© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Ileen Montijn, Keegstra, Jacoba Froukje, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Keegstra [01/07/2017]
KEEGSTRA, Jacoba Froukje, vooral bekend als Koos Pot-Keegstra (geb. Amsterdam 29-6-1908 – gest. Amsterdam 16-5-1997), architecte. Dochter van Harke Keegstra (1879-1965), bestuurder en efficiency-pionier, en Wietske Posthuma (1879-1972), onderwijzeres. Koos Keegstra trouwde op 27-5-1938 in Amsterdam met Johan Willem Hindrik Cornelis Pot (1909-1972), architect. Uit dit huwelijk werd 1 dochter geboren.
Koos
Keegstra groeide met twee jongere broers op in Amsterdam-Zuid. Haar ouders
waren beiden afkomstig uit Friesland. Moeder Wietske Posthuma was onderwijzeres.
Vader Harke Keegstra, vanaf 1907 gemeenteambtenaar, was een vooruitstrevende
figuur die in Koos’ geboortejaar de Amsterdamsche Coöperatieve Woningvereniging
"Samenwerking" oprichtte en later onder meer de Gemeentegiro, waarvan hij 25 jaar
directeur was. Veel prominente Amsterdammers, onder wie wethouder F.M. Wibaut
van Volkshuisvesting, kwamen bij het gezin over de vloer. Als kind was Koos al
geïnteresseerd in de bouwprojecten waarmee haar vader bezig was.
Nadat ze in 1927 aan het Amsterdams Lyceum haar hbs-diploma had gehaald, wilde Koos Keegstra architecte worden, zeer ongebruikelijk voor een meisje in die tijd. Zij bemachtigde, als enige vrouwelijke leerling, een plaats op de afdeling bouwkunde van de mts in Haarlem, waar ze in 1930 afstudeerde. Voor een vervolgstudie stedenbouw in Parijs kreeg ze geen toestemming van haar vader. Na de mts werkte Keegstra bij een architectenbureau en bij de gemeente Amsterdam. In de avonduren bezocht zij de Amsterdamse Academie voor Bouwkunst. In 1936 deed ze daar eindexamen en haalde ze de kranten als eerste vrouw met het diploma ‘hooger bouwkunst onderricht’. In een interview met De Telegraaf (5-4-1936) zette Koos Keegstra haar opvattingen over het bouwen uiteen. Zij geloofde in de ‘nieuwe zakelijkheid’ en efficiency. ‘Eigenlijk is de vrouw nog steeds de slaaf van haar huis’, meende zij. Met het ontwerpen van doordachte woningen hoopte zij daarin verbetering te brengen – om inzicht te krijgen in de praktische organisatie van een huishouden volgde zij een cursus op een huishoudschool. Een van haar eerste uitgevoerde ontwerpen was een villa in Zwolle, waarvoor de opdracht uit familiekring kwam.
Architectenbureau Pot-Keegstra
Keegstra werkte van eind 1936 tot april 1938 bij de dienst Publieke Werken van de gemeente Amsterdam. Niet lang daarna trouwde zij met Joop Pot, die zij op de Academie voor Bouwkunst had leren kennen. Het echtpaar vestigde zich in Kijkduin, een nieuwe wijk in Den Haag, waar Pot werkte bij de Rijksgebouwendienst. Kort na hun huwelijk zetten zij samen een architectenbureau op. Omdat tijdens de Tweede Wereldoorlog de kuststrook bij Den Haag werd geëvacueerd, verhuisden ze in 1941 naar een benedenwoning van "Samenwerking" aan de Nicolaas Maesstraat in Amsterdam-Zuid, en vestigden daar ook hun kantoor.
Architectenbureau Pot-Keegstra kreeg zijn eerste grote opdracht van particulier volkshuisvester H. van Saane: een flatgebouw met 108 kleine woningen voor alleenstaande, werkende vrouwen aan de Kostverlorenvaart in Amsterdam. Onder moeilijke omstandigheden gebouwd en in 1942 opgeleverd, was de Oranjehof een spraakmakend project. Bureau Pot-Keegstra werd een begrip in bouwkundig Nederland. In de tijd van de wederopbouw, de jaren veertig en vijftig, werkten Pot-Keegstra en haar man aan vaak grootschalige woningbouwprojecten, maar ze ontwierpen bijvoorbeeld ook een kerk in De Waal (Texel; 1948-1951) en diverse scholen.
In 1955 verhuisden bureau en gezin Pot-Keegstra – in 1944 was dochter Froukje geboren – naar de Haringvlietstraat, waar zij een door henzelf in een strakke, zakelijke stijl ontworpen villa betrokken, met een tuin naar ontwerp van Mien Ruys. Koos Pot-Keegstra werkte even hard als haar man; een duidelijke rolverdeling was er niet en zij deden, in de woorden van hun dochter, ‘geen stap zonder elkaar’. De huishouding werd verzorgd door een huishoudster. Haar vrije tijd bracht Pot-Keegstra door op het water, aanvankelijk in zeilboten, later op motorjacht De Potvis, waarmee het gezin in de vakanties tochten maakte tot in Denemarken.
