© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Els Kloek, Maréchal, Maria Elisabeth Theresia, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Marechal [22/02/2018]
MARÉCHAL, Maria Elisabeth Theresia (geb. Brugge, België 2-2-1937 – gest. Vogelenzang 27-3-1995), prominent lid Graalbeweging, pleitbezorgster zenboeddhisme. Dochter van Gerard Antoine Marie Maréchal (1904-1993), directeur van een verzekeringsmaatschappij, en Emma Celina Maria Debever (1904-1984). Maria Maréchal bleef ongehuwd.
Maria
(Mimi) Maréchal groeide op als oudste van zes in een katholiek gezin in
Brugge-Assebroek. Op haar zeventiende bezocht ze De Tiltenberg, het
moederhuis van De Graal. Ze voelde zich thuis bij deze katholieke lekenbeweging
voor vrouwen, in 1928 begonnen door onder meer Lydwine van Kersbergen, en bracht er voortaan iedere zomer, bijna
alle schoolvakanties en meerdere weekends door. Na haar middelbare school deed
ze de lerarenopleiding Germaanse Talen (Nederlands, Engels en Duits), met als
bijvak Frans. Van 1957 tot 1960 was Mimi als lerares werkzaam aan het
St-Bavo-instituut, afdeling Humaniora (Engels en Duits) en aan het Provinciaal
Instituut (Frans) in Gent. In de zomer van 1957, vlak na haar afstuderen, ging
ze naar een zomerkamp in Edinburgh van De Graal en besloot zich aan te sluiten.
In januari 1960 deed zij haar intrede.
De Graal
Op De Tiltenberg leerde Mimi Maréchal Akiko Morishita kennen, een Japanse die zich tot het katholicisme had bekeerd. De leiding van de – internationaal georiënteerde – Graal koesterde al lange tijd de wens om in Japan een afdeling op te richten, en Morishita en Maréchal vatten het plan op zich daarvoor samen sterk te maken. De leiding van De Graal gaf hun desgevraagd de opdracht daartoe, Maréchal ging in Leiden colleges Japans volgen en in 1962 vertrok ze met Morishita naar Japan – ze gingen wonen in een kleine flat in Tokio. Vier jaar lang studeerde Maréchal daar Japans en na het behalen van haar licentie doceerde ze er Frans en Engels aan onder meer de Sophia Universiteit. Intussen zetten zij en Morishita onder studentes discussiegroepen op en boden ze in de vakantieperioden hun hulp aan bij diverse maatschappelijke projecten. Graallid Rachel Donders, in die tijd ook in Tokio, hielp bij het opbouwwerk. Van een echte afdeling van De Graal in Japan was echter geen sprake.
Aan de – katholieke – Sophia Universiteit leerde Mimi Maréchal het werk kennen van Heinrich Dumoulin, Hugo Enomiya Lassalle en William Johnston, drie jezuïeten die het boeddhisme hadden bestudeerd en zouden uitgroeien tot belangrijke pleitbezorgers van zen, de meditatiepraktijk van boeddhisten. In 1965 woonde ze haar eerste zenbijeenkomst bij. Vooral de kracht van de stilte en het woordenloze en lichamelijke van de zenmeditatie spraken haar aan, want daarin zag ze een waardevolle aanvulling op de zo woordenrijke traditie van de christelijke mystiek (Anbeek, 2005, 59). Ze raakte steeds meer gefascineerd door het zenboeddhisme. Door haar omarming ervan ontstond er een zekere verwijdering tussen haar en Morishita, die zich juist afzette tegen al wat boeddhistisch was en zich steeds sterker aangetrokken voelde tot mystieke tradities binnen het katholicisme – ze deed onderzoek naar de kartuizer monniken. In 1968 bezocht Mimi Maréchal een boeddhistisch vrouwenklooster in Nagoya om deel te nemen aan hun meditatierituelen.
