© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Reuschenberg, Philippine van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Reuschenberg [13/01/2014]
REUSCHENBERG, Philippine van (gest. Helmond 1618/1619), door haar huwelijk vrouwe van Helmond. Dochter van Willem van Reuschenberg, heer van Rochette en erfmaarschalk van Limburg, en Margaretha van Gulpen. Philippine van Reuschenberg trouwde op 5-1-1582 met Adolf van Cortenbach (ca. 1540-1594), heer van Helmond. Uit dit huwelijk werden 4 zoons en 3 dochters geboren.
Het geboortejaar van Philippine van Reuschenberg is onbekend. Ze stamde uit een adellijk geslacht, en moet in een groot gezin zijn opgegroeid – bij haar huwelijk in 1582 waren er nog zes broers van haar in leven. Ze trouwde met Adolf van Cortenbach, vanaf 1578 heer van Helmond. Door dit huwelijk kwam zij middenin de oorlog terecht die in de jaren tachtig en negentig van de zestiende eeuw in Brabant werd gevoerd. In 1566 kwam haar mans naam nog voor op de naamlijst van het Verbond der Edelen, maar uiteindelijk bleef hij trouw aan de koning. In 1580 werd hij door Parma benoemd tot militair gouverneur van ’s-Hertogenbosch. Het huishouden van Philippine en Adolf beperkte zich niet tot de burcht van Helmond. Hun zeven kinderen werden geboren in ’s-Hertogenbosch, Helmond, Mechelen en Brussel.
In augustus 1594 stierf Adolf van Cortenbach na een korte ziekte, en enkele maanden later beviel Philippine van Reuschenberg in Mechelen van haar zevende kind. Een jaar later keerde ze terug naar Helmond om in naam van haar oudste zoon – de elfjarige Charles van Cortenbach – als vrouwe van Helmond het bestuur over de heerlijkheid Helmond te aanvaarden. Zo nam zij als jonge weduwe de honneurs waar bij officiële gelegenheden. Samen met haar gevolg zat zij bijvoorbeeld in 1601 aan bij het banket dat op stadskosten door Lijsken Becx in De Wildeman werd aangericht ter gelegenheid van de burgemeestersverkiezing van dat jaar.
In de hoedanigheid van vrouwe van Helmond kreeg Philippine van Reuschenberg veel met het oorlogsgeweld in de regio te maken. In december 1597 verleende zij onderdak aan een troep rondzwervende Ierse huurlingen en in de twee daaropvolgende jaren wist ze muitende soldaten buiten Helmond te houden. In 1600 moest ze echter toestaan dat Spaanse legereenheden in de stad werden ingekwartierd, met alle gewelddadigheden vandien. Tussen januari en april van dat jaar werden 140 huizen en schuren verwoest. Op 15 juli 1602 veroverde prins Maurits de burcht van Helmond, liet er een bezetting achter en trok verder naar Grave. Omdat het kasteel zo middelpunt van militaire handelingen dreigde te worden, trad Philippine van Reuschenberg in overleg met Maurits over een mogelijke neutraliteit. Driemaal reisde ze naar Grave, en zo kreeg ze inderdaad van Maurits gedaan dat hij zijn bezetting terugtrok. In december van dat jaar stierf haar oudste zoon, de negentienjarige Charles, hetgeen betekende dat zij als vrouwe van Helmond nog enkele jaren langer de honneurs moest waarnemen, want de eerstvolgende zoon Alexander was pas veertien en bevond zich aan het hof in Brussel. In maart 1603 werd het kasteel door koningsgezinde troepen bezet, en toen acht ruitercompagnieën van Maurits een jaar later de burcht kwamen heroveren, wist ze deze met verwijzing naar de overeengekomen neutraliteit terug te sturen. Ook het Spaanse garnizoen werd weggezonden, maar enkele dagen later stuurde de gouverneur van ’s-Hertogenbosch opnieuw soldaten naar Helmond. Zo bleef de door haar bevochten neutraliteit grotendeels schijn.
Waarschijnlijk heeft Alexander vanaf 1609 geleidelijk enkele taken van zijn moeder overgenomen. In 1614 werd hij als heer van Helmond bevestigd, en pas in 1621, na haar dood, werd hij officieel door de stad binnengehaald. Vermoedelijk is Philippine van Reuschenberg in 1618 of 1619 overleden.
Literatuur
- J.J.M. Heeren, Geschiedenis van het kasteel-raadhuis en de heren van Helmond (Helmond 1938) 161-212 [met integrale tekst van het huwelijkscontract en het testament van Adolf van Cortenbach].
- Henk Roosenboom, ‘Philippine van Ruyschenberg († 1618 of 1619), vrouwe van Helmond’, in: P. Timmermans e.a. red., Brabantse biografieën van bekende en onbekende Noord-Brabanders 5 (1999) 114-117.
- L. Adriaenssen, Staatsvormend geweld. Overleven aan de frontlinies in de meierij van Den Bosch, 1572-1629 (Tilburg 2007) 109-113.
Redactie
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.