Reys, Maria Everdina (1924-2013)

 
English | Nederlands

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Rik Hoekstra, Reys, Maria Everdina, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Reys [13/09/2016] 

REYS, Maria Everdina (geb. Rotterdam 21-12-1924 – gest. Breukelen 28-7-2013), jazz-zangeres. Dochter van Adrianus Jacobus Karel Reijs (1896 -?), musicus, en Adriana Helena Termijn (1898-1974), revuedanseres. Rita Reys trouwde (1) op 21-11-1945 in Hilversum met Johan Wessel Ilcken (1923-1957), jazzdrummer, en (2) op 30-9-1960 in Hilversum met Willem Bernard (Pim) Jacobs (1934-1996), jazzpianist. Uit huwelijk (1) werd 1 dochter geboren.

Maria Everdina (Rita) Reys werd geboren in Rotterdam, als derde in een muzikaal gezin met acht kinderen; haar vader was violist, orgelmaker en orkestleider en haar moeder werkte vóór haar huwelijk als danseres. Rita groeide meer op met klassieke muziek dan met de jazz waardoor ze later bekend zou worden, maar leerde al wel improviseren van haar vader. Op haar zestiende – na haar eindexamen mulo – besloot ze zangeres te worden. Ze kende slechts één liedje (Nobody’s sweetheart) waarmee ze een geslaagde auditie deed bij de Hawaiian Minstrels. Daarna zong ze een aantal maanden in het theaterorkest van haar vader in de Rotterdamse nachtclub Cascade.

Vocale jazz

In 1942 verliet Rita Reys op achttienjarige leeftijd het ouderlijk huis. Ze ging wonen in Hilversum, waar ze een vast engagement kreeg in café Sport. Een jaar later had ze haar eerste radio-optreden, met het orkest van Klaas van Beeck. Reys werd in die tijd ook actief in de jazz, terwijl veel orkesten toen juist overstapten op Hawaii-muziek omdat de ‘negermuziek’ op last van de Duitse bezetter steeds verder in de verdrukking kwam. In Hilversum ontmoette ze Wessel Ilcken, een flamboyante jazzslagwerker en later een van de centrale figuren in de Nederlandse jazzwereld, die haar verder op weg hielp in de vocale jazz. Kort na de bevrijding trouwde ze met hem en verhuisde ze terug naar Rotterdam. Reys werd zangeres in het ensemble van Piet van Dijk, waarvan Ilcken de drummer was. Ze traden overal in Europa op.

Vanaf 1950 hadden Ilcken en Reys samen het Rita Reys Sextet. De Europese jazzwereld stond in die jaren sterk onder invloed van Amerikaanse zwarte musici, die vanwege het racisme in de Verenigde Staten onder meer naar de Scandinavische landen kwamen, waar een bloeiende jazzscene ontstond. Tijdens een verblijf van een half jaar in Stockholm ontmoette Reys dan ook artiesten als Ella Fitzgerald, Oscar Peterson, Dizzy Gillespie en Lester Young, Amerikaanse jazzgrootheden met wie ze later regelmatig zou samenwerken. Intussen werd in 1954 dochter Leila geboren. Reys’ eigen doorbraak kwam in 1955 met haar uitvoering van de jazzstandard My Funny Valentine, dat stond op Jazz behind the dikes, een verzamelalbum met andere Nederlandse jazzartiesten. Vanaf dat moment was ze een van de bekendste Nederlandse jazz-zangeressen.

Rita Reys reisde geregeld naar de VS – in 1956 nam ze er haar debuutalbum The cool voice of Rita Reys op. Hieraan werkten ook de bekende jazzdrummer en bandleider Art Blakey en zijn Jazz Messengers mee. Het zou haar bekendste album worden. Alles leek haar privé en professioneel voor de wind te gaan toen Wessel Ilcken in 1957 plotseling overleed na een hersenbloeding tijdens het waterskiën – hij was 34 jaar. Ondanks dit verlies bleef Rita Reys optreden, al was het maar omdat ze in haar levensonderhoud en dat van haar dochter moest voorzien en Ilcken een flinke schuld had nagelaten.

