© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Kees Kuiken, Stoffels, Maria, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Stoffels [11/02/2018]
STOFFELS, Maria, vooral bekend als Marieke Mutsaers (geb. Amsterdam 11-3-1946 – gest. Rutten 12-5-2015), bijendeskundige. Dochter van Paulus Stoffels (1914-2012), advocaat, en Maria van Krimpen (1917-?), lerares oude talen. Marieke Stoffels trouwde op 18-3-1981 in Echteld met Henricus Josephus Wilhelmus Mutsaers (geb. 1940), landbouwkundig ingenieur. Uit dit huwelijk werden 3 zoons geboren.
Marieke Stoffels groeide op in Amsterdam-Zuid als tweede
van vijf kinderen in een advocatengezin. Haar vader werd in de jaren vijftig bekend
door zijn verdediging van de Molukse verzetsbeweging. Toen hij in 1955 scheidde
en naar Monnickendam verhuisde, bleven Marieke en de andere kinderen bij hun
moeder wonen. Marieke kwam graag bij haar grootvader Cornelis Stoffels, schoolhoofd
in Groenekan bij Utrecht en een verwoed bijenhouder. Na haar eindexamen gymnasium-B
en haar opleiding tot diëtiste werkte ze tien jaar in het Algemeen
Burgergasthuis in Bergen op Zoom. In dit ziekenhuis deed ze onderzoek naar
verschillende diëten, zoals het halaldieet van moslims.
Halverwege de jaren zeventig ging Marieke Stoffels biologie studeren aan de Landbouwhogeschool in Wageningen. Ze maakte daar kennis met de student tropische landbouwkunde Henk Mutsaers, met wie ze in 1981 trouwde in Echteld. Daar werd in 1982 haar eerste zoon geboren. Henk Mutsaers kreeg in hetzelfde jaar een aanstelling bij het International Institute of Tropical Agriculture (IITA) Nigeria, een met Amerikaans geld opgezette organisatie die de opbrengst van de landbouw in Afrika door lokaal onderzoek wil verbeteren.
Bospaden en bijenteelt
Marieke Mutsaers woonde van 1983 tot 1993 met haar man in een betrekkelijk beschutte gemeenschap van bevoorrechte buitenlanders in Ibadan, een grote Afrikaanse universiteitsstad. Haar tweede zoon werd hier in 1984 geboren en haar derde in 1985 in Nederland. Omdat Mutsaers letterlijk en figuurlijk buiten de gebaande paden wilde treden, sloot ze zich aan bij een groep vrijwilligers die een pad aanlegden door het heilige bos van Osun bij de stad Osogbo. Ze inventariseerde daarbij de planten en bomen die ze onderweg aantrof.
Mutsaers vergezelde haar man regelmatig op zijn dienstreizen naar het Nigeriaanse platteland. Omdat veel Nigeriaanse boeren bijen hielden – meestal in eenvoudige potten en korven – ging ze onderzoek doen naar manieren om deze vorm van bijenteelt productiever te maken. Bijen in de tropen houden geen winterslaap, en daarom zag Mutsaers hiervoor goede kansen. Daarbij ging het haar niet alleen om een hogere honingopbrengst maar ook om de functie van bijenvolken bij het verspreiden van stuifmeel, wat van belang is in de fruitteelt. Ook had ze oog voor andere nuttige bijenproducten, zoals bijenbrood, bijengif, bijenmelk, kithars en was.
Als voornaamste technische verbetering introduceerde Mutsaers bij de Nigeriaanse boeren de simpele toplattenkast die in de jaren zestig in Kenia was ontwikkeld. De raten in zo’n kast zijn gemakkelijk te oogsten doordat ze aan de losse toplatten zijn op te tillen. Nadat de honing eruit is geslingerd, worden de raten in een waterbad gesmolten en met de hand tot blokken geperst. In 1999 won Mutsaers met zo’n blok Nigeriaanse was een tweede prijs in een internationale wedstrijd (Van Iersel, 313).
Mutsaers schreef regelmatig over haar bevindingen, eerst vooral in Nigeria Fields, het tijdschrift van het IITA, en na haar terugkomst in Nederland in uitgaven van haar alma mater – inmiddels omgedoopt tot Wageningen University – en van de Nederlandse Entomologische Vereniging (NEV). In 2011 rapporteerde ze op de jaarlijkse bijeenkomst van de NEV dat ze met een groep collega’s de parasiet ‘Varroa destructor’ in een bijenvolk in Burkina Faso had aangetroffen. Deze mijt was in de voorafgaande jaren een ernstige bedreiging voor de Europese bijenteelt geworden, maar bleek in Afrika weinig kwaad te doen: de Afrikaanse bijen beten de mijten gewoon dood.
Eigen bedrijf
Marieke Mutsaers had sinds haar terugkomst in Nederland haar eigen onderzoek- en adviesbureau Trichilia ABC in Rutten in de Noordoostpolder, waar haar man een boerderij was begonnen. Ze handelde in bijenproducten, maar was vooral actief als bijenteeltconsulent in het buitenland. Met een familiebedrijf in Roemenië ging ze een joint venture aan, waarbij ook Nederlandse imkers zich aansloten. In Dalian in Noordoost-China adviseerde ze in 2005 met een subsidie van Economische Zaken een samenwerking van vijfduizend imkers. Ook in Ghana, Indonesië, Kenia, Nepal en Oekraïne verzorgde ze trainingen. Op een van deze reizen liep ze een chronische ziekte op die haar krachten ernstig aantastte. In 2014 had ze in Roemenië een hersenbloeding. Terug in Nederland volgde een tweede. Marieke Mutsaers, een internationaal bekende en veel geciteerde bijendeskundige, overleed op 12 mei 2015 in Rutten, 69 jaar oud.
Archivalia
- Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: collectie persoonslijsten
- Stadsarchief Amsterdam: collectie persoonskaarten.
Publicaties
Selectie in Proceedings of the Netherlands Entomological Society Meeting (Proceedings) 21 (2010) 60, en verder onder meer:
- ‘Processing honey from top-bar hives’, Bees for Development Journal 19 (1991) 4-5.
- Honey and beeswax I-II (Wageningen 2002).
- Bee products: properties, processing and marketing (Wageningen 2005).
- ‘Seasonal absconding of honeybees (Apis mellifera) in tropical Africa’, Proceedings 21 (2010) 55-60.
Literatuur
- Eva Crane, The world history of beekeeping and honey hunting (New York 1999).
- Mari van Iersel, ‘Bijenwas en Cera Rica Noda Ltd’, Maandblad voor Imkers (1999) nov., 313.
- Sectie Experimentele en Toegepaste Entomologie, 23e Nederlandse Entomologendag – Programma - Abstracts (z.p. 2011).
- Peter de Waard, ‘Gefascineerd door Nigeriaanse bijenkolonies’, de Volkskrant, 8-6-2015.
- Simon Rozendaal, ‘De mijt die de bij bedreigt’, Elsevier, 20-6-2015.
- Jan Hak, ‘In memoriam Marieke Mutsaers’ [URL www.honeyinternational.nl; geraadpleegd 28-3-2017)].
Illustratie
Marieke Mutsaers op een markt in Nigeria, door onbekende fotograaf, ongedateerd (particuliere collectie).
Auteur: Kees Kuiken
laatst gewijzigd: 11/02/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.