© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Dominique Engers, Tielman, Ingeborg, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Tielman [07/11/2016]
TIELMAN, Ingeborg (geb. Tegal (Java), Nederlands-Indië 17-3-1931 – gest. Den Haag 27-12-2015), dichteres, tekstschrijfster, theaterdirectrice en regisseuse. Dochter van Johannes Nicolaas Tielman (1891-1976), belastingambtenaar, en Rosa Anna Kučera (1905-1964). Ingeborg Tielman had vanaf 1976 een relatie met Maria Carolina van Loon (geb. 1950). Ze trouwden op 10-7-2007 in Rijswijk.
Inge
Tielman groeide op als middelste van een gezin met vijf kinderen in Makassar,
waar haar vader in dienst van het Nederlandse gouvernement werkte. De moeder
van Inge was Tsjechische – haar ouders hadden elkaar ontmoet in een hotel in
Dresden toen hij met verlof was en zij daar als receptioniste werkte. Inge beleefde
een aantal zorgeloze school- en jeugdjaren, tot in 1942 ook in Nederlands-Indië
de oorlog uitbrak. Moeder en kinderen Tielman belandden in vrouwenkamp Kampili,
waar de elfjarige Inge moest werken in de sawa’s, getuige was van martelingen,
honger had, ziek was en een levenslange knieblessure opliep. Het kampleven
tekende haar, maar niet alleen op een negatieve manier – ze leerde er ook hoe toneelspelen licht in
donkere tijden kon brengen.
Toen het kamp in 1945 werd bevrijd, had Inge dysenterie en zweefde zij op het randje van de dood. Vader Tielman, die in het mannenkamp eveneens dysenterie had gehad, werd met zijn gezin herenigd. In 1947 verliet het gezin Tielman Nederlands-Indië voorgoed; de familie vestigde zich in Den Haag, waar Inge naar de hbs ging.
Jonge dichteres
Na de hbs begon Inge Tielman aan een studie Nederlands, maar ze kwam er al gauw achter dat ze ‘niet wilde studeren maar wilde leven’ (Een cijfer voor je leven). Vanaf 1949 begon ze gedichten te schrijven en werkte ze als telefoniste, correctrice, etaleuse, tekstschrijfster en danseres. In 1953 werd ze lid van de Haagse Kunstkring. Leo Verboon, een kunstenaar met wie ze bevriend raakte, nam haar mee naar kunstenaarsfeestjes waar ze zich thuis voelde en andere lesbiennes ontmoette.
Vanaf 1955 kreeg poëzie een steeds prominentere plaats in het leven van Inge Tielman. Op literaire bijeenkomsten las ze voor uit eigen werk, ze trad op in het AVRO-radioprogramma De Muze betrapt en ze publiceerde in bloemlezingen en literaire tijdschriften, zoals Maatstaf. In 1961 verscheen haar eerste dichtbundel Leg je oor aan in de Windroosreeks van Ad den Besten en in 1966 verscheen in dezelfde reeks haar tweede bundel: Deelbaar Licht. In recensies werd de jonge dichteres geprezen om haar volwassen zeggingskracht en verrassende gedachten (Nieuwe Haagse Courant, 29-4-1956, Het Vrije Volk, 29-11-1961).
Theaterleven
Inge Tielman experimenteerde ook met andere kunstvormen. In 1965 werkte ze mee aan een collage van beeld, geluid en woord van de kunstenaar Adrie Boon. Een jaar later richtte ze het cabaretensemble Salvo op: ze schreef de teksten, ontwierp affiches, speelde zelf mee en regisseerde. Als vaste speelplek voor het ensemble vond ze het leegstaande Theater In de Steeg aan het Haagse Westeinde – vanaf 1967 mocht Salvo dit gebouw huren van de gemeente. Tielman richtte nog datzelfde jaar een stichting op met als doelstelling ‘een theater te willen zijn voor beginners, jong talent en een ieder die wat uit te dragen heeft’. Per oktober 1967 kwam ze als theaterdirecteur in dienst van de stichting. Tielman bleef tot aan de opheffing in 1974 artistiek en zakelijk leidster van Salvo, maar was voornamelijk theaterdirecteur: ze programmeerde muziek, films, maar vooral theater en cabaret. Alle grote artiesten hebben hun eerste stappen gezet op het podium van Theater In de Steeg: Jos Brink, Youp van ’t Hek, Bram en Freek, Pia Beck en talloze anderen aan wie zij een springplank voor hun latere carrière bood.