First lady of jazz

Rond 1960 stond Rita Reys bekend als de beste jazz-zangeres van Nederland – ze werd zelfs ‘Europe’s first lady of jazz’ genoemd nadat ze een Europees Jazzconcours in Juan-les-Pins had gewonnen. Onder die titel zou ze de rest van haar leven bekend zou staan, niet in de laatste plaats omdat ze steevast zo werd aangekondigd door haar nieuwe echtgenoot, Pim Jacobs. Hij was tien jaar jonger dan zij en ze kenden elkaar al jaren omdat hij pianist was geweest in het combo van Ilcken. In 1960 trouwden ze; tegelijkertijd verscheen hun lp Marriage in Modern Jazz. Naar verluidt vroeg hij haar ten huwelijk in de auto, op de terugrit na een optreden in Groningen toen de rest van de band achterin lag te slapen. De jazz zelf stond er toen in Nederland minder florissant voor, want de jeugdcultuur met muziek van popgroepen rukte op. Reys probeerde nog mee te liften door een album met Beatlesliedjes op te nemen, maar haar populariteit onder de jeugd was toch tanend.

Vanaf de latere jaren zestig begon Rita Reys ook op te treden met het Metropole Orkest onder dirigent Rogier van Otterloo. Ze streefde naar erkenning als serieus en respectabel zangeres. Haar echtgenoot werd naast jazzpianist ook televisiepresentator; zo werden Reys en Jacobs deel van de Nederlandse mediawereld. Reys bracht in de jaren zeventig veel albums uit met het van haar bekende American songbook-repertoire, maar ook werk van Burt Bacharach en bijvoorbeeld Franse chansons; ze werden goed ontvangen en kregen regelmatig Edisons toegekend, maar in jazzkringen vond men de muziek te gelikt.

In de jaren tachtig kwam de muzikale carrière van Rita Reys in rustiger vaarwater. Ze bleef wel optreden, maar leed onder een slechte gezondheid. Haar loopbaan leefde in de jaren tachtig en negentig op toen ze een regelmatige gast werd op het steeds populairder wordende North Sea Jazzfestival in Den Haag en later Rotterdam. De scherpe scheidslijn met andere populaire muziek begon op te lossen en er kwam hernieuwde belangstelling voor Rita Reys, die door jongere zangeressen als voorbeeld werd erkend.

In 1996 overleed Pim Jacobs, op 61-jarige leeftijd, maar Rita Reys bleef optreden, ondanks haar leeftijd. Haar laatste concert – samen met het Peter Beets Quartet in de North Sea Jazzclub in Amsterdam-West – gaf ze enkele weken voor haar dood. Rita Reys stierf op 28 juli 2013, op 88-jarige leeftijd.

Reputatie

Rita Reys was de bekendste en meest vooraanstaande jazz-zangeres van Nederland van de jaren vijftig en maakte ook in het buitenland veel furore. Het meest geprezen waren haar gevoel voor timing en frasering en haar enigszins omfloerste stem, die vrijwel tot aan haar dood intact bleef. Reys bleef altijd optreden, ook in tijden van tegenspoed, zoals na de dood van haar echtgenoten. In het openbaar toonde ze zich altijd zelfbewust van haar stem en talent, wat wel eens gepaard ging met geringschattende opmerkingen over buitenlandse groten als Nina Simone en Billy Holiday, al gaf ze er in haar laatste jaren blijk van Holiday wel te kunnen waarderen. Op een enkeling na konden Nederlandse zangers en zangeressen die zich aan de jazz-zang waagden bij Rita Reys niet op veel waardering rekenen, waardoor ze bij velen als ‘arrogante vakvrouw’ bekend kwam te staan. (Trouw, 12-1-2007). In latere jaren gold ze als de eminence grise van de Nederlandse jazz, die ondanks haar gevorderde leeftijd op hoog niveau bleef optreden. Ze werd een voorbeeld voor veel jongere zangeressen, die steeds meer jazz en verwante muzieksoorten op hun repertoire namen.

Publicaties

[met Bert Vuijsje] Rita Reys, Lady Jazz (Amsterdam 2004).

Literatuur

Illustratie

Rita Reys, door onbekende fotograaf, 1963 (Beeld en Geluid, Hilversum).

Auteur: Rik Hoekstra

laatst gewijzigd: 13/09/2016

De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.