© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Els Kloek, Siegers, Hinderkien, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Siegers [19/02/2024]
SIEGERS, Hinderkien (geb. Roden 11-1-1853 – gest. Roden 13-7-1941), houthakster, bekend vanwege de foto die van haar werd gemaakt. Dochter van Albert Jans Siegers (1825-1905), arbeider en kramer, en Hinderkien Hindriks Rozema (1826-1880). Hinderkien Siegers kreeg 1 dochter en 1 zoon.
Hinderkien Siegers kwam in 1853 ter wereld in Roderveld, als
eerste kind van Albert Siegers en Hinderkien Rozema, die in 1852 in Roden waren
getrouwd – Albert gaf bij het trouwen op arbeider, Hinderkien ‘inlandsche
kramer’ van beroep te zijn. Bij de registratie van de geboorten van de kinderen
was de moeder voortaan ‘zonder beroep’, de vader soms arbeider, soms kramer. Tussen
1855 en 1871 volgden nog zes kinderen, waarvan één jong stierf. Zo groeide
Hinderkien op als oudste van zes kinderen. De omstandigheden van haar jeugd
moeten zeer eenvoudig zijn geweest: het ouderlijk huis telde slechts één kamer
met een lemen vloer en twee bedsteden en het water kwam uit een put in de tuin
achter het huis, waar ook een kleine moestuin was.
Arbeidster in Roderveld
Hoe lang Hinderkien Siegers bij haar ouders thuis heeft gewoond, is niet bekend. Toen zij op 5 februari 1879 ongetrouwd beviel van dochter Grietje (1879-1935), was het haar vader die de geboorte aangaf bij de burgerlijke stand, maar vermoedelijk verbleef ze op dat moment elders. Hinderkien Siegers was toen 25 jaar oud en ‘zonder beroep’. Nadat haar moeder in 1880 was gestorven, heeft Hinderkien Siegers als oudste dochter vermoedelijk de zorg voor het huishouden en de jongere broers en zusjes – de jongste was negen – op zich genomen en woonde ze dus weer in het ouderlijk huis. Volgens haar kleindochter, die in 1978 werd geïnterviewd, had Hinderkien Siegers daar haar hele leven gewoond.
Op 17 mei 1893 beviel Hinderkien Siegers (inmiddels veertig jaar oud en nog altijd ongehuwd) opnieuw van een kind: Hinderikus (1893-1950). Dit keer werd de geboorte aangegeven door de vroedvrouw. Daarbij werd genoteerd dat de bevalling had plaatsgevonden in het huis van de vader van Hinderkien, en dat zij arbeidster van beroep was. Pas op 21 januari 1899 ging Hinderkien Siegers zelf, inmiddels 46 jaar oud, naar de Burgerlijke Stand om te laten aantekenen dat ze beide kinderen erkende. Ook toen werd ze geregistreerd als ‘arbeidster’.
Hoogstwaarschijnlijk heeft Hinderkien Siegers altijd als landarbeidster haar kost verdiend. Het Roderveld stond van oudsher ter beschikking van de boeren (‘boermarke’) van Roden, maar met de Markewet van 1866 waren deze veldgronden formeel gescheiden van de marke. Ze werden weliswaar nog altijd gebruikt als heidegebied voor de schaapskudden, maar ook keuters en landloze arbeiders hadden voortaan toegang tot deze onontgonnen gronden. Roderveld was zo’n kolonie van landlozen. Bezemmakers waren er werkzaam, maar ook houthakkers en houtbinders – het hout was vooral bestemd voor bakkerijen in de omgeving.
Houthakster op een ansichtkaart
Hinderkien Siegers moet onder meer als houthakster werkzaam zijn geweest. Dat blijkt uit de foto die ooit van haar is gemaakt en in 1978 door het Landelijk Overleg Vrouwengeschiedenis (LOV) werd gebruikt voor het affiche van een manifestatie (6 mei 1978) en de bijbehorende publicatie Een tipje van de sluier. Suzanne van Norden, actief in het LOV, had de foto aangetroffen in, een van de weinige Nederlandstalige boeken over de geschiedenis van vrouwen dat er toen was. De naam van Hinderkien Siegers werd daarbij niet vermeld, maar haar kleindochter nam op 3 mei 1978 contact met de Groningse afdeling van het LOV op om te melden dat de afgebeelde houthakster haar ‘mouke’ was. Een dag later ging een delegatie van Groningse studenten bij haar langs om haar te interviewen.
