© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Kees Kuiken, Leeuwen, Johanna van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/HannievanLeeuwen [10/10/2018]
LEEUWEN, Johanna van (geb. Delft 18-1-1926 – gest. Rotterdam 1-8-2018), CDA-politica en bestuurster. Dochter van Gijsbertus van Leeuwen (1891-1989), leraar, en Hendrina Johanna Bakkeren (1893-1971). Johanna van Leeuwen bleef ongehuwd.
Johanna (Hannie) van Leeuwen werd geboren als derde van vier
kinderen – en enige dochter – van een gereformeerde vader en een
Nederlands-hervormde moeder. Ze bezocht in Delft een christelijke lagere school
en mulo (1937-1940). Haar broers mochten studeren aan de Vrije Universiteit – zelf
werd ze ingeschakeld in het huishouden, maar ze volgde nog wel een jaar de
christelijke handelsavondschool en de lerarenopleiding MO-Engels. In 1941 werd
ze lid van de Anti-Revolutionaire Partij (ARP), die kort daarna werd verboden. In
het voetspoor van haar vader ging de jonge Van Leeuwen bij het verzet. Ze
bracht het illegale blad Trouw rond
en werkte vanaf 1943 voor de militaire spionagegroep van de teruggekeerde
Engelandvaarder Henk de Jonge. Dat een goede vriend van haar door de bezetter
werd gefusilleerd ‘op een leeftijd dat je normaal gesproken aan trouwen ging
denken’ sloeg een gat in haar leven, vertelde ze in 1977 (gecit. Jaarsma en Ter
Veld, 11).
‘Straaljager Hannie’
Na de Bevrijding ging Hannie van Leeuwen op kamers wonen. Ze werd vertaalster bij het Bureau Nationale Veiligheid, de ‘inlichtingenpoot’ van het Militair Gezag. Vanaf 1946 werkte ze als bureauchef reclame bij de Delftse Gist- en Spiritusfabriek en vanaf 1952 als ambtenaar bij de accountantsdienst van het ministerie van Economische Zaken. Bij de gemeente Rijswijk was ze vanaf 1955 maatschappelijk werkster, aanvankelijk in opleiding, en daarna nog vier jaar (1962-1966) afdelingshoofd economische en sociale voorlichting bij de Nederlandse Christelijke Boeren- en Tuindersbond. De studie sociologie die ze – na een colloquium doctum – aan de Vrije Universiteit volgde, maakte ze nooit af.
Intussen klom Van Leeuwen binnen de ARP-jongerenorganisatie ARJOS op van plaatselijk afdelingssecretaris tot landelijk vicevoorzitter. Vanaf 1956 maakte ze daarnaast bestuurlijk carrière in de ARP zelf. Als woordvoerder sociale zaken en maatschappelijk werk kwam ze in 1966 tussentijds in de Tweede Kamer. Ze pleitte voor de positie van invaliden die bij de invoering van de Wet Arbeidsongeschiktheidsverzekering (1966) buiten de boot vielen en kreeg in 1970 een amendement aangenomen dat nabestaanden van ongehuwde werknemers een tijdelijk pensioen garandeerde. Zo profileerde ze zich als vertegenwoordiger van de sociale vleugel van haar partij, wat haar in de pers de koosnaam ‘het radicale meisje van de AR’ bezorgde (gecit. Ter Veld, 279). Toen Van Leeuwen in 1972 ook defensie in haar portefeuille kreeg, kantelde het beeld. Bij de verdediging van de aanschaf van ruim honderd F16-jachtvliegtuigen tijdens de algemene beschouwingen van 1973 maakte de communistische fractievoorzitter Marcus Bakker haar uit voor ‘Straaljager Hannie’.
Samen met de katholieke Til Gardeniers-Berendsen mengde Van Leeuwen zich in 1976 in het abortusdebat dat een jaar eerder was opgelaaid na een vrijzinnig wetsvoorstel (‘de vrouw beslist’). Gardeniers en Van Leeuwen pleitten ervoor abortus alleen in uitzonderlijke gevallen toe te staan (‘nee, tenzij’), maar kregen daarvoor onvoldoende steun. Het liberale voorstel werd door de Tweede Kamer aangenomen, maar sneuvelde later in de Senaat. Vanwege het gekonkel rond de fusie van de ARP met twee andere christelijke partijen, gevolgd door een coalitie van het nieuwe Christen-Democratisch Appèl (CDA), onder Van Agt, met de conservatieve VVD, verruilde Van Leeuwen in december 1977 haar Kamerzetel voor een directiefunctie bij bouw- en handelsconcern OGEM. De overstap bleek geen gelukkige keus: in augustus 1980 verliet ze het zwaar verlieslijdende bedrijf en werd bestuursvoorzitter van de Sociale Verzekeringsbank. Dit bleef ze tot 1995.
