© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Maria Piscaer, Piscaer, Anna Petronella Henrica Maria, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Piscaer [26/09/2018]
PISCAER, Anna Petronella Henrica Maria (geb. Oud Gastel 8-8-1902 – gest. Bergen op Zoom 7-10-1988), musicologe en eerste Brabantse schoolmuziekdocente. Dochter van Petrus Johannes Piscaer (1866-1936), werktuigkundige, en Marie Francoise Elisabeth Henriette Paternostre (1876-1942). Anny Piscaer bleef ongehuwd.
Anny groeide op als oudste van drie kinderen – twee meisjes en een jongen – in een welgesteld katholiek
gezin in West-Brabant. Haar vader was afkomstig uit Den Helder. Hij was stuurman
geweest maar werkte na zijn huwelijk als werktuigkundige in de suikerfabriek
van Dinteloord. Haar moeder kwam uit het Belgische Leuven. Anny’s ouders waren
actief in katholieke maatschappelijke organisaties en verenigingen.
In 1912 verhuisde het gezin naar Bergen op Zoom. De muzikale Anny kreeg vanaf haar vroege jeugd pianoles en volgde tot haar elfde huisonderwijs. Vervolgens ging ze naar het Franstalig pensionaat St. Joseph in Etten en deed in 1918 eindexamen mulo in het pensionaat St. Marie in Roosendaal. Later vertelde Piscaer dat haar katholieke achtergrond haar enigszins had belemmerd in haar verdere scholing: ‘het was namelijk zo dat in West-Brabant het hoogste Rooms Katholieke Onderwijs voor meisjes de MULO was en naar een onchristelijke school mocht je niet’ (Carillon, 158). Op het meisjespensionaat Jerusalem in Venray werkte Anny Piscaer aan haar moderne talen en haalde haar diploma’s steno, typen en boekhouden. Daarna mocht ze muziek gaan studeren aan het Belgisch Muziekcollege in Antwerpen en de Muziekschool in Bergen op Zoom. Een serieuze jeugdliefde liep op niets uit toen de betreffende jongeman besloot naar het seminarie te gaan.
Muziekdocente
In 1923 begon Anny Piscaer in Bergen op Zoom en Breda een particuliere lespraktijk; ze gaf pianolessen en muziektheorie en leidde op voor het staatsexamen piano. Zelf volgde ze tussen 1923 en 1929 opleidingen in Nederland en België. Aan de R.K. Leergangen in Tilburg behaalde ze een lo-akte piano en een mo-akte muziektheorie. Haar belangrijkste leermeester daar was de musicoloog en priester Albert Smijers, van wie zij ook privéles kreeg. Vanaf 1927 doceerde ze piano en muziekgeschiedenis aan het conservatorium van de Leergangen, maar ze studeerde intussen ook zelf door: tussen 1929 en 1932 middeleeuwse musicologie bij Professor Charles van den Borren aan de Universiteit van Brussel en aansluitend tot 1936 muziekwetenschap bij – inmiddels professor – Albert Smijers aan het Muziekhistorisch Instituut van de Rijksuniversiteit Utrecht.
Anny Piscaer publiceerde in 1930 haar Vragenboekje, een lesmethode over muziekgeschiedenis – het werd op verschillende conservatoria en muziekscholen gebruikt. In 1938 kwam Jacob Obrecht uit, een studie over de middeleeuwse zangmeester en componist uit Bergen op Zoom. Ook schreef ze voor muziektijdschriften zoals de Nieuwe Eeuw en het Tijdschrift der Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis. In de jaren dertig hield Piscaer bovendien voor de KRO-radio lezingen over middeleeuwse muziek en zang. Daarnaast gaf ze pianorecitals in Nederland en België en combineerde ze lezingen met optredens, samen met onder anderen zangeres Jo Immink (een collega van de Leergangen) en het Brusselse gezelschap Pro musica Antiqua.
Roomsch Katholieke Vereeniging voor Toonkunstenaars
Vanaf 1936 was Piscaer actief in het hoofdbestuur van de Roomsch Katholieke Vereeniging voor Toonkunstenaars (RKVT). Ze onderhield contacten met veel collega’s in de muziekwereld, onder wie componisten en musici zoals Willem Andriessen, Jos van Amelsvoort en Eduard Reeser, en de conservator van de muziekhistorische afdeling van het Gemeentemuseum in Den Haag, Dirk Balfoort. Deze wilde haar in 1941 aanstellen als wetenschappelijk assistent, maar de baan ging niet door omdat ze een vrouw was. Hij schreef haar: ‘Helaas heeft mijn voorstel geen ingang gevonden. De Commissie heeft er de voorkeur aan gegeven niet van den gewoonen gang van zaken af te wijken en dus te benoemen een mannelijken assistent’ (brief 12-2-1941).
Tijdens de Tweede Wereldoorlog weigerde de RKVT zich aan te sluiten bij de Kultuurkamer en besloot het bestuur de vereniging op te heffen. Piscaer bleef in de oorlogsjaren wel lesgeven. Ze woonde met haar moeder, die in 1942 overleed, in het ouderlijk huis. Later werd het huis door de Duitsers gevorderd. Na de oorlog keerde ze er terug en kreeg ze, vanwege de woningnood, langdurig gedwongen inwoning.
