© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Ariadne Schmidt, Hensbeek, Anna van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Hensbeek [27/08/2018]
HENSBEEK, Anna van (ged. Gouda 6-5-1750 – begr. Gouda 3-11-1808), vroedvrouw die weigerde ongehuwde moeders tijdens de bevalling naar de naam van de vader te vragen. Dochter van Dirk Hendriksz. van Hensbeek (1729-1765), koopman, en Alida Dirksdr. de Bruyn (1727-1788). Anna van Hensbeek trouwde op 26-10-1777 in Bodegraven met Maarten van der Pieck (gest. 1791). Uit dit huwelijk werd 1 dochter geboren en 1 zoon die jong overleed.
Anna van Hensbeek werd geboren als tweede van vijf kinderen van Dirk van Hensbeek, koopman in hennep en vlas, en Alida de Bruyn. Zij groeide op in Gouda tot haar vader in 1764 op verzoek van zijn vrouw, moeder en schoonvader wegens krankzinnigheid werd opgenomen in het verbeterhuis in Koudekerk, waar hij in januari 1765 overleed. Hierna vertrokken moeder en kinderen uit Gouda, maar zij keerden er in 1772 terug. Vijf jaar later trouwde Anna van Hensbeek met de weduwnaar Maarten van der Pieck. Het echtpaar vestigde zich in Bodegraven en kreeg daar twee kinderen: Trijntje (1778) en Dirk (1780), die echter jong stierf. Anna van Hensbeek werkte er als vroedvrouw.
In 1788 verhuisde het gezin naar de Kattensingel in Gouda. Nadat Van der Pieck in oktober 1791 was overleden, besloot Anna van Hensbeek weer als vroedvrouw te gaan werken. Ze voldeed echter niet aan de eisen en moest daarom in Gouda nog een opleiding volgen. In februari 1791 klaagde ze bij het College der Vroedkunde dat Goudse vroedvrouwen haar niet als leerling wilden aannemen. Van Hensbeek vertelde het stadsbestuur in 1793 dat ze na terugkomst in Gouda eerst een half jaar in de leer was geweest bij stadsvroedvrouw Rachel van der Hiel en verder was opgeleid door stadsvroedmeester Cornelis Bleuland. Het is echter onwaarschijnlijk dat Van Hensbeek inderdaad door Van der Hiel is onderwezen. Deze was al in 1784 overleden en Van Hensbeek woonde toen in Bodegraven. Hoewel Van Hensbeek de vereiste twee jaar leertijd nog niet had doorlopen, liet het stadsbestuur haar toch toe tot het examen. Ze slaagde op 10 januari 1794 en mocht daarna als vroedvrouw aan het werk.
Conflict
In 1796 kwam Anna van Hensbeek in conflict met het stadsbestuur en het College der Vroedkunde omdat zij tijdens de bevalling van een ongehuwde vrouw verzuimd had naar de naam van de vader te vragen. Vroedvrouwen waren daar in zulke gevallen toe verplicht, zodat de stad eventuele onderhoudskosten van het kind op de vader kon verhalen. Van Hensbeek kreeg een boete van 25 gulden, maar weigerde te betalen. Hierop kreeg ze van het stadsbestuur een verbod om nog langer als vroedvrouw te werken.
Anna van Hensbeek zou nu zonder vergunning buiten de stad zijn gaan werken. Volgens Bik stond zij bekend als een bekwame verloskundige en werd zij zo gewaardeerd dat kraamvrouwen zelfs tijdelijk buiten de stad logeerden om door Van Hensbeek geholpen te kunnen worden. Waarop deze reputatie is gebaseerd, is onduidelijk.
