7-1901.
- Het nieuws van den dag, 25-02-1902.
- ‘Na twintig jaar’, Evolutie 14 (1906) nr. 8, 61-62.
- Anna de Savornin Lohman, ‘Mejuffrouw Mary Fleischmann’, De Hollandsche Lelie 20 (1906-1907) nr. 4, 51-53.
- Algemeen Handelsblad, 26-08-1913
- ‘Magazijn Mary Fleischmann’, Haarlem’s Dagblad, 14-8-1914.
- ‘De soldatenmoeder jubileert. Mary Fleischmann 75 jaar’, Het Volk, 10-11-1928.
- ‘Haarlem. Herinnering aan de mobilisatie’, De Gooi- en Eemlander, 27-3-1930.
- ‘Soldatenmoeder tachtig jaar’, De Telegraaf, 11-11-1933.
- ‘Veertig jaar bij “De Philantroop”’, Haarlem's Dagblad, 22-1-1930.
- ‘Mejuffrouw Fleischmann's “Mobilisatieboom” geplant’, Haarlem’s Dagblad, 27-3-1930.
- ‘Jubileum Mej. Mary Fleischmann’, Haarlem’s Dagblad, 10-7-1931.
- ‘Huldiging van de “soldatenmoeder”’, Haarlem’s Dagblad, 11-11-1938.
- Lodewijk van Deyssel, ‘Opmerkingen en Beschouwingen’, De Nieuwe Gids 55 (1940) nr. 1, 159-160.
- C.F.L. Sarlet, ‘Mary Fleischmann. 11 November 1853-15 October 1940’, Haerlem Jaarboek (1940) 3-34.
Illustratie
Mary Fleischmann, door onbekende fotograaf, ca. 1906 (Historisch Archief Nationale-Nederlanden).
Auteur: Marloes Huiskamp (met dank aan Ingrid Elferink, conservator Historisch Archief Nationale-Nederlanden)
laatst gewijzigd: 22/02/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.