© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Sietske van der Veen, Verlaan, Krijna, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Verlaan [26/02/2018]
VERLAAN, Krijna (geb. Stompwijk 14-8-1931 – gest. Heiloo 2-3-2016), christelijk vormingswerkster en oprichtster VOS-cursussen. Dochter van Martinus Krijn Verlaan (1905-1984), kantonnier en opzichter bij Provinciale Waterstaat, en Johanna Gerardina Vermeer (1905-1992). Krijnie Verlaan (1) trouwde op 4-10-1974 in Wieringen met Karel Nagel (1934-1979), politicus; (2) kreeg na scheiding (29-8-1977) een langdurige relatie met Alfred van Witsen (1935-2000), kunsthistoricus en politicus. Huwelijk en relatie bleven kinderloos.
Krijnie Verlaan werd in Stompwijk geboren
in een eenvoudig, Nederlands-hervormd gezin. Haar vader was wegwerker en later
opzichter bij Provinciale Waterstaat. Krijnie had twee jongere broers, Wouter
en Gerrit Martinus. Toen ze zeven was, verhuisde de familie naar het naburige Leidschendam.
De kinderen gingen naar zondagsschool en Krijnie vertelde daar als kind al
graag verhalen. Na de mulo ging ze werken op een kantoor.
Naast haar kantoorbaan volgde Krijnie Verlaan in de avonduren een vierjarige catechetenopleiding. Ze studeerde in 1954 af en was toen de jongste catechete van Nederland. Vijf jaar lang gaf Verlaan vervolgens godsdienstles op verschillende scholen in de omgeving van Almelo, waar ze via het kerkelijk werk terecht was gekomen. Af en toe woonde ze bij Stichting Kerk en Wereld in Driebergen een hervormd jeugdleidersoverleg bij. In 1959 begon ze aan de opleiding voor sociaal werk die deze stichting aanbood op Academie De Horst in Driebergen. In 1963 rondde Verlaan haar opleiding Cultureel Werk en WIKA (werker in kerkelijke arbeid) af en ging in Drenthe aan de slag in het jeugdwerk. Drie jaar later ging ze naar de Verenigde Staten, waar ze met een beurs een half jaar lang campagne voerde tegen armoede. Terug in Nederland begon Verlaan als cursusleidster bij de Protestantse Opleidingen Bejaardenzorg. Omdat ze daarvoor vooral in Noord-Holland moest zijn, ging ze in Alkmaar wonen. Ze raakte geïnspireerd door haar cursisten: vrouwen met een gering opleidingsniveau die desondanks scherpzinnig en ambitieus bleken.
VOS-cursussen
In 1972 kreeg Krijnie Verlaan een baan als vormingsleidster bij de Culturele Raad Noord-Holland. Ze begon er met het opzetten van een cursus die toegankelijk moest zijn voor alle vrouwen in de regio, buiten de zuilen om. Dat werd de VOS-cursus: Vrouwen Oriënteren zich in de Samenleving. Voor 25 gulden – de rest werd door de overheid gesubsidieerd – kregen de cursisten, meestal laagopgeleide vrouwen, in plaatselijke vormingscentra of buurthuizen twaalf ochtenden lang informatie over de thema’s ‘de vrouw als moeder’, ‘de vrouw als partner’ en ‘de vrouw als burger’. Deelneemsters gingen met elkaar in discussie, leerden empathisch én kritisch te kijken naar hun eigen en elkaars ervaringen, oefenden allerlei vaardigheden en werden gestimuleerd om te lezen en door te leren. Er waren terugkomdagen en vervolgcursussen als ‘Vrouwen leren actief meedoen’ en ‘Samen denken, samen praten’. De VOS-cursussen, die tot begin jaren negentig werden gegeven, bleken een enorm succes onder heel verschillende groepen vrouwen. Feministen doopten de VOS om tot ‘Vrouwen Onderzoeken hun Situatie’.
Krijnie Verlaan trouwde in 1974 met Karel Nagel, die in die jaren Tweede Kamerlid was voor de PvdA. Ze woonde met hem in Amsterdam. Het huwelijk duurde slechts drie jaar. Daarna kreeg Verlaan een relatie met Fred van Witsen, kunsthistoricus en actief in de PvdA in Alkmaar, waar ze vanaf begin jaren tachtig met hem samenwoonde.
