© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Jansje Stodel, Levenbach, Ella, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Levenbach [16/11/2017]
LEVENBACH, Ella Catharina, vooral bekend als Ella Edersheim-Levenbach (geb. Amsterdam 4-5-1894 – gest. Amsterdam 14-1-1974), mede-oprichtster van Women’s International Zionist Organisation (WIZO) in Nederland. Dochter van Maurits Emile Levenbach (1860-1928), groothandelaar en fabrikant in lederwaren, en Henriëtte Louise Asscher (1869-1946). Ella Levenbach trouwde op 3-4-1917 in Amsterdam met Samuel Edersheim (1888-1955), bankier. Uit dit huwelijk werden 2 zoons geboren.
Ella
Levenbach groeide op als oudste kind en enige dochter in een welvarend joods
gezin. Na haar zouden nog drie zoons volgen. Haar vader, afkomstig uit Limburg,
had een eigen lederwarenbedrijf, haar moeder kwam uit een gegoede Amsterdamse
familie. Haar ouders stuurden Ella naar de Meisjes-HBS aan de Keizersgracht. Ze vonden het niet passend dat hun dochter samen met jongens in een klas
zou zitten. Dat het einddiploma van deze school geen toegang gaf tot de
universiteit, vonden zij niet bezwaarlijk: Ella zou toch trouwen. Zo ging het
ook. Haar mo-Nederlands maakte ze niet af omdat ze in april 1917 in het huwelijk trad
met Samuel Edersheim. In 1918 werd Maurits geboren, in 1923 Hans.
Van jongs af aan was Ella Edersheim een zeer betrokken lid van zionistische organisaties. Het begon met het lidmaatschap van de in 1908 opgerichte Nederlandse Zionistische Studenten Organisatie (NZSO). In 1924 werd zij secretaresse van de Amsterdamse afdeling van de Nederlandse Zionistenbond (NZB) en in 1934/1935 secretaris van de NZB Propaganda Commissie, waarvan de schrijver, publicist en jurist Abel Herzberg voorzitter was. Ook werd ze bestuurslid van de in 1922 opgerichte Joodse Vrouwenvereniging voor Practisch Palestinawerk (JVPPW), sinds 1930 in federatief verband aangesloten bij de Women’s International Zionist Organisation (WIZO). Het doel van de WIZO was het ondersteunen van vakopleidingen voor meisjes in het toenmalige Palestina, zodat vrouwen er in hun eigen onderhoud konden voorzien. De behoefte aan opleidingen en hostels waar meisjes de eerste zes maanden na aankomst konden verblijven, groeide naarmate de immigratie uit Oost-Europa op gang kwam. Nadruk lag op praktische hulp aan vrouwen door financiering van opleidingen in huishoudelijke en landbouwvakken in Nederland. Ze werden voorbereid op het specifieke vrouwenwerk bij de opbouw van het Nationaal Tehuis (de voorloper van de staat Israël). De organisatie breidde zich geleidelijk uit tot ongeveer tweeduizend leden. In 1940 werd JVPPW op last van de Duitse bezetter opgeheven.
Begin mei 1940 brachten Ella en haar man een bezoek aan hun oudste zoon in New York. Zo werden zij overvallen door de oorlog en konden ze niet meer naar Nederland terugkeren. Zoon Hans voegde zich bij hen, en het gezin bracht de oorlogsjaren 1940-1945 door in de Verenigde Staten. Na de oorlog keerden alleen Ella en haar man naar Nederland terug. Het grootste deel van hun familie was vermoord, en de meeste joodse instituties waren verdwenen of bestonden nog slechts in naam.
Ella Edersheim-Levenbach zette zich met grote wilskracht in om de joodse gemeenschap in Nederland weer op te bouwen, en in het bijzonder de zionistische organisaties. Zo richtte ze samen met anderen in 1947 een vrouwenafdeling op binnen de Nederlandse Zionistenbond. Na de stichting van de staat Israël (1948) blies ze de Vereniging voor Praktisch Palestina Werk nieuw leven in, maar nu als de Nederlandse afdeling van WIZO. Reeds in 1949 was WIZO Nederland met achthonderd leden de grootste joodse vrouwenorganisatie in Nederland. Edersheim-Levenbach werd de eerste voorzitter en bekleedde die functie dertien jaar: tot 1961. Onder haar leiding bracht de Nederlandse WIZO geld bijeen en stuurde goederen en voedselpakketten naar Israel. Hiernaast organiseerde de WIZO landelijke activiteiten, zoals zomerstudiedagen, een tweedaagse winterseminarium, ivrietcursussen, debatingclubs, lezingen en bijbelstudiekringen voor vrouwen.
Na de dood van haar man in 1955 bleef Ella Edersheim-Levenbach actief. In 1959 publiceerde zij een boek over Theodor Herzl, de oprichter van het politieke zionisme, en in 1965 een boek over Henrietta Szold, de grote Amerikaanse zioniste die een van de oprichters was van Hadassa. Deze zionistische organisatie in de Verenigde Staten had er na 1933 voor gezorgd dat dertigduizend kinderen uit het door de nazi's bezette Europa konden worden gered.
Ella Edersheim-Levenbach overleed in 1974 op 79-jarige leeftijd in Amsterdam na een kort ziekbed. WIZO Nederland eert haar nog altijd als belangrijke grondlegster van de organisatie in Nederland.
Publicaties
- Theodor Herzl, profeet van de Staat Israël (Amsterdam 1959).
- Henrietta Szold. Een ‘moeder’ in Israel (Groningen 1965).
Literatuur
- Henriette Boas, ‘Ella Edersheim-Levenbach (1894-1974). Een zionistische W.I.Z.O.-moeder’, in: Idem, Bewust joodse Nederlandse vrouwen. Veertien portretten (Kampen 1992) 11-19.
- Sira Soetendorp-van IJssel red., Zuinigheid met vlijt bouwt ‘tehuizen’ als kastelen (Amsterdam 1995) [gedenkboek tgv het 75-jarig bestaan van de WIZO].
Illustratie
Ella Edersheim-Levenbach (4e van links), door onbekende fotograaf, 1963 (Joods Historisch Museum, Amsterdam. Fotoarchief Nieuw Israëlietisch Weekblad).
Auteur: Jansje Stodel
laatst gewijzigd: 16/11/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.