© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Kees Kuiken, Schipper, Hendrikje, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Schipper [24/08/2015]
SCHIPPER, Hendrikje, vooral bekend als Hendrikje van Andel (geb. Kloosterveen 29-6-1890 – gest. Hoogeveen 30-8-2005), langst levende Nederlander aller tijden. Dochter van Marines Schipper (1864-1943), onderwijzer, en Eberta Rensiena Venekamp (1862-1963). Henny Schipper trouwde op 17-1-1940 in Amsterdam met Daniël van Andel (1897-1960), deurwaarder rijksbelastingen. Dit huwelijk bleef kinderloos.
Hendrikje (Hennie) Schipper werd, enige maanden
te vroeg, geboren als oudste dochter in een Nederlands-hervormd onderwijzersgezin
in Kloosterveen, het huidige Smilde. Toen haar vader hoofd werd van de Openbare
Lagere School in het nabije Hoogersmilde, verhuisde het gezin. Daar werden in
1896 en 1898 nog twee jongens geboren. Jarenlang bleef Hennie een zorgenkindje: ze had
zwakke longen. Toen ze op haar eerste schooldag ziek werd en erna ziek bleef, moest
ze op doktersadvies van school. Vanaf haar vijfde kreeg ze thuis onderwijs van
haar vader (lezen en schrijven) en haar moeder (handwerken). Vanaf 1911 gaf ze
handwerklessen op de school van haar vader. Voor een manufacturenzaak in Assen
maakte ze daarnaast haak- en breipatronen. Ze werd in haakgaren betaald
(Harkema, 14).
Toen haar vader in 1925 met pensioen ging, verhuisde Hendrikje Schipper met haar ouders naar Den Haag. Daar kreeg ze tien jaar later, op haar 46ste, kennis aan de oud-koopvaardijofficier Dick van Andel uit Haarlem. Hij gaf op het Amsterdamse Belastingkantoor leiding aan een afdeling deurwaarders. Omdat Van Andel was gescheiden, verzetten Schippers ouders zich tegen deze relatie. Ze brak met haar ouders en trok in 1937 in bij een vriendin. Schipper was bijna vijftig toen ze hem in januari 1940 in Amsterdam het jawoord gaf. ‘Na afloop hebben we in een koffietent voor een dubbeltje elk een kop koffie gedronken. Daarna ging hij weer naar kantoor en ik naar huis,’ zou ze later, toen ze een nationale beroemdheid was, aan verslaggevers vertellen.
In februari 1960 overleed de man van Hendrikje van Andel-Schipper in Den Haag aan kanker. Negen maanden later verhuisde ze naar Hoogeveen in haar geboorteprovincie Drenthe, waar ze een nieuwbouwwoning aan de Jonkheer de Jongestraat had gekocht. In hetzelfde jaar liet ze, inmiddels zeventig jaar oud, de Faculteit Geneeskunde in Groningen weten dat ze haar lichaam na haar dood aan de wetenschap wilde schenken. Haar gezondheid bleef daarna nog dertig jaar lang uitzonderlijk goed, afgezien van een operatie voor borstkanker in 1990. Tot haar 105de bleef ze zelfstandig wonen. Omdat ze steeds minder goed kon zien, verhuisde ze in mei 1996 naar een verzorgingshuis.
‘Tante Hennie’
Als ‘tante Hennie’ is Hendrikje van Andel-Schipper in het christelijke verzorgingshuis Westerkim ruim negen jaar gekoesterd. Met haar volle instemming werden haar verjaardagen als mediafeesten gevierd. Vanaf 2001 zorgde de directie dat ieder jaar naast de burgemeester van Hoogeveen een delegatie van Ajax uit Amsterdam langskwam, want ‘tante Hennie’ was de oudste levende supporter uit de geschiedenis van deze voetbalclub. Toen ze de wedstrijden niet meer op de televisie kon volgen, luisterde ze wekelijks naar de radioverslagen. In 2004 kreeg ze een grote zilveren schaal met de inscriptie ‘’s Werelds oudste Ajacied’. In 2005 nam ze – voor het oog van Drentse, Hollandse en zelfs Japanse cameraploegen – van prinses Laurentien de gelukwensen van koningin Beatrix in ontvangst. Tot haar grote trots had ze de koningin in voorgaande jaren tweemaal persoonlijk ontmoet.
