Sparwoude, Clara Jansdr. van (ca. 1530-1615)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Ingrid van der Vlis, Sparwoude, Clara Jansdr. van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Sparwoude [10/03/2014] 

SPARWOUDE, Clara Jansdr. van (geb. ca. 1530 – gest. Delft 4-8-1615), erflaatster van een fonds dat eeuwenlang uitkeringen verschafte aan behoeftige nazaten. Dochter van Jan Heijndricksz. (1477-1552), goudsmid, en Willemtge Willemsdr. Clara van Sparwoude trouwde op 13-10-1556 in Delft met Arent Franckenz. van der Meer (ca. 1530-1596), raad en secretaris van Delft en hoogheemraad. Dit huwelijk bleef kinderloos.

Clara Jansdr. van Sparwoude groeide op in Delft en huwde daar in 1556 met weduwnaar Arent van der Meer. Hij bekleedde hoge bestuurlijke functies in de stad, en stapte in 1574 over naar de hervormden. Clara Jansdr. van Sparwoude volgde vier jaar later. Het echtpaar behoorde tot de rijkere kringen van Delft; beiden bekleedden functies bij liefdadige instellingen. Clara van Sparwoude was onder andere buitenmoeder van het Fraterhuis en later van het Meisjeshuis. Al bij haar leven doneerde zij jaarlijks driehonderd gulden aan het Fraterhuis om naast de reguliere leerlingen twee jongens in staat te stellen theologie te studeren. De grootste bekendheid verwierf zij echter na haar dood, vanwege het testament dat zij in 1598 liet opstellen.

In haar testament verleende Clara van Sparwoude diverse legaten aan familieleden, aan het Oude Mannen- en Vrouwenhuis en aan het Fraterhuis. Het meeste opzien baarde haar zogenaamde huwelijksgift voor alle jongemannen en -vrouwen onder haar nakomelingen die het ‘van doen zouden mogen hebben’, of ze nu uit een wettelijk huwelijk stamden of niet. Deze laatste bepaling geeft aan dat buitenechtelijke geboorten in de zestiende eeuw nog gangbaar waren; ook haar eigen vader had naast zijn twee huwelijken een onwettige verbintenis gehad met een andere vrouw. Deze nakomelingen konden rekenen op een huwelijksbijdrage tussen de honderd en driehonderd gulden. Het testament trad in werking na de dood van Clara Jansdr. van Sparwoude, op 4 augustus 1615. Ze werd begraven in de Oude Kerk van Delft. Op haar grafschrift stond vermeld: ‘Van Herten Claer.’

Het fonds

Het huwelijk van Clara van Sparwoude was kinderloos gebleven, maar het nageslacht van haar neven en nichten zorgde in de loop der tijd voor een almaar uitdijend aantal verwanten dat in aanmerking kwam voor de ‘huwelijksgift’. Het werd steeds moeilijker om te bepalen wie de juiste nazaten waren. De gemeente Delft droeg in 1860 de verantwoordelijkheid daarvan over aan het ministerie van Financiën; dat stelde een ambtenaar aan om de familierelaties in kaart te brengen en te houden. Voortaan ontving iedere huwelijkskandidaat een bedrag van vijfentwintig gulden. De familievertakkingen reikten immers steeds verder en het kapitaal raakte op. Tussen 1913 en 1918 kregen nog zo’n vijfhonderd afstammelingen een huwelijksgift van maximaal twintig gulden uitgekeerd.

Omdat de staat verantwoordelijk was gesteld voor het bijhouden van de administratie, stelde minister De Geer in 1919 voor om het Clara van Sparwoudefonds en andere vergelijkbare fondsen op te heffen. In 1922 gebeurde dit ook. Een oproep moest ervoor zorgen dat het resterende kapitaal – ruim een half miljoen gulden – in de geest van Clara Jansdr. van Sparwoude verdeeld zou worden. Rond 1927 werd het bedrag geschonken aan de meest behoeftige afstammelingen in huwelijkse staat; dat waren er vierduizend.

Archivalia

• Gemeentearchief Delft: toegang 72 (Weeskamer Delft), inv. nrs. 11701-11777 (Fonds Clara van Sparwoude).
• Nationaal Archief, Den Haag: toegang 2.08.23 (Algemene Commissie Liquidatie Weeskamers en Momboirkamers, 1642-1880). Toegang 2.08.41 (Ministerie van Financiën, Dossierarchief, 1831-1940).

Literatuur

• ‘Verdeelingsplan van het Fonds van Clara van Sparwoude […]’, Nederlandsche Staatscourant 1-12-1924 (nr. 234); 29-12-1926 (nr. 253).
• H.P. Schaap, ‘De stichters van het bekende Sinte-Annahofje op de Hooigracht te Leiden en een afstammingslijn van 16 generatiën tot op den dag van heden (1492-1951)’, De Navorscher 93 (1951) 137-143.
• A. Bijl Mzn, ‘De erfgenamen van Clara van Sparwoude’, De Navorscher 95 (1954-1955) 50-67.
• J.F. Jacobs, ‘Clara Jansdr van Sparwoude’, De Navorscher 97 (1958) 160.
• J.F. Jacobs, ‘Het voorgeslacht van Clara van Sparwoude’, De Nederlandsche Leeuw 78 (1961) 201-211, 239-256; 81 (1964) 344-358.
• Delftse vrouwen van vroeger door Delftse vrouwen van nu (Delft 1975) 24-28.
• S. Laansma, Erfgenamen van Clara van Sparwoude te Renswoude en omstreken (z.p. 1990) [uitgave in eigen beheer].
• J.F. Jacobs, Huwelijkse voorwaarden en uiterste wil van Clara Jansdr. van Sparwoude (z.p. 1992).
• J.F. Jacobs, Testament mr. Arent Vranckenz. van der Meer en Clara Jansdr. van Sparwoude (Voorburg 1999) [uitgave in eigen beheer].

Illustratie

Portret door onbekende schilder, 1565 (Consistoriekamer Oude Kerk Delft).

Biografienummer in 1001 Vrouwen: 121

laatst gewijzigd: 10/03/2014

De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.