© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Kees Kuiken, Raak, Jantina Gerritdina, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Raak [20/07/2016]
RAAK, Jantina Gerritdina, ook bekend als Jannie Naber-Raak (geb. Hollandscheveld 5-7-1922 – gest. Assen of Westerbork 29-7-1957), actief in het verzet. Dochter van Geert Raak (1884-1962), landbouwer, en Aaltje Zwiggelaar (1886-1969). Jannie Raak trouwde op 5-3-1947 te Hoogeveen met Jan Naber (1923-1957), kantoorbediende, later verkoopleider. Uit dit huwelijk werden 2 dochters geboren.
Jannie
Raak was het achtste kind en de vierde dochter in een Nederlands-hervormd boerengezin
van elf kinderen, van wie twee jongens al in 1915 waren gestorven. Tot 1947
woonde ze bij haar ouders op het ‘Hoekje’ in het veendorp Hollandscheveld bij
Hoogeveen. Haar eveneens inwonende broer Henk, loketbediende op het postkantoor
te Hoogeveen, raakte in mei 1940 gewond bij de Grebbeberg en moest een oog
missen. Sindsdien was het gezin Raak fel anti-Duits.
Verzet en onderduik
In de eerste jaren van de Duitse bezetting werkte Jannie Raak als bediende op het regionale distributiekantoor in Hoogeveen. Hier werden stam- en bonkaarten uitgegeven aan de bevolking. In Hoogeveen waren veel schippers ingeschreven die meestal niet in het dorp waren. De kaarten die daardoor overbleven, werden door Raak en haar collega’s doorgespeeld aan verzetsmensen zoals Jos van Aalderen (schuilnaam Java) en Albert Rozeman (Victor). Zo kon de eerste nood worden gelenigd van onderduikers die zelf niet aan kaarten konden komen.
De broer van Jannie Raak dreef in zijn vrije tijd een drukkerijtje. Officieel maakte hij visitekaartjes en familiedrukwerk, maar tussendoor verzetsblaadjes zoals Vrij Nederland en Je Maintiendrai. Deze werden onder meer verspreid door Jannie Raak (Metselaar, 44). Dat ze toen nog niet de aandacht van de Duitse bezettingsautoriteiten had, blijkt uit de afgifte van haar persoonsbewijs (18-9-1941). Omdat haar buren in Hollandscheveld NSB'ers bleken te zijn, dook ze aan het eind van dat jaar toch onder. Zo kwam ze op een opsporingslijst van de Sicherheitsdienst (SD). Haar plaats op kantoor werd in 1942 ingenomen door Jan Naber uit Hoogeveen. Hij was in het verzet actief onder de schuilnaam Nico en trad later met Victor op als de NV. Nico en Victor waren in december 1942 bij de eerste bijeenkomst van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO) in Hoogeveen. Weldra trad ook Jannie Raak tot dit netwerk toe. In juli 1943 dook Naber zelf onder bij boer Johannes (Jans) Post in Nieuwlande. Mogelijk heeft Jannie Raak in die tijd een relatie gekregen met Naber. In 1947 zou ze met hem trouwen.
In 1944 leek het net zich om Jannie Raak te sluiten. Haar broer Henk speelde op 17 februari letterlijk een sleutelrol bij een overval op het Hoogeveense postkantoor, waar 13.000 bonkaarten werden buitgemaakt. De SD verdacht onder meer Henk Raak en de familie Rozeman. Bij een huiszoeking werd een aantekening gevonden dat de Rozemans van Jannie Raak een deel van de onlangs ontvreemde bonkaarten hadden ontvangen. Henk Raak werd op 21 maart thuis in Hollandscheveld aangehouden en op 6 juni in Overveen gefusilleerd, tegelijk met Albert Jan Rozeman, een neef van Victor. Vanuit de gevangenis had deze kans gezien 'de NV' per brief te waarschuwen dat bij de SD alles bekend was over Jannie Raak en dat ze ‘zwaar werd gezocht’.
Onbekend is waar Jannie Raak op dat ogenblik verbleef, maar na de waarschuwing dook ze met ‘de NV’ en met Gé Rozeman, een nicht van Victor, onder op de boerderij van de familie Van Apeldoorn in Heerde op de Veluwe. In de schuur ging de hervormde predikant J.A. van Nie uit Hoogeveen af en toe voor in clandestiene kerkdiensten. De pistolen van Raak en Gé Rozeman lagen daarbij op tafel onder de bijbel waaruit Van Nie voorlas (Huizing en Brake, 163).
Jannie Raak, haar verloofde Nico, Victor en Gé Rozeman hebben de oorlog overleefd. Begin 1947 konden Raak en Naber een huis in Hoogeveen krijgen en in maart trouwden ze. Ze kregen twee dochters: Roelien, in 1949 geboren in Hoogeveen, en Alice, in 1954 geboren in Soest. Het gezin was daarheen in 1953 verhuisd. In 1955 keerden ze terug naar Drenthe: ze gingen wonen in Beilen. Op 29 juli 1957 was het gezin betrokken bij een dodelijk auto-ongeval bij het Drentse dorp Orvelte. De beide dochters overleefden het ongeluk, maar Jan Naber overleed ter plaatse en Jannie Naber-Raak nog dezelfde dag in het ziekenhuis te Assen. Ze is 35 jaar oud geworden.
Reputatie
Jannie Raak was een schakel in het verzetsnetwerk rondom Hoogeveen, waarin de boerderij van Johannes Post uit Nieuwlande een van de voornaamste knooppunten was. Dat ze aan overvallen heeft deelgenomen, zoals haar lemma op Wikipedia stelt, blijkt niet uit de bronnen. Wel ontving Raak samen met haar man en anderen uit het netwerk van Post op 9-6-1983 de Yad Vashem-onderscheiding. Daarbij werd vermeld dat Naber in 1943 had gepoogd de koerierster Lien Kuijper uit Westerbork te redden. ‘Jans vrouw Jantina hielp hem met zijn verzetswerk’, aldus het verslag (Gutman e.a. red., 636).
Archivalia
- Drents Archief, Assen: collectie WO II.
- Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: persoonskaarten.
Literatuur
- A. Metselaar, Op de drempel van de hel, Hollandscheveld in de greep van de SS (Hollandscheveld 1994).
- Geert C. Hovingh, Johannes Post, exponent van het verzet. Een biografie (Kampen 1995).
- Lammert Huizing en Jan Brake red., Hoogeveen 1940-1945 (Hoogeveen 1999).
- Israel Gutman e.a. red., Rechtvaardigen onder de Volkeren, Nederlanders met een Yad Vashem-onderscheiding voor hulp aan joden (Amsterdam 2005).
Illustratie
Jannie Raak en Jan Naber, door onbekende fotograaf, ongedateerd (Historische Kring Hoogeveen).
Auteur: Kees Kuiken
laatst gewijzigd: 20/07/2016
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.