© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Redactie, Hillebrand, Hendrikje Roelofje, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Hillebrand [15/04/2015]
HILLEBRAND, Hendrikje Roelofje, vooral bekend als Riek Lotgering-Hillebrand (geb. Meppel 22-3-1891 – gest. Amsterdam 1-3-1984), voedingsdeskundige, publiciste en omroepmedewerkster. Dochter van Gerhard Henrich Hillebrand (1861-1931), reizend koopman, en Geertruij Katharina Mathilde Maris (1866-1943). Hendrikje Hillebrand trouwde op 17-11-1917 in Meppel met Jacobus Adrianus Lotgering (1886-1943), inspecteur van een coöperatie en steenhouwer. Dit huwelijk bleef kinderloos.
Met haar drie zusters groeide Riek Hillebrand op in het provinciestadje Meppel. Vader Hillebrand vond dat zijn dochters later voor zichzelf moesten kunnen zorgen en zo ging Riek als zeventienjarige in l908 naar het internaat van de Amsterdamsche Nieuwe Huishoudschool. Ze wilde lerares koken en voedingsleer worden, maar deed eerst de basisopleiding huishoudkunde. In 1912 keerde ze terug naar Meppel, en van daaruit opereerde ze als reizend propagandiste en voorlichtster van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen die overal in het land huisvrouwen leerde goed en goedkoop te koken. Ze reisde per trein en nam dan haar helpsters en een uitgebreide keukeninventaris voor het ‘proefwerk’ mee. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd de energiesparende hooikist onderdeel van haar demonstraties. Haar recepten waren eenvoudig en praktisch, maar niet armoedig. Ze wilde ‘iets hoger [grijpen] dan de smaak van de gemiddelde huisvrouw in plaats van altijd maar af te dalen’ (De Telegraaf, 27-4-1959).In 1921 keerde Riek Lotgering-Hillebrand, zoals ze sinds haar huwelijk in 1917 heette, als docente en waarnemend directrice terug naar de Amsterdamsche Nieuwe Huishoudschool, maar bleef ook voorlichting aan huisvrouwen geven. Haar talrijke demonstraties en lezingen, en vooral haar radiopraatjes voor de AVRO onder auspiciën van de Nederlandsche Vereeniging van Huisvrouwen, maakten haar landelijk bekend. Op 27 november 1930 werd haar eerste Halfuurtje voor de vrouw uitgezonden. Ze zou dit programma meer dan 35 jaar – tot 1967 – wekelijks presenteren. In 1938 verruilde ze haar school voor het Voorlichtingsinstituut voor Huisvrouwen van het levensmiddelenconcern Unilever. Als voedseladviseur testte ze recepten en trad ze op beurzen op om nieuwe producten te introduceren en het publiek raad te geven. Tijdens de Duitse bezetting weigerde ze voor de genazificeerde omroep te werken. In april 1941 werd ze met haar man opgepakt wegens illegaal werk. Van de 47 leden van haar verzetsgroep werden er 43 omgebracht, onder wie haar man; zelf zat ze vier jaar gevangen. Vanuit het Zuid-Duitse Aichach kwam ze in 1945 terecht in Parijs, waar ze werd ingeschakeld bij de voedselvoorziening voor gerepatrieerden. Zo moest ze in de Parijse Hallen inkopen doen voor haar lotgenoten. Na de oorlog verbreedde ze haar werkterrein: ze adviseerde onder meer de KLM over de aan boord van vliegtuigen te verstrekken maaltijden. Ook schreef en bewerkte ze talloze kookboeken, brochures en reclameboekjes en verzorgde ze kookrubrieken. In 1950 schreef ze het voorwoord bij het herziene, uit 1910 stammende Kookboek van de Amsterdamsche Huishoudschool van C.J. Wannée. Na een lange, moeilijke levensavond stierf ze in 1984 op 92-jarige leeftijd in een verzorgingshuis.ReputatieRiek Lotgering-Hillebrand werd door Unilever beschouwd als de ideale schakel tussen fabrikant en consument. Ze bracht regelmatig nieuwe producten en gerechten onder de aandacht. Zo leerde ze het Nederlandse publiek hoe men kon voorkomen dat nasi of pasta een kleffe brij werd. Voedzaam, gezond, smakelijk, gevarieerd – het koken wilde ze verheffen van dagelijks moeten tot een ware kunst. Met haar intelligentie en creatieve geest wist ze de tijdgeest van de stijgende welvaart te vertalen in adviezen die uitgingen van de positie en mogelijkheden van de huisvrouw, ook al legde ze altijd de nadruk op warenkennis. Zo heeft ze enkele generaties vrouwen ‘opgevoed’ in de kookkunst.NaslagwerkenBWN.ArchivaliaCentraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: familieadvertenties Hillebrand.Publicaties- Kook voordeelig. Meer dan 300 recepten voor eenvoudige voeding die past in een zuinige huishouding (Amsterdam 1935).
- Ieder z’n meug... Smulboek van Nederlandsche volksgerechten (Baarn 1935).
- Ons huis met kerstmis (Rotterdam 1938).
- Wij bakken zelf! Ruim 250 recepten voor het bakken van koekjes, taarten, gebakjes (Amsterdam 1938).
- Het coöperatie kook- en huishoudboek (Rotterdam 1938).
- [samen met H.J. Dommerhold] De weg tot het hart, dl. 6: Vruchten, inmaak, gebak, snoeperijen, dranken en ijs (Den Haag 1954).
- 200 recepten die men niet in elk kookboek tegenkomt. Ingedeeld naar de seizoenen (Baarn 1959).
- [samen met H.J. Dommerhold] De weg tot het hart, dl. 7: Provisiekast, borrelhapjes, tafelversieringen, menu’s, lunchschotels (Den Haag z.j.).
- M.G. Schenk, ‘Mevrouw Lotgering-Hillebrand, een begrip, maar bovenal een hulpvaardige wijze vrouw’, De Vrouw en haar Huis 50 (1956) 61-64.
- H. Jippes, NRC Handelsblad, 22-11-1980.
- J. van Herpen, Televizier, 24-3-1984 [necrologie].
- Joep Habets, ‘De oogst van onze eeuw: C.J. Wannée, Kookboek van de Amsterdamse Huishoudschool, 1910’, NRC Handelsblad, 3-7-1998.
Illustratie
Riek Lotgering-Hillebrand, door Studio Harry Pot, 1973 (Nationaal Archief).
Auteur: Redactie (dit lemma is o.a. gebaseerd op het BWN-lemma van Coks van Eysden)
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 868
laatst gewijzigd: 15/04/2015
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.