© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Frieda van Essen, Marken, Amelia van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Marken [28/01/2018]
MARKEN, Amelia van (geb. Hilversum 21-6-1912 – gest. Amsterdam 15-6-1995), hoogleraar Scandinavistiek. Dochter van Bernard van Marken (1880-1940), zakenman, en Woudrica Gülcher (1881-1966). Amelia van Marken bleef ongehuwd.
Amelia
(Amy) van Marken groeide op in Hilversum, als derde kind in een gezin van vier
– ze had twee oudere broers en een jongere zus. Haar vader was mede-eigenaar
van een commissiehandel in fondsen, haar moeder kwam uit een burgemeestersnest.
Als tiener had Amy een kwakkelende gezondheid, maar als volwassene kon ze bogen
op een sterk gestel en was ze nauwelijks ziek. Na de Godelindeschool, een
particuliere mms in Hilversum, ging ze in 1930 Scandinavische Talen en hun Letterkunde
studeren aan de Universiteit van Amsterdam; niet Frans, Duits of Engels, want
‘dat deden ze allemaal en dat wilde ik niet’, zei ze later in een interview (NOS,
1992). Ze was de eerste hoofdvakstudent in een Scandinavische taal in
Nederland. Vertaald werk van Scandinavische auteurs was in de jaren twintig en
dertig ruim voorhanden in Nederland; ook in de leesportefeuille, waarop haar
ouders een abonnement hadden. Van een buurvrouw kreeg Van Marken een Deense
uitgave van de sprookjes van Hans Christian Andersen die haar deed besluiten
Deens als hoofdvak te kiezen. In 1933 (en opnieuw in 1934 en 1937) bezocht ze
het land.
Altijd onderweg
Tijdens haar studie in Amsterdam deed Amy van Marken staatsexamen gymnasium (1935) omdat de mms officieel geen toegang gaf tot een academische opleiding. In 1938 studeerde Van Marken cum laude af. Aan promotieonderzoek kwam ze niet toe omdat de Tweede Wereldoorlog uitbrak. In de oorlogsjaren maakte ze vertalingen en gaf lezingen, taalcursussen en privélessen. Vanuit haar ouderlijk huis in Hilversum reisde ze in verduisterde treinen, met een speciaal ontheffingspasje om ook na elf uur ’s avonds nog over straat te mogen. Clandestien verkocht ze boeken voor diverse uitgeverijen. Met ingekwartierde Duitse soldaten bij de buren links en rechts ontving Van Marken per post BLM, een Zweeds literair tijdschrift waarin Zweedse vertalingen stonden van verzetspoëzie uit Denemarken, Noorwegen, Engeland en Frankrijk. Zo las ze in 1944 de verzetsnovelle Le silence de la mer van Vercors (pseudoniem van Jean Marcel Bruller) in een Zweedse vertaling. Van Marken vertaalde het onder pseudoniem A. Wijkmark in De stilte der zee. Het zou uitkomen bij De Bezige Bij, maar de Gestapo onderschepte de eerste druk bij de drukkerij in Utrecht – met fatale gevolgen voor de drukker en de typograaf. Pas in 1945 verscheen de tweede druk (325 stuks).
In 1945, meteen na de oorlog, verhuisde Van Marken naar Amsterdam, waar ze op een etage aan de Keizersgracht ging wonen. Een jaar later bezocht ze het Zweeds Instituut in Stockholm, dat uit de opbrengst van een Van Gogh-tentoonstelling vijftien Nederlandse kunstenaars had uitgenodigd – Van Marken mocht mee als vertaler en literatuurwetenschapper. Op dat moment was zij de enige afgestudeerde Scandinavist in Nederland. Dat zou ze nog jaren blijven. In 1948 vroeg de Rijksuniversiteit Leiden haar om een aantal lesuren te geven aan bijvakstudenten; in 1952 volgde eenzelfde opdracht aan de Universiteit van Amsterdam en in 1954 nam ze twee jaar lang bij de Rijksuniversiteit Groningen een lectoraat waar. Per trein reisde Van Marken tussen de drie universiteitssteden. Toen Groningen haar in 1956 een lectoraat en vast dienstverband aanbood, nam ze ontslag in Amsterdam – in 1964 hield ze ook in Leiden op. Van Marken concentreerde zich voortaan op het uitbouwen van het Scandinavisch Instituut in Groningen.