In 1976 ontmoette Inge Tielman de negentien jaar jongere Maria van Loon, met wie ze ging samenwonen in Den Haag. Maria trad in 1977 ook in dienst van Theater In de Steeg. Daarnaast openden zij samen in 1976 in de Mallemolen in Den Haag het café De Malle Meid, en in 1979 het restaurant ’t Malle Hapje. Aan het roer staand van drie bloeiende ondernemingen tegelijk, braken voor Tielman de drukste jaren uit haar leven aan. In 1983 kreeg Theater In de Steeg geen subsidie meer en moest het de deuren sluiten. Inge diende haar ontslag in bij de stichting en meldde zich op aanraden van haar huisarts ziek. In 1986 en 1987 verkocht ze het café en het restaurant vanwege toenemende problemen met haar gezondheid.
Tussen 1986 en 2010 werd Inge Tielman de vaste regisseuse van tientallen beroeps- en amateurtoneel- en theatergroepen, zoals VOBENO en De Papegaai. Daarnaast werd zij artistiek leidster van het Haagse Theaterrestaurant Goldmund, waar de artiesten – naar Berlijns voorbeeld – optraden en de gasten ook aan tafel bedienden. Tielman engageerde jonge artiesten, coachte hen en deed er alles aan om hen onder de aandacht van een groter publiek te brengen. Zo groeide Goldmund, net als Theater In de Steeg, uit tot een belangrijke springplank voor aanstormend talent.
Laatste bundel
De laatste jaren van haar leven was Inge Tielman ernstig ziek. Een falend hart en een longtumor waren de voornaamste kwalen die haar parten speelden. Haar steeds zwakker wordende gezondheid beroofde haar niet van haar levenslust. Op 10 juli 2007, een maand voordat ze de eerste van talloze operaties en ziekenhuisopnamen moest ondergaan, trouwde ze op 75-jarige leeftijd met haar vriendin. In februari 2015 publiceerde zij een nieuwe dichtbundel, Mozaïek van licht. ‘De bundel getuigt van een bijna onaangetast vitalisme, en dat is geen kleinigheid nu er overal in de wereld dreigende onweerswolken hangen’, aldus Romain John van de Maele (Meander Magazine, 25-8-2015). Tien maanden later, in de vroege ochtend van 27 december 2015, stierf Inge Tielman in haar slaap, in haar eigen bed in Den Haag. Op 6 november 2016 werd in de Haagse Kunstkring Bewonder de zee als de liefde ten doop gehouden, met daarin het verzameld dichtwerk en proza van Inge Tielman.
Archivalia
Persoonlijk archief Inge Tielman, thans in bezit van Maria van Loon: documenten, brieven, krantenartikelen, programmaboekjes, plakboeken, toneel en boekrecensies, gedichten, foto’s, video’s.
Publicaties
- Leg je oor aan (Haarlem 1961).
- Deelbaar licht (Haarlem 1966).
- Mozaïek van licht (Dordrecht 2015).
- Bewonder de zee als de liefde. Verzameld werk (Dordrecht 2016).
Literatuur
- Nieuwe Haagse Courant, 13-7-1955.
- Het Vrije Volk, 29-11-1961.
- Haagse Courant, 12-10-1977; 15-1-1998.
- Vilan van de Loo, ‘Die hommage is helemaal buiten me om gegaan’, DHC. Den Haag Centraal, 9-11-2007 [interview].
- Een cijfer voor je leven, aflevering 6, Omroep West, ENTROP&DEZWARTFILMS in samenwerking met SOL FILMproducties, Bob Entrop 2014.
Illustratie
Inge Tielman, door onbekende fotograaf, ongedateerd (particuliere collectie).
Auteur: Dominique Engers
laatst gewijzigd: 07/11/2016
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.