De Bijlmerbajes
Koos Pot-Keegstra en haar man, ondersteund door tekenaars in vaste dienst, ontwierpen in de loop der jaren uiteenlopende gebouwen, waaronder individuele woonhuizen, nutsgebouwen en de Poldertoren, een markante watertoren met carillon in Emmeloord (1959). Steeds meer legden zij zich toe op het ontwerpen van wooncomplexen voor een specifiek soort bewoners, zoals bejaarden en studenten. In 1967 kregen zij de opdracht voor het ontwerp van een huis van bewaring in Amsterdam-Overamstel: de ‘Bijlmerbajes’. De moderne opvattingen van het architectenechtpaar sloten aan bij de geest die ook bij het Ministerie van Justitie was gaan heersen. Het doel was niet gevangenen op te sluiten, maar om deze vastgelopen mensen in een soort hotel (Pot-Keegstra gebruikte dit woord) te helpen herstellen. Tralies, hekken en sloten waren uit den boze en in plaats van hoge muren moesten stekelige struiken de bewoners binnen houden – dit laatste idee werd wegens brandgevaar in een vroeg stadium verlaten.
In 1972, toen de schetsontwerpen juist waren goedgekeurd, stierf Joop Pot. Koos Pot-Keegstra zette hun bureau alleen voort en werd de hoofdarchitecte van de Bijlmerbajes, de grootste bouwopdracht die de Nederlandse overheid ooit had verleend. Het complex, dat met zijn zes witte ‘woontorens’ van elk dertien verdiepingen het modernisme van de jaren zestig uitstraalde, werd pas in 1978 opgeleverd. Het verzoek van de inmiddels zeventigjarige architecte om zelf een week in de vrouwentoren te worden opgesloten, werd tot haar spijt niet ingewilligd. Dat het concept van de Bijlmerbajes volgens de meeste betrokkenen al bij de opening achterhaald was, weet Pot-Keegstra vooral aan de lange bouwperiode: de tijden waren sterk veranderd.
Architectenbureau Pot-Keegstra bleef tot 1988 bestaan, al maakte Pot-Keegstra zelf geen nieuw werk meer. Wel bleef zij tot haar tachtigste actief in verschillende organisaties en commissies zoals de Bond van Nederlandse Architecten en de Schoonheidscommissie van de gemeente Amsterdam. Ook was zij lid van de vereniging van Soroptimisten.
Koos Pot-Keegstra overleed in mei 1997, na enkele jaren van afnemende gezondheid, in Amsterdam. Zij werd, net als eerder haar man, gecremeerd op Westgaarde.
Betekenis
Architecte Koos Pot-Keegstra was een pionierster van de moderne bouwkunst in Nederland. In meer dan 180, grotendeels uitgevoerde, ontwerpen zocht zij samen met haar echtgenoot naar oplossingen voor nieuwe problemen, zoals de huisvesting van alleenstaanden en bejaarden. De geest waarin zij werkte was die van de Nieuwe Zakelijkheid, in een soms ongemakkelijke combinatie met sociaal idealisme. Het was die combinatie die haar grootste project, de Bijlmerbajes – die tot 2016 zijn functie behield – zwaar belastte. Dit maakt haar rol in de Nederlandse architectuurgeschiedenis niet minder belangwekkend.
Archivalia
- Stadsarchief, Amsterdam: archief- en persoonskaarten H. Keegstra, J.F Keegstra en J.W.H.C. Pot.
- Het Nieuwe Instituut, Rotterdam: toegang POTK, Archief J.W.H.C. Pot en J.F. Pot-Keegstra: Inventaris op het archief [URL searchassets.nai.nl/image/CIS//pdf/POTK-Inventaris.pdf] geraadpleegd 3-5-2017.
Werk
Zie het hierboven vermelde archief en Collectie Nederland: Musea, Monumenten en Archeologie [URL http://data.collectienederland.nl/search/?q=pot-keegstra; geraadpleegd 27-5-2017].
Literatuur
- De Telegraaf, 5-4-1936.
- Nieuwsblad van Friesland/Hepkema’s Courant, 6-2-1948.
- De Telegraaf, 19-2-1955.
- Het Vrije Volk, 22-9-1956.
- Leeuwarder Courant, 16-6-1993.
- Sjaak Priester, ‘Architect Koos Pot-Keegstra’, Ons Amsterdam 59 (2007) 111-113.
- Ineke Teijmant, ‘Jacoba Froukje Pot-Keegstra (1908-1997): meer halen uit minder’, Maandblad Amstelodamum 104 (2017) 3-17.
- ‘J.F. Pot-Keegstra (1908-1997)’, Het Nieuwe Instituut [URL http://zoeken.hetnieuweinstituut.nl/nl/personen/detail/3d6fa8d8-00e6-57e0-8754-97cb71c01d21; geraadpleegd 27-5-2017].
Illustratie
Koos Pot-Keegstra, door onbekende fotograaf, ongedateerd (Het Nieuwe Instituut, Rotterdam).
Auteur: Ileen Montijn (met dank aan mw. F. Dronkert-Pot, Amsterdam).
laatst gewijzigd: 01/07/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.