© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Els Naaijkens, Kalff, Catharina, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Kalff [13/01/2014]
KALFF, Catharina, ook bekend onder de pseudoniemen Tante Bertha en Agnes van Egmond (geb. Zwolle 7-4-1816 – gest. Zwolle 2-5-1901), dichteres, schrijfster van onder meer kinderboeken, vertaalster. Dochter van Jacob Kalff (1785-1859), handelaar in thee, effecten en assurantiën, en Catharina Anna van Cleeff (1789-1849). Catharina Kalff trouwde op 18-5-1843 in Zwolle met Jacob Nicolaas van Cleef (1810-1880), medicus. Uit dit huwelijk werden 2 dochters geboren.
Catharina (Toos) Kalff werd als tweede kind geboren in een doopsgezind gezin van drie kinderen – acht andere kinderen stierven bij of vlak na hun geboorte. Catharina’s vader was geboren in Rotterdam, maar had zich na enige omzwervingen in 1809 in Zwolle gevestigd, waar hij handelde in thee en effecten. Hij was lid van de vrijmetselarij en zat enige jaren in de gemeenteraad. Het gezin woonde tot 1823 aan de Nieuwe Markt te Zwolle, daarna op de Walstraat 40, vlak achter de Sassenpoort. Net als haar moeder had Catharina een zwakke gezondheid. In haar jeugd verloor zij een oog, en haar leven lang had zij last van hoofdpijnen.
Op 27-jarige leeftijd trouwde Catharina Kalff met de uit Borne afkomstige Jacob Nicolaas (Kobus) van Cleeff, haar volle neef, die als ‘genees-, heel- en verloskundige’ werkte onder de lagere standen (Kalff en Kalff, 97). Het paar ging wonen op nummer 34 van de Walstraat, enkele huizen van Catharina’s ouderlijk huis vandaan. In 1844 werd hun dochter Catharina Anna geboren en in 1846 Johanna Jacomina. Een van de twee dochters zou op haar dertigste krankzinnig worden (Kalff en Kalff, 85).
Van 1861 tot 1880 hield Catharina Kalff, aldus het familieboek over Kalff, ‘dagelijkse aantekeningen’ bij in een foliant, waarboven zij had geschreven: ‘voor niemand van enig belang, dan de huisgenoten’ (Kalff en Kalff, 97). Hierin noteerde zij haar kerk-, lezingen- en concertbezoek, waarmee ze het cultuurleven van haar tijd in de provinciestad Zwolle vastlegde. Ze woonde de preken bij van de doopsgezinde voorganger ds. J.F. Kuyper – vader van de latere predikant Abraham Kuyper – maar ging ook naar de Grote Kerk. Bij het Nut volgde ze de lezingen van schrijvers als J.J. Cremer, Nicolaas Beets, Alberdingk Thijm, François Haverschmidt, Jacques Perk en Frits Smits Kleine, ze bezocht toneelvoorstellingen van De Rederijkers en concerten van Haydn en Strauss. Waar deze aantekeningen zich nu bevinden, is niet bekend.
Pas rond haar zestigste – in 1875 – begon Catharina Kalff te publiceren, zowel voor volwassenen als voor kinderen. Haar gedichten verschenen onder het pseudoniem (Tante) Bertha in tijdschriften als Aurora. In 1877 verscheen haar dichtbundel Noord en Zuid, nu niet meer te traceren in Nederlandse bibliotheken. Zo schreef zij een nogal onbeholpen gedicht van elf strofen over de vrouw: ‘In de schaduw moet zij werken/ van den huiselijken kring./ Daar is haar wereld van ontwik’ling,/ die onbemerkt naar buiten dringt’ (gecit. Kalff en Kalff, 230). En een gedicht van zestien strofen ‘bij mijn kippenhok’: ‘Goedendag, mijn bezig volkje,/ hebt ge ’t weer zoo vrees’lijk druk/ met dat garen, krabben, zoeken,/ naar een slakje of lekk’re brok?’ (idem, 231).
In 1880 bewerkte zij een tiendelige reeks spelboekjes voor kinderen – Spelende arbeid – die als 50-cents uitgave door de Leidse uitgeverij Trap op de markt werden gebracht. Aan de hand van deze boekjes, gemaakt naar Duits voorbeeld, konden kinderen leren papiervlechten, afbeeldingen prikken, tekenen, figuren knippen en boetseren. Catharina Kalff nam het motto over van de Duitse pedagoog en psycholoog Friedrich Wilhem Fröbel: ‘Kommt, lasst uns unsern Kindern leben’, waaraan zij in haar inleiding toevoegde: ‘zelf iets moois maken dat de moeite waard is […] dat is toch zekere beter dan lui en ledig te zitten’ (Spelende arbeid, deel 1, 4).
Tussen 1888 en 1890 publiceerde Catharina Kalff enkele bijdragen aan tijdschriften. Naast het dichten en schrijven deed zij vertaalwerk, onder meer van werk van de Zweedse schrijfster Frederike Bremer en de Franse schrijfsters Josephine Blanche Colomb en Elise de Pressensé. Nog op hoge leeftijd publiceerde zij – onder het pseudoniem Agnes van Egmond – een vertaling uit het Duits van een in het Joodse getto gesitueerde roman van de Tsjechische auteur Ossip Schubin (pseudoniem van Lola Kirchner): Sproken van rouwe. Catharina Kalff overleed in 1901 op 85-jarige leeftijd in haar geboortestad Zwolle.
Naslagwerken
Ten Brink; Frederiks/Van den Branden.
Archivalia
Historisch Centrum Overijssel, Zwolle: BS, Geboorten C. Kalff, 8-4-1816. BS, Trouwen akte d.d. 18-5-1843). Toegang 123, inv. nr. 14561, akte nr. 54 Overlijden (Jacob Nicolaas van Cleef), akte d.d. 9-3-1880; Catharina Kalff, akte d.d. 3-5-1901).
Publicaties
Catharina Kalff schreef onder het pseudoniem (Tante) Bertha:
- ‘Liedertrits’, Aurora (1875) 112-119.
- ‘Moederweelde’, Aurora (1876) 235-237.
- Spelende arbeid (Leiden 1880) [naar het Duits van Fr. Seidel en Fr. Schmidt].
- ‘Nora’, Hollandsche Lelie (1888) 38-41, 50-54.
- Het mooiste dierenboek (Amsterdam 1900; 2de druk) [eerste druk onvindbaar].
- Kinderleven: een onverscheurbaar prentenboek voor onze kleinen (Amsterdam 1899).
- Voor dierenvriendjes (Amsterdam 1899).
Onder het pseudoniem Agnes van Egmond:
- ‘Beschermers van de kunst’, Portefeuille (1890) nr. 11, 132-134.
Literatuur
- G. Kalff en J. Kalff, De familie Kalff, stamboom en geschiedboek (Amsterdam 1950) 82-89, 96-99 [uitgave in eigen beheer, met fragmenten van twee gedichten op 130-131].
- P.J. Buijnsters en L. Buijnsters-Smets, Lust en leering. Geschiedenis van het Nederlandse kinderboek in de negentiende eeuw (Zwolle 2001) 287.
Illustratie
Titelpagina van Het mooiste dierenboek (Koninklijke Bibliotheek, Den Haag).
Auteur: Els Naaijkens
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 702
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.