In 2001 liet Hendrikje van Andel-Schipper een verzorgster naar het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) bellen met de vraag of haar lichaam nog altijd nuttig zou zijn voor de wetenschap. Zo kwam ze in contact met de hoogleraar neuroanatomie Gert Holstege, die na herhaald neurologisch en psychologisch onderzoek constateerde dat ze zowel lichamelijk als geestelijk nog zo fit was als een zeventiger. In overleg met haarzelf en De Westerkim werd een protocol afgesproken voor na haar overlijden.
Op de avond van 29 augustus 2005 kreeg Holstege bericht dat het niet goed ging met Hendrikje van Andel-Schipper. Ze overleed enkele uren later, 115 jaar oud. Volgens de directie vond ze het ‘mooi geweest’ en was ze rustig ingeslapen in het bijzijn van een verpleegkundige. Haar lichaam werd onmiddellijk na haar verscheiden naar Groningen gebracht en geconserveerd. Toen Onderzoeksleider Holstege eind 2005 bekend maakte dat ze waarschijnlijk was overleden aan maagkanker, legde het bestuur van het UMCG hem in eerste aanleg een spreekverbod op omdat hij hiermee haar privacy zou hebben geschonden. Met de nabestaanden is kort erna afgesproken dat de naam van Hendrikje Van Andel-Schipper in alle publicaties mocht worden genoemd.
Reputatie
‘Ik ben te vroeg geboren en ga te laat dood’, was een van de ‘bonmots’ van Hendrikje van Andel-Schipper in haar laatste jaren. Van 16 februari 2001 tot haar dood was ze de oudste levende mens in Nederland. Haar uiteindelijke leeftijd, 115 jaar en 62 dagen, is nog steeds het officiële Nederlandse record.
In 2008 werden de waarnemingen van het centrale zenuwstelsel van de overleden Hendrikje van Andel-Schipper gepubliceerd. Haar bloedvaten bleken bijna vrij van aderverkalking en andere schade, van ziekten zoals Alzheimer of Parkinson was geen spoor te vinden, en ze had de hersenen van een zestig- tot zeventigjarige. Holsteges dochter Henne, in 2010 gepromoveerd in de genetica, onderzocht het DNA-patroon (‘genoom’) van Van Andel, die ze aanduidde als ‘W115’. In 2011 vond ze enige zeldzame mutaties die mogelijk beschermden tegen dementie, en in 2014 stelde ze vast dat de bloedstamcellen van Van Andel vrijwel waren uitgeput. Hoewel ze tot het laatst toe geheel helder van geest was, was ze lichamelijk al geruime tijd ‘op’.
Het besluit van Hendrikje van Andel-Schipper om haar lichaam aan de wetenschap te schenken, heeft een reeks belangrijke publicaties over veroudering en erfelijkheid mogelijk gemaakt. Haar voorbeeld is nagevolgd: Egbertje Leutscher-de Vries, die in 2014 op 111-jarige leeftijd in Havelte overleed, was de eerste na Van Andel die zich opgaf voor het onderzoek van Holstege. Zoals het Dagblad van het Noorden schreef: ‘Hendrikje en Egbertje plaveien de weg naar een medicijn tegen Alzheimer’ (Van Tellingen).
Archivalia
Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: collectie persoonskaarten en persoonslijsten.
Literatuur
- Ingeborg Harkema, ‘De handwerkjuffrouw’, in: Harry Gras en Anja Schuring red., Gedane Zaken. De twintigste eeuw in 32 portretten (Groningen 2001) 12-15 [met audio-CD, opname: oktober 1996].
- Jan Koers e.a, Wereldnieuws uit de Westerkim (Hoogeveen 2007).
- W.F. den Dunnen e.a., ‘No disease in the brain of a 115-year-old woman’, Neurobiology of Aging 29 (2008) 1127-1132.
- Ed van Tellingen, ‘De professor komt even langs bij Egbertje’, Dagblad van het Noorden, 19-10-2013.
- Henne Holstege e.a., ‘Somatic mutations found in the healthy blood compartment of a 115-yr-old woman demonstrate oligoclonal hematopoiesis’, Genome Research 24 (2014) 733-742.
Illustratie
Hendrikje van Andel-Schipper, door Olaf Kraak, 2004 (ANP Photo).
Auteur: Kees Kuiken
laatst gewijzigd: 24/08/2015
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.