Uden, Johanna Helena van (1905-1949)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Astrid de Beer, Uden, Johanna Helena van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Uden [13/01/2014] 

UDEN, Johanna Helena van (geb. Oss 4-8-1905 – gest. Udenhout 20-12-1949), stond model voor gangstermeisje Johanna van Heesch in de film De bende van Oss (2011). Dochter van Gerardus Lambertus van Uden (1874-1962), metselaar, en Helena van Berkum (1873-1955). Johanna Helena van Uden trouwde (1) op 3-1-1930 in Oss met Johannes Marinus Cornelus van der Pas (1902-1932), brouwersknecht en kroegbaas; (2) op 11-1-1934 in Udenhout met Wilhelmus Johannes van Gestel (1912-1984), steenfabrieksarbeider. Uit huwelijk (1) werd 1 zoon geboren, uit (2) 6 zoons en 3 dochters.

Johanna Helena (Jans of Janske) van Uden was het zevende van de vijftien kinderen (zeven dochters en acht zoons) die het echtpaar Van Uden-van Berkum kreeg tussen 1897 en 1919. Op 22 augustus 1927 vertrok Jans naar Rotterdam om daar te gaan werken. Een jaar later keerde ze terug naar het ouderlijk huis in Oss.

Huwelijk

Op 3 januari 1930 trouwde Johanna, 24 jaar oud, met de 27-jarige Jan van der Pas. Jan was knecht bij de Amstelbrouwerij, en na zijn huwelijk werd hij caféhouder in dienst van de brouwerij. Op 16 april 1931 kregen ze een zoon: Marinus Johannes Gerardus. Het was geen gelukkig huwelijk. Van der Pas heette in de omgang een goedhartig mens, behalve als hij gedronken had; dan werd hij aggressief. Armoede lag op de loer, vooral toen Van der Pas bij de brouwerij werd ontslagen. Cafébezoekers en familie schoten soms te hulp als hij weer eens gewelddadig was. Wielrenner Jan Ceelen (‘de Ceel’), een tien jaar jongere buurjongen en bevriend met Van der Pas, was veel in de buurt en zodoende vaak getuige van de mishandelingen die Johanna moest ondergaan. Later zou hij verklaren dat hij heimelijk met Johanna leefde als man en vrouw, en dat hij toen het plan opvatte haar man uit de weg te ruimen. Ceelen kocht een revolver en regelde een levensverzekering van Van der Pas ten gunste van Johanna.

De moord op Jan van der Pas

Toen Jan van der Pas op 8 november 1932 zijn verjaardag vierde, was Johanna ziek en daarom om 8 uur naar bed gegaan. De dag erna zag ze dat Jan niet was thuisgekomen. Ze stuurde het dienstmeisje op pad om hem te zoeken en Ceelen naar de politie om daar te informeren. Al snel werd het levenloze lichaam van Jan gevonden in een weiland in de gemeente Berghem: hij had diverse schotwonden. De marechaussee was ervan overtuigd dat Johanna ‘zo niet medeplichtig is, dan toch de moord op haar man kan ophelderen’. Ze werd verschillende malen verhoord, maar weer vrijgelaten: er was geen bewijs.

Hierna liet Johanna alle huisraad uit het café halen en trok met haar kind in bij haar getrouwde zuster. Op 19 november kreeg ze vijfhonderd gulden uitbetaald van haar mans levensverzekering. Er werd beweerd dat ze daarvan een ‘fuif’ had gehouden. Op 12 januari 1933 vertrok zij naar Tilburg om daar als ‘lokvogel’ te gaan werken in café Marijnissen: ze moest meedrinken met de mannelijke bezoekers. De kleine Marinus liet ze achter in Oss. In Tilburg kreeg ze een relatie met marinier Frans Souwen. Ze gaf hem de trouwring van haar overleden man als onderpand van haar trouw, maar toch duurde deze relatie niet lang. Op 4 maart liep Johanna weg uit café Marijnissen, wellicht omdat ze bang was dat ze ooit in een dronken bui te veel had verteld over wat ze had meegemaakt. Ze vond een betrekking bij café De Weijer in Udenhout.

Udenhout

Op 22 maart 1933 werd Johanna van Uden ingeschreven in het dienstbodenregister van Udenhout. Daar leerde ze Wilhelmus Johannes van Gestel kennen, een steenfabrieksarbeider met wie ze op 11 januari 1934 trouwde – op 19 juli werd een zoon geboren. Daarna volgden nog acht kinderen, waarvan één zoontje als baby overleed. Intussen was de kwestie van de moord op haar eerste echtgenoot weer opgerakeld. In 1935 was Ceelen aangehouden voor een gewelddadige roofoverval in Deurne en na verloop van tijd kwam hij ook met een bekentenis over die novemberavond in 1932. Hij had Van der Pas voorgesteld om samen in te breken bij een boer in Berghem en zijn revolver op hem leeggeschoten toen ze door de weilanden liepen. Johanna zou van niets hebben geweten.

Tien jaar later, op 20 december 1949, stierf Johanna van Uden in een Tilburgs ziekenhuis. Diezelfde dag was zij bevallen van een levenloos kind. Zij was toen 44 jaar oud.

Reputatie

Van Uden heeft haar betrokkenheid bij de moord op haar eerste man altijd ontkend. Zij zou niets van Ceelens plannen geweten hebben noch hem aangezet hebben tot moord. Ceelen heeft ook altijd volgehouden dat zij niets wist, ‘al heeft zij mij wel eens gezegd dat zij wel wenste dat haar man kapot geschoten werd. Doch ze heeft mij daartoe nooit aangezet’. Ook hield hij vol geen relatie met haar te hebben gehad: ‘Ik hield meer van Van der Pas als van zijn vrouw’. Later gaven zowel Ceelen als Van Uden hun relatie toe, maar Jans wilde dit niet in het openbaar voor de rechtbank verklaren ‘uit schaamte voor het publiek en voor mijn tweede man, Van Gestel’ (F. Ceelen, 11). Volgens een getuigenis van een voormalig dienstmeisje bij café Marijnissen zou Johanna haar verteld hebben dat ze op die bewuste avond met anderen had afgesproken haar man uit de weg te ruimen.

In 2011 kwam de Nederlandse speelfilm De bende van Oss (regie Andre van Duren) uit. Het verhaal speelt zich af in het Ossche criminele milieu van de jaren dertig en gaat over de moord op Jan van der Pas door ‘De Ceel’. Cafébazin Johanna van Heesch (Sylvia Hoeks) is de centrale figuur in de film. Haar minnaar, de jonge wielrenner Jan Greven, sluit een levensverzekering af op Johanna’s echtgenoot Ties, die haar mishandelt. Vervolgens vermoordt hij hem met haar medeweten. De namen zijn veranderd, maar in grote lijnen komt het filmverhaal overeen met wat er in werkelijkheid is gebeurd.

Bronnen

Brabants Historisch Informatie Centrum, Den Bosch: Archief 524 (Gerechtshof ’s-Hertogenbosch), inv. nr. 87 (Kamer van Strafzaken), rol no. 8582 (Johannes Petrus Ceelen, verdacht van moord. Behandeling: woensdag, 22-4-1936, 12 uur. Uitspraak: 4-5-1936). BS en bevolkingsregisters van Oss, Berghem, Udenhout en Tilburg.

Literatuur

• Jos Smeets, De affaire Oss (2001).
• Martin Schouten, De bende van Oss. Het ware verhaal (2011).
• Frans Ceelen, De Ossche bende [geraadpleegd 5-4-2012].

Auteur: Astrid de Beer

laatst gewijzigd: 13/01/2014

De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.