© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Anna de Haas, Gravillon, Françoise, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Gravillon [13/01/2014]
GRAVILLON, Françoise, ook bekend als Mme/juffr. Baptiste (geb. Frankrijk ca. 1710 – begr. Den Haag 13-4-1781), toneelspeelster, zangeres en theaterdirecteur. Dochter van Pierre Gravillon, ambtenaar bij de koninklijke boerderijen, en Jeanne Rat. Françoise Gravillon trouwde in 1728 met Jean Baptiste Anselme (1699-voor 1775), musicus en theaterentrepreneur. Uit dit huwelijk werden 7 zoons en 2 dochters geboren.
Françoise Gravillon is waarschijnlijk in 1728 in Montpellier getrouwd met de musicus Jean Baptiste Anselme. Daar stelde op 20 maart 1728 een notaris hun huwelijkscontract op. Uit de akte blijkt dat het echtpaar in spe belooft het toneel vaarwel te zeggen. Alleen op die voorwaarde wilden Françoises ouders toestemming voor het huwelijk geven. Vrij kort na hun huwelijk moeten Françoise en Jean Baptiste – waarschijnlijk omdat ze niet van plan waren zich aan hun belofte te houden – naar de Republiek gereisd zijn. Op 5 mei 1731 hielden zij in Den Haag hun eerste kind, Petrus, ten doop en op 15 september 1732 het tweede, Jacobus. Kort daarna keerde het echtpaar terug naar Frankrijk: de volgende zeven kinderen werden tussen 1733 en 1743 geboren in Valenciennes. Omstreeks 1750 kwamen ze, nu met een heel gezin, terug naar Den Haag. Françoise en Jean Baptiste sloten zich daar aan bij het gezelschap van de Franse Comedie in de Casuariestraat. Van hun kinderen zouden er zes toneelspeler, zanger en/of musicus worden: Jacobus (Jacques), Joseph François (1736-1809), Joseph Jean (1739-?), Rose (Rosette) Albertine Françoise en Jean François (1743-?); de andere dochter, Marie Blandine Sophie (1734-?), werd danseres.
Mogelijk speelde Françoise Gravillon al in het seizoen 1750/51 bij de Franse Comedie. Zowel zij als haar man hoorde tot de in 1751 opgerichte – en ook snel weer ter ziele gegane – vrijmetselaarsloge De Juste, waar hoge legerofficieren, aristocraten én acteurs en actrices van de Franse Comedie elkaar troffen. Vanaf het seizoen 1751/52 tot en met dat van 1755/56 is Françoise Gravillon gedocumenteerd als toneelspeelster bij de Comedie. In 1752 en 1753 hoorde zij bovendien tot de groep spelers die zelf het theater exploiteerde, wat echter op een mislukking uitliep. Een half jaar lang – eind 1753 tot zomer 1754 – werkten Gravillon en haar man bij de troep van François Quinault in Amsterdam, waarna ze terugkeerden naar Den Haag. Wel had het gezelschap van de Comedie in de jaren 1750 en 1760 met enige regelmaat ook optredens in Amsterdam. Zo was daar op 10 oktober 1754 een benefietvoorstelling voor ‘juffr. Batiste en haar familie’.
De rollen die Françoise Gravillon speelde, waren die van vertrouwde (hofdame) in treurspelen en karakterrollen in blijspelen. In 1756 was haar man directeur geworden van de Franse Comedie, maar in november 1759 namen zij en haar dochter Rosette zijn taken over. Waarschijnlijk had vooral Gravillon de touwtjes in handen. De redenen voor deze wisseling van de wacht zijn onbekend. In 1767 raakte Gravillon met haar theater in de financiële problemen en kwam er een eind aan haar directeurschap.
Naar het schijnt was de programmering van de Comedie onder Gravillons leiding kwalitatief van relatief hoog niveau (Lieffering, 76). Een indicatie daarvoor is wellicht ook het feit dat zij veel nieuwe decors heeft laten maken voor stukken die in die jaren in première gingen. Een andere indicatie kan zijn dat onder haar bewind (en dat van haar man) het theater in ieder geval tot 1767 redelijk succesvol was. Haar opvolgers gingen steeds in korte tijd failliet. Onder de eerste twee opvolgers heeft Françoise Gravillon nog op de planken gestaan, maar begin 1769 lijkt er een eind te komen aan haar toneelcarrière.
Over de kwaliteit van haar acteren is niets bekend. Dat kan zijn omdat ze in ondergeschikte rollen optrad, maar ook is mogelijk dat Françoise Gravillon al vrij snel in de schaduw van haar dochter Rosette kwam te staan, niet zozeer wat het acteren betreft als wel qua aandacht. Uiterlijk december 1774 is Gravillon weduwe geworden, want als zodanig wordt zij aangeduid in het testament van Jacob Jan van Wassenaer Obdam, de minnaar van haar dochter. Zelf overleed Françoise Gravillon in 1781. Volgens een notitie in het begraafboek was zij toen 71 jaar oud en was zij gestorven aan een ‘borstziekte’. Zij werd op 14 april pro deo begraven op de rooms-katholieke, particuliere begraafplaats Eik en Duinen in Den Haag.
Naslagwerken
M. Fuchs, Lexique des troupes de comédiens au XVIIIe siècle (Parijs 1944; repr. Genève 1976) [onder Jean Baptiste Anselme].
Archivalia
- Haags Gemeentearchief: DTB, Dopen, inv. nr. 345, p. 74 [Petrus]; inv. nr. 328, p. 215 en inv. nr. 363, p. 6 [Jacobus]; Pro Deo begraven, inv. nr. 20, p. 114 [overlijden Gravillon]. Oud Notarieel Archief, inv. nr. 4200, d.d. 25-12-1779 [opening van het gesloten testament d.d. 6-12-1774 van Van Wassenaer Obdam].
- Archives Départementales de l'Hérault, Montpellier: Minuten van notaris Augustin Clément, d.d. 20-3-1728 [huwelijkscontract Gravillon en Anselme; uittreksel op: http://f.de.stordeur.free.fr].
- Zie verder Fransen en Lieffering.
Literatuur
- Amsterdamse Courant, o.a. 19-10-1754.
- [François-Antoine de Chevrier], L’Observateur des Spectacles, 2 delen (Den Haag 1762).
- J. Fransen, Les comédiens français en Hollande au XVIIe et au XVIIIe siècles (Parijs 1925).
- Aldo Lieffering, De Franse Comedie in Den Haag 1749-1793. Opera, toneel en het stadhouderlijk hof in de Haagse stedelijke cultuur (ongepubl. proefschrift Universiteit Utrecht 1999) [Engelstalige uitgave: The French Comedy 1749-1793. Opera, drama, and the stadholder court in The Hague urban culture (Den Haag 2007)].
- Malcolm Davies, ‘De grootloge van adoptie, “La Loge de Juste”, Den Haag, 1751. Een kortstondig experiment met gemengde vrijmetselarij of het slachtoffer van subtiele uitbuiting?’, Thot 58 (2007) nr. 1, 17-46, aldaar 20, 21, 31, 33, 41.
Auteur: Anna de Haas
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 474
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.