Spin in het web
Amy van Marken bleef vertalen, zoals Thor Heyerdahls boek over de Kon-Tiki expeditie (1949) en het beroemde voorlichtingsboek Mammie waar kom ik vandaan? van Sten Hegeler (1951). Verder zat ze haar leven lang in elke commissie die iets te maken had met een Scandinavisch land en fungeerde zij als vraagbaak voor uitgevers en culturele instellingen. Ook de overheid maakte graag gebruik van haar expertise. Zo zat ze in de commissies ter voorbereiding van het Cultureel Verdrag met Noorwegen (1955) en vroeg het Nobelprijs Comité voor Literatuur in Stockholm Van Marken drie keer om te rapporteren over auteurs uit het Nederlands taalgebied.
Van Markens woning aan de Keizersgracht was een ontmoetingsplek voor schrijvers, uitgevers en cultuurdragers, uit zowel Nederland als de Scandinavische landen. In haar huis sprak iedereen elkaar naar Scandinavisch model aan bij de voornaam. Soms duurde het jaren voor gesprekspartners zich realiseerden met wie ze van doen hadden. Ook op het Instituut in Groningen bleef het ‘je/jij’ en ‘Amy’, zelfs toen ze bijna zeventig was. Die laagdrempeligheid kon verwarring scheppen bij eerstejaarsstudenten die de eigen ouders met u aanspraken. Van Marken was een sleutelfiguur in de wetenschappelijke en cultureel-maatschappelijke betrekkingen tussen Nederland en de Scandinavische landen. Vanwege haar drukke agenda kwam er lange tijd niets van haar wens om te promoveren, tot ze in 1970 alsnog de doctorstitel behaalde met het proefschrift Knut Hamsun en de vrouwenfiguren in zijn werk. In 1976 werd ze, 64 jaar oud, ook benoemd tot hoogleraar.
Binnen de universitaire wereld had Amy van Marken een neus voor samenwerkingsverbanden en nieuwe onderzoeksvelden. Zo stond ze mede aan de wieg van het Arctisch Centrum in Groningen. Haar leven lang stimuleerde Van Marken haar studenten om hun bijvakken vooral breed te kiezen. Elkaars literatuur lezen bevordert begrip, was haar motto.
Op 15 juni 1995 overleed Amy van Marken, in haar woonplaats Amsterdam.
Betekenis
Van Markens brede inzet voor de Scandinavische cultuur en literatuur in Nederland leverde haar eredoctoraten op aan de universiteiten van Tromsø en Umeå. Daarnaast kreeg ze koninklijke onderscheidingen in zowel Denemarken, Noorwegen als Zweden. Vanaf 2006 reikt de Stichting Leonora Christina eens in de twee jaar een Amy van Markenprijs uit voor een ‘uitmuntend recent uitgekomen literaire vertaling uit een van de Scandinavische talen’. De grote stroom door haar opgeleide Scandinavisten kwam goed van pas bij de Scandinavische thriller-hausse van de laatste decennia.
Archivalia
Materiaal mbt de werkzaamheden van Amy van Marken is te vinden in Nationaal Archief, Den Haag (Archieven ministeries Buitenlandse zaken en Onderwijs en wetenschappen) en in de archieven van het Scandinavisch Instituut en Faculteit der Letteren, Rijksuniversiteit Groningen; Humanistiska fakulteten; Umeå Universitet, Zweden, en Institutt for Språk og Litteratur,Universitetet i Tromsø, Noorwegen.
Publicaties
Meer dan honderd. Een selectie:
- Studentenleven in de Scandinavische letterkunde (Groningen 1956) [openbare les bij aanvaarding van lectoraat RUG].
- Knut Hamsun en de vrouwenfiguren in zijn werk (Gent 1970) [proefschrift Universiteit Gent].
- Het oude vrouwtje in het Scandinavische volkssprookje (Groningen 1982) [afscheidscollege Rijksuniversiteit Groningen].
Literatuur
- Feico Houweling, ‘Achter de schermen’ (Groningen 1982).
- Ellis Ellenbroek, ‘Met Emeritaat’, Universiteitskrant Groningen, 7-3-1991.
- Ingrid Harms, ‘Amy van Marken, de grand old lady van de scandinavistiek’, in Vrij Nederland, 20-6-1992.
- Guus Termeer, ‘Kind je moet weer aan het werk’, in: Broerstraat 5 (Groningen 1995).
- Petra Broomans, en Janke Klok, Amy van Marken (1912-1995). ‘Mijn vak werd mijn leven’. (Groningen 2010).
- Een leven lang, NOS interview 22-10-1992 [URL http://www.npo.nl/een-leven-lang/22-10-1992/IMX_NOS_722312; geraadpleegd 31-10-2016].
Illustratie
Amy van Marken, door Karel Buskes, ongedateerd (Universiteitsmuseum Groningen).
Auteur: Frieda van Essen
laatst gewijzigd: 28/01/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.