Eerste docent schoolmuziek
Anny Piscaer vond dat het vak muziek moest worden opgenomen in het lessenpakket van het middelbaar onderwijs. Ze bezocht congressen in het buitenland om op de hoogte te blijven van nieuwe onderwijsmethoden en zette zich ook via de – herrezen – RKVT in voor haar missie. En met succes: in 1947 werd Piscaer aan twee lycea in Breda en Tilburg aangesteld als de eerste docent schoolmuziek in Noord Brabant. Omdat enkele door haar gevolgde opleidingen – onder andere in België – niet werden erkend, kon Piscaer pas in 1951 in het Register van Nederlandse Toonkunstenaars worden ingeschreven als muziekpedagoog.
Piscaer bleef ook publiceren. In het naslagwerk Muzikale Ommegang (1948) beschreef ze componisten en hun werk, en daarnaast schreef ze bijdragen voor bijvoorbeeld De katholieke encyclopedie en het tijdschrift Mens en Melodie. In 1957 stopte Anny Piscaer als docente aan het conservatorium in Tilburg. Elf jaar later, in 1968, hield ze ook op met lesgeven aan de lycea. Wel bleef ze nog tot haar tachtigste thuis pianoles geven.
Anny Piscaer overleed op 7 oktober 1988, 86 jaar oud, in Bergen op Zoom, waar ze werd begraven op de katholieke begraafplaats aan de Mastendreef.
Betekenis
Anny Piscaer genoot voor de oorlog landelijke bekendheid dankzij haar radio-optredens, haar Vragenboekje en andere publicaties, maar na de oorlog moest ze veel lesgeven om in haar levensonderhoud te voorzien en had ze minder tijd voor haar passie muziekgeschiedenis. Zo verloor ze haar naamsbekendheid – alleen in de regio bleef ze een bekende naam. Bij haar pensionering prezen regionale kranten haar grote verdiensten voor Noord-Brabant. Rector Houben van het Mencia Mendoza Lyceum in Breda roemde haar ‘nauwgezetheid, plichtsbetrachting, onderwijskwaliteiten en liefde voor de muziek, en stelde dat ze het muziekonderwijs op de kaart had gezet’ (gecit. Brabants Dagblad, 28-6-1968). Na haar overlijden noemde musicus Hans Smout haar in het regionaal geschiedkundig tijdschrift Waterschans ‘een enorm actieve persoonlijkheid met een grote werklust en een wilskrachtige vrouw, weerbaar, ondernemend, veeleisend voor zichzelf en anderen’ (Smout, 32).
Archivalia
- Bezit auteur: Persoonlijk Archief Anny Piscaer (o.a. brieven, foto’s, kaarten, muziekboeken, krantenknipsels).
- West-Brabants Archief, Bergen op Zoom: archiefnummer boz-311: Archief van A. Piscaer, Bergen op Zoom (o.a. teksten van lezingen, publicaties, correspondentie).
- Nederlands Muziekinstituut, Den Haag: archiefnummer HGM 240: Anny Piscaer (correspondentie 1931-1938 met o.a. Charles van den Borren en Safford Cape).
Werk (selectie)
- Petrus Vinelo in Bergen op Zoom’, Tijdschrift der Vereniging voor Noord Nederlandse muziekgeschiedenis 13 (1929) nr. 1, 17-19.
- Vragenboekje over Muziekgeschiedenis (Rotterdam 1930).
- ‘De protestantsche kerkzang te Bergen op Zoom ±1750 - ±1800’, Sinte Geertruydsbronnen 9 (1932) 147-162.
- Jacob Obrecht’, Sinte Geertruydtsbronne 15 (1938) 1-15.
- Diverse bijdragen in: Gerrit van Ravenzwaay red., Muzikale ommegang (Amsterdam 1948) 334, 405, 406, 425, 427, 585, 719.
- ‘Jacob Obrecht’, Mens & melodie. Algemeen Nederlandsch maandblad voor muziek 7 (1952) 329-333.
Literatuur
- ‘“Jacob Obrecht” een belangrijke archivalische studie’, Nieuwe Tilburgsche Courant, 13-8-1938.
- ‘Jammer dat ik wegga’, Carillon. Schoolblad van het Mencia de Mendozalyceum, 22-6-1968 [interview met leerlingen van de school].
- ‘Mej. Anny Piscaer verlaat na 40 jaar het muziekonderwijs’, Brabants Nieuwsblad, 28-6-1968.
- ‘Anny Piscaer’, in: Ernest Kay red., International who’s who in Music and Musicians’ Directory (Cambridge 1975) 704.
- ‘Anny Piscaer’, in: The World who’s who of women (Cambridge 1976) 667.
- Hans Smout, ‘In memoriam Anny Piscaer’, De Waterschans, Mededelingenblad van de Geschiedkundige kring van Stad en Land van Bergen op Zoom 19 (1989) nr. 2, 30-32.
- Petra van Langen, Muziek en religie. Katholieke musici en de confessionalisering van het Nederlandse muziekleven 1850-1948 (Hilversum 2014) 269 en passim.
Illustratie
Anny Piscaer, door onbekende fotograaf, 1941 (collectie auteur).
Auteur: Maria Piscaer
laatst gewijzigd: 26/09/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.