In 1798 werd Van Hensbeek op verzoek weer toegelaten tot beoefening van de verloskunde, opmerkelijk genoeg ‘buiten de stad’. Twee stadsvroedvrouwen voelden zich door Van Hensbeeks praktijk benadeeld en dienden een klacht in: traditioneel werden bevallingen van vrouwen in het buitengebied immers onder stadsvroedvrouwen verdeeld. Het College der Vroedkunde echter verbood haar zich als vroedvrouw van het buitenkwartier te presenteren. Van Hensbeek moest de toevoeging ‘voor buiten’ van haar uithangbord verwijderen.Nadat Anna van Hensbeek weer was aangenomen, verzuimde ze opnieuw een ongehuwde vrouw tijdens de bevalling naar de naam van de vader te vragen. Dit kwam haar duur te staan: op 5 oktober 1798 werd haar akte definitief ingetrokken en ze moest haar vroedvrouwenuithangbord inleveren bij het stadhuis. Hoe zij hierna in haar levensonderhoud voorzag, is onbekend. Ze zou armlastig zijn geworden, maar dat lijkt niet waarschijnlijk. In 1797 had zij namelijk een legaat van twaalfhonderd gulden ontvangen, mogelijk uit de nalatenschap van haar grootmoeder. Na de dood van haar broer Dirk in 1801 kregen Anna van Hensbeek en haar zuster Adriana de beschikking over diens legaat voor ‘schamele vrienden’ hetgeen haar 52 gulden per jaar opleverde. Anna van Hensbeek overleed op 58-jarige leeftijd en werd op 3 november 1808 begraven.
Reputatie
Het uithangbord van Anna van Hensbeek werd jaren later teruggevonden op de zolder van het Goudse stadhuis. Na restauratie kwamen de woorden ‘vroedvrouw voor buyte’ tevoorschijn. Tegenwoordig bevindt het uithangbord zich in museum het Catharina Gasthuis. In 1977 werd in Gouda een straat naar haar vernoemd.
In 2017 en 2018 publiceerde Jean-Philippe van de Zwaluw twee artikelen over Van Hensbeek. Hij stelt dat ze als vroedvrouw nooit in dienst is geweest van de stad, zoals eerder is beweerd, en betwist de reputatie van Van Hensbeek als vroedvrouw die principieel weigerde te vragen naar de naam van de vader.
Archivalia
Streekarchief Midden Holland, Gouda: Oud Archief Gouda, toegang ac 1, inv. nr. 134 (Kamerboeken); inv. nr. 226 (Notulen van de vergaderingen van de municipaliteit); Archief van het chirurgijnsgilde 1660-1805, toegang ac 79, inv. nr. 18 (Resoluties 1756-1805); inv. nr. 19 (Ingekomen stukken 1796-1804 en z.j); Oud Notarieel Archief, toegang ac 43, inv. nr. 813, fol. 169 e.v.; inv. nr. 977, nr. 175.
Literatuur
- J.G.W.F. Bik, Vijf eeuwen medisch leven in een Hollandse stad (Assen 1955).
- C.J. Matthijs, De takken van de dorre boom: genealogie van de Goudse familie Van Hensbeeck [Gouda 1976].
- J. Schouten, ‘Anna van Hensbeek (1750-1808). Een Goudse vroedvrouw om u tegen te zeggen’, in: Idem, Wie waren zij? Een reeks van Goudse mannen en vrouwen die men niet mag vergeten (Alphen a/d Rijn 1980) 129-134.
- J.G.W.F. Bik, ‘Anna van Hensbeek, stadsvroedvrouw’, Tidinge van Die Goude 6 (1988) 86-88.
- C. Gaemers, ‘Stadsvroedvrouwen in Gouda, 1756-1806’, De Schatkamer 16 (2002) 2, 33-60.
- Jean-Philippe van de Zwaluw, ‘Een controversiële ‘VroedVrouw voor Buyte’(I). Feiten en fictie in het leven van Anna van Hensbeek (1750-1808)’, Tidinge (2017) 4-12 en (2018) 50-60.
Illustratie
Uithangbord van Anna van Hensbeek (Catharina Gasthuis, Gouda).
Auteur: Ariadne Schmidt
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 556
laatst gewijzigd: 27/08/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.