In de jaren tachtig nam Krijnie Verlaan mede het initiatief tot de landelijke beweging Kerkvrouwen-Bijstandsvrouwen (later opgegaan in de werkgroepen Economie Vrouwen Armoede (EVA) en De Arme Kant van Nederland). Met deze beweging, die kerkelijke vrouwen en vrouwen in de bijstand met elkaar in contact bracht, zette ze de gendergerelateerde facetten van armoede op de kaart. Daarnaast had zij lange tijd zitting in de Raad voor de zaken van Overheid en Samenleving (ROS) van de Nederlandse Hervormde Kerk.
Verlaan werkte tot haar pensioen bij de Culturele Raad Noord-Holland. Ze werd toen benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. In haar vrije tijd zong ze bij het Oratoriumkoor Heiloo. Fred van Witsen stierf in 2000. Krijnie Verlaan overleed op 2 maart 2016 in een verpleeghuis in Heiloo, waar ze de laatste drie maanden van haar leven woonde. Zij werd 84 jaar. In een herdenkingsdienst werd zij geprezen voor haar inspanningen voor de vrouwenzaak.
Betekenis
Als bedenkster en oprichtster van de VOS-cursussen moet Krijnie Verlaan gerekend worden tot de spraakmakende pioniersters van de tweede feministische golf in Nederland. Zij werkte vanuit haar christelijke achtergrond en bleef altijd bescheiden. Zo zei ze ooit dat ze ‘niet zo’n barricade-vechtster’ was (Nieuwe Leidsche Courant, 10-8-1974) en ook dat ze de VOS eigenlijk voor haar moeder had gemaakt. Met de VOS-cursussen hielp Verlaan vrouwen bij het opeisen van hun rechten en bood ze hun een veilige omgeving om onderling te praten, ook over onderwerpen die tot dan toe tot de taboesfeer behoorden. Oud-collega Annego Hogebrink noemde Krijnie Verlaan in haar herdenkingsrede een ‘grote vrouw, met humor’ (gecit. Hogebrink).
Publicaties
Krijnie Verlaan publiceerde en werkte mee aan een tiental werken over vormingswerk voor vrouwen. Zie: online catalogus van Atria.
Literatuur
- Aukje Holtrop, ‘“Openheid – Van elkaars fouten leren – Durven praten”. Ongeschoolde vrouw kan cursus volgen’, Nieuwe Leidsche Courant, 10-8-1974.
- Anna Duijves, ‘“Eigenlijk heb ik de VOS voor mijn moeder gemaakt”. Krijnie Verlaan over verleden en toekomst van vormingswerk voor vrouwen’, Opzij 11 (1983) nr. 9, 52-53.
- Maarten van der Linde en Johan Frieswijk, De Volkshogeschool in Nederland 1925-2010 (Hilversum 2013) 237, 305, 483.
- Anja Meulenbelt, Het verschil. Zeventien actuele kwesties bekeken vanuit het feminisme (Houten 2016) 302.
- Peter de Waard, ‘Pionier van de tweede feministische golf. Het eeuwige leven. Krijnie Verlaan 1931-2016’, de Volkskrant, 31-3-2016.
- Annego Hogebrink, ‘Toespraak bij de dankdienst in de Vrijheidskerk in Alkmaar op 7 maart 2016’, Oecumenische Vrouwensynode [URL https://www.vrouwensynode.nl/images/nieuws/IM_KrijnieVerlaan.pdf; geraadpleegd 28-5-2017].
- ‘In memoriam: Krijnie Verlaan’, Oecumenische Vrouwensynode [https://www.vrouwensynode.nl/nieuws/350-in-memoriam-krijnie-verlaan] (geraadpleegd 24-1-2017).
- Maarten van der Linde, 'Krijnie Verlaan en de VOS-cursus. Bloei van emanciperend vormingswerk', Canon Sociaal Werk, 31-3-2016 [URL http://www.canonsociaalwerk.eu/uit/details.php?cps=20&canon_id=521; geraadpleegd 28-5-2017].
Illustratie
Krijna Verlaan, door onbekende fotograaf, ongedateerd (particuliere collectie).
Auteur: Sietske van der Veen (met dank aan Pauline van Veen).
laatst gewijzigd: 26/02/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.