Onduidelijk is bij welke gelegenheid en door wie houthakster
Hinderkien Siegers is gefotografeerd. Het moet in ieder geval voor of in 1898
zijn geweest, want de foto bevindt zich in het archief van de Nationale
Tentoonstelling van Vrouwenarbeid (NTVA), die dat jaar in Den Haag werd
gehouden. Op de achterzijde van de foto staat ‘Nationale Ausstellung van
Frauenarbeit Den Haag 1898, die Holzhäckerin’. Daarmee leidt het spoor naar
Duitsland. Dat klopt, want in Leipzig was de firma Dr. Trenkler Co. (Leipzig) sinds
1894 actief op de markt van ansichtkaarten. Een van de speerpunten van deze
firma was het op diverse plaatsen in Europa fotograferen van mensen onder
armoedige omstandigheden – er was vraag naar dit ‘künstlerische’ genre. Vanaf
1902 bracht de firma Dr. Trenkler Co. een ansichtkaart met Hinderkien Siegers
op de markt, zowel in zwartwit als ingekleurd, met als onderschrift
‘houthakster uit Roderveld (Drenthe)’.
Een vraag blijft hoe de foto in 1898 bij de vrouwen van de NTVA terecht is gekomen. Het meest aannemelijk is dat ze de foto hadden gekregen van de Kwartguldenvereeniging voor Heideontginning, een in 1894 opgerichte vrouwenorganisatie die hulp bood aan verpauperde arbeidsters en onder meer actief was in Drenthe. Zeker is dat de Kwartguldenvereeniging door de rubriekscommissie Maatschappelijk Werk van de NTVA was benaderd om informatie en desgevraagd foto’s heeft ingestuurd – welke foto’s dat waren, wordt er niet bij vermeld. Vermoedelijk was de Kwartguldenvereeniging in het bezit een serie foto’s die firma Dr. Trenkler Co. in Roderveld had gemaakt, met daarop een houthakster, bezemmaaksters en rietsnijdsters. Alles bij elkaar genomen staat vast dat de foto van Hinderkien Siegers ergens tussen 1894 en 1898 moet zijn gemaakt. Ze was toen tussen de 41 en 46 jaar oud.
‘Mouke’
Volgens kleindochter Eltje, de dochter van Hindrikus, verdiende Hinderkien Siegers vooral de kost met het binden van takkenbossen. Dat had haar ‘mouke’ haar zelf verteld. Iedere ochtend moest ze vroeg opstaan, naar het bos lopen en aan het eind van de werkdag met haar takkenvracht weer terug. Dochter Grietje, die een zwakke gezondheid had, beviel in 1909 van een zoon (vader onbekend). Zoon Hindrikus trouwde in 1916 en verhuisde naar Groningen. Rond 1920 keerde hij met zijn gezin terug naar Roderveld en bouwde in 1922/23 een huis naast het ouderlijk huis van Siegers.
Vanaf 1937 werd Hinderkien Siegers bedlegerig. Haar ledikant werd toen bij een van de twee ramen naast de voordeur gezet. Op 13 juli 1941 stierf Hinderkien Siegers in haar geboortehuis op Roderveld. Ondanks de armoede en het harde werken bereikte ze de leeftijd van 88 jaar. Het is onduidelijk of ze ooit heeft geweten dat ze op een ‘künstlerische’ ansichtkaart heeft gestaan – een genre dat aan het begin van de twintigste eeuw gretig aftrek vond. Zo iconisch is de ansichtkaart, dat hij tegenwoordig is opgenomen in wikipedia, als illustratie bij het lemma ‘houthakker’. Is dat wellicht te danken aan het feit dat Hinderkien Siegers ruim 45 jaar na haar dood het beeldmerk werd van geschiedenisstudentes die vonden dat ook gewone vrouwen een plaats moesten krijgen in de geschiedenisboeken?
Literatuur
- D.H. Couvee en Anje H. Boswijk, Vrouwen vooruit (z.p. 1962) [foto op p 80].
- Een tipje van de sluier. Vrouwengeschiedenis in Nederland (Amsterdam 1978).
- Wantje Fritschy, ‘De vrouw van het affiche’, te verschijnen in Geschiedenis Magazine 4 (2023).
Illustraties
- Omslag Een tipje van de sluier (Amsterdam 1978).
- Ansichtkaart ‘houthakster uit Roderveld (Drenthe), firma Dr. Trenkler Co. (Drents Archief).
Auteur: Els Kloek (met dank aan Wantje Fritschy, Ine Megens, Michiel Gerding en Mark Goslinga)
laatst gewijzigd: 19/02/2024
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.