Zen
In 1971 was Mimi Maréchal voor verlof een jaar terug op De Tiltenberg. Daar merkte ze dat in Nederland de belangstelling voor het oosters gedachtengoed was gegroeid, ook bij de medeleden van De Graal. Ze organiseerde enkele meditatieweekenden, die een groot succes werden. In 1973 keerde ze voorgoed terug naar De Tiltenberg. Daar ontwikkelde ze zich als een van de belangrijkste pleitbezorgsters van zenmeditatie in Nederland. Ze organiseerde tal van programma’s om te mediteren onder leiding van een zenmeester of -meesteres. Met haar Japanse vriendin Akiko Morishita, die was ingetreden in een kartuizer vrouwenklooster bij Lyon, bleef ze contact houden.
Kenmerkend voor de door Maréchal georganiseerde retraites was dat deze zich niet beperkten tot één leermeester. Ze waarschuwde voor het op een voetstuk plaatsen van de zenmeester en voor een blinde overgave aan de leraar (Voorwoord Eenvoudige wijsheid, 8). Ze nodigde juist een brede diversiteit aan deskundigen uit om zoveel mogelijk verschillende zentradities aan bod te laten komen. Ze maakte hiervoor dankbaar gebruik van haar Japanse contacten – pater Lassalle was een van de eerste zenmeesters die ze uitnodigde. Bij dit werk bleef de vraag naar de raakvlakken tussen boeddhistische en christelijke tradities haar bezighouden. Regelmatig sprak ze hierover op internationale conferenties. Vanaf 1980 maakte Maréchal ook deel uit van de redactie van het dat jaar opgerichte blad Zen.
Eind jaren tachtig werd Mimi Maréchal geopereerd aan baarmoederkanker. De artsen schreven haar een half jaar rust voor, maar na drie maanden ging ze weer aan het werk. In het voorjaar van 1992 werd ongeneeslijke borstkanker geconstateerd. Tussen de behandelingen door bleef zij haar zenweekenden organiseren en internationale congressen bezoeken. Mimi Maréchal stierf op 27 maart 1995 op De Tiltenberg, in de ouderdom van 58 jaar. Na een christelijk-boeddhistische avondwake werd ze op De Tiltenberg begraven. Een week later vond in haar geboortestad Brugge een drukbezochte herdenkingsdienst plaats.
Betekenis
Met haar zenprogramma’s heeft Mimi Maréchal vanaf 1973 niet alleen een belangrijke rol gespeeld in de zoektocht van katholieke vrouwenbeweging De Graal naar nieuwe vormen van vrouwelijke spiritualiteit, maar ook in de verspreiding van het zenboeddhisme in Nederland in het algemeen. Tien jaar na haar dood zijn negentien van haar zentoespraken uitgegeven (de tweede druk bevat drie extra toespraken). Onder de titel Mimi & Akiko publiceerde de theologe Christa Anbeek datzelfde jaar het geromantiseerde levensverhaal van Mimi Maréchal: over haar fascinatie voor de Japanse cultuur en haar overtuiging van de grote waarde van het zenboeddhisme voor het spirituele leven, ook van christenen. Onder beoefenaars van de zenmeditatie is Mimi Maréchal een grote naam.
Publicatie
Eenvoudige wijsheid. Zentoespraken (Rotterdam 2005 – 2 druk 2006).
Literatuur
- Zen 16 (1995) oktober [themanummer ter nagedachtenis van Mimi Maréchal].
- Christa Anbeek, Mimi & Akiko (Rotterdam 2005).
- Marcel Poorthuis en Theo Salemink, Lotus in de Lage Landen. De geschiedenis van het boeddhisme in Nederland. Beeldvorming van 1840 tot heden (Almere 2009) 319-321.
Illustratie
Mimi Maréchal, door onbekende fotograaf, ongedateerd (Graalbeweging, Utrecht).
Auteur: Els Kloek
laatst gewijzigd: 22/02/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.