Gemeentepolitiek en Senaat
Hannie van Leeuwen bleef in haar woonplaats Zoetermeer politiek actief. Ze ijverde er als gemeenteraadslid voor een eigen basisziekenhuis in de gemeente. In 1988 – ze was toen al twee jaar wethouder van economische zaken, maatschappelijke dienstverlening en volksgezondheid – werd het LangeLand Ziekenhuis in gebruik genomen. Na afloop van haar – enige – termijn als wethouder werd ze in 1990 waarnemend burgemeester in Hazerswoude en in 1991 in Nootdorp.
In 1996 kwam Hannie van Leeuwen in de Eerste Kamer. Ze was tot 2007 CDA-woordvoerder sociale zaken en zorg en voorzitter van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport en haalde in 2005 door hard en kundig onderhandelen een paar scherpe kanten van de Zorgverzekeringswet. Daarna zat ze nog drie jaar in het landelijke partijbestuur van het CDA. Een tumultueus partijcongres in oktober 2010 liep voor Van Leeuwen uit op een déjà-vu. Partijleider Maxime Verhagen wenste een coalitie met de VVD met gedoogsteun van de Partij van de Vrijheid, die de godsdienstvrijheid van moslims wilde inperken. Van Leeuwen stemde tegen de coalitie maar riep op om het CDA bij elkaar te houden, ‘voor moslims en voor mastodonten’ (gecit. Kranenburg). Het was haar laatste grote optreden als politica. In 2011 verhuisde ze naar een serviceflat in Rotterdam, waar ze in 2014 nog CDA-lijstduwer was voor de raadsverkiezingen.
Van 1948 tot 2011 had Hannie van Leeuwen naast haar politieke loopbaan bestuursfuncties bij tientallen instellingen, van de Stichting 1940-1945 tot de Taskforce Handicap en Lokale Samenleving. In oktober 1973 werd ze benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau, na haar afscheid van de Kamer in 1978 tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw en in 1994 tot Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau. In 1983 werd ze onderscheiden met het Verzetsherdenkingskruis. Het Instituut Zorgverzekeringen voor Ambtenaren (IZA) stelde bij het afscheid van Van Leeuwen als bestuursvoorzitter, in maart 2003, een naar haar genoemde bijzondere leerstoel sociale geneeskunde in aan de Vrije Universiteit.
Op 1 augustus 2018 overleed Hannie van Leeuwen, op 92-jarige leeftijd. Haar afscheidsdienst vond plaats in de oecumenische Protestantse en Rooms-Katholieke kerk Open Hof in Rotterdam-Ommoord.
Reputatie
‘Een rebelse meid tussen mannenbroeders’. Zo noemde Elske ter Veld haar collega-politica Hannie van Leeuwen in 2009 in een bundel over christelijk-sociale politiek in Nederland. ‘Ze was het sociale gezicht van het CDA’, schreef Trouw bij haar overlijden in 2018. Zelf had ze er alles aan gedaan om dat beeld te cultiveren zolang het haar strategisch en tactisch uitkwam. ‘Ik ben een machtspolitica’, zei ze in 2007, ‘ik ken het spel én de feiten’ (gecit. Peeperkorn).
Naslagwerken
PDC.
Archivalia
Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: collectie persoonskaarten.
Publicaties
ARJOS Studieschetsen (Den Haag 1958).
Report on basis of the discussions, which took place in The Hague on 22 and 23 November 1982 (Den Haag 1983).
Literatuur
- ‘Hannie van Leeuwen gaat boos weg uit Tweede Kamer’, Leeuwarder Courant, 13-12-1977.
- Ria Jaarsma en Elske ter Veld, ‘Zeg maar Hannie...’ 65 jaar strijdlustig in politiek en samenleving (Wormer 2005).
- Gerrit van den Berg, Peter Spieringson en Marcel Meijer red., Hannie van Leeuwen 80 jaar, liber amicorum (z.p. [Den Haag] 2006).
- Marc Peeperkorn, ‘Gewoon Hannie’, de Volkskrant, 30-6-2007.
- Elske ter Veld, ‘Johanna van Leeuwen (1926). Een rebelse meid tussen mannenbroeders’, in: P.E. Werkman en R. van der Woude red., Wie in de politiek gaat, is weg? Protestantse politici en de christelijk-sociale beweging (Hilversum 2009) 270-290.
- Elma Drayer, ‘Hannie van Leeuwen, de moeder van het CDA’, Trouw, 8-12-2012.
- Mark Kranenburg, ‘Net iets principiëler dan andere CDA’ers’, NRC Handelsblad, 3-8-2018.
- Lex Oomkes, ‘Politiek als levensdoel’, Trouw, 3-8-2018.
Illustratie
Hannie van Leeuwen in 1972 tijdens een Kamerdebat over Defensie (foto Anefo).
Auteur: Kees Kuiken
laatst gewijzigd: 10/10/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.