Vlam, Alida Wilhelmina (1909-1999)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Arno van der Valk, Vlam, Alida Wilhelmina, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Vlam [14/12/2017] 

VLAM, Alida Wilhelmina, vooral bekend als A.W. Edelman-Vlam (geb. Hoorn 6-7-1909 – gest. Wageningen 17-2-1999), sociaal geografe, grondlegster van interdisciplinair landschapsonderzoek. Dochter van Martinus Vlam (1881-1957), boekhouder, en Netta Maria Roos (1880-1962). Alida Vlam trouwde op 7-3-1953 in Ede met Cornelis Hendrik Edelman (1903-1964), bodemkundige. Dit huwelijk bleef kinderloos.

Alida (Alie) Vlam groeide op als dochter van een boekhouder bij een kaasfabriek in Hoorn. Ze had een jongere broer: Christiaan (1916-1999). Alie’s ouders waren vrijzinnig ingesteld en hechtten waarde aan een brede opleiding voor hun kinderen. Zo leerde Alie pianospelen en ging ze naar de plaatselijke rijks-hbs. Vanaf 1927 studeerde ze sociale geografie aan de gemeentelijke universiteit van Amsterdam; ze haalde haar kandidaats op 3 oktober 1930. Een jaar later ging ze op zichzelf wonen in een nieuwbouwappartement in de Amsterdamse Rivierenbuurt (Deltastraat 10).

Wageningen

Na haar doctoraal (1932) werd Vlam aangenomen bij de ‘Studiedienst van Zeearmen, Benedenrivieren en Kusten’ van Rijkswaterstaat in Den Haag. Ze hield zich bezig met onderzoek naar de historische dynamiek van de Nederlandse delta. Vlam publiceerde studies over Het Vliet (1936) en de Westerschelde (1937, 1940 en 1942). Haar promotie in 1942 aan de Rijksuniversiteit Utrecht, bij hoogleraar fysische geografie Karl Oestreich, was in dezelfde lijn: in haar Historisch-morfologisch onderzoek van eenige Zeeuwsche eilanden ontrafelde ze historisch-geografische vraagstukken die gerelateerd waren aan geologie, geomorfologie en bodemkunde.

Bij haar onderzoek werd Vlam begeleid door Johan van Veen, de hoofdingenieur in de directie Benedenrivieren – later zou hij de stuwende kracht achter de deltawerken worden. De twee kregen een verhouding, al was Van Veen getrouwd (Meester van de zee). Tijdens de Duitse bezetting bleef Vlam voor de Studiedienst empirisch onderzoek doen en plannen maken, maar het onderzoek ter plaatse lag stil. De dienst publiceerde in deze jaren 78 rapporten, waarvan Vlam er 2 schreef.

Op uitnodiging van de Wageningse hoogleraar Edelman stapte Vlam in 1946 over naar Stichting voor Bodemkartering (STIBOKA) in Wageningen. Haar specialisme betrof aanvankelijk vooral het bij elkaar zoeken van oude kaarten en het beschikbaar maken voor karteerders van historisch-geografische literatuur. Samen met de Wageningse sociograaf E.W. Hofstee publiceerde Vlam de klassiek geworden studie Opmerkingen over de ontwikkeling van de perceelsvormen in Nederland (Den Haag 1952).

Bennekom

Nadat STIBOKA naar Bennekom was verhuisd, verhuisde Vlam ook daarheen (Nassaulaan 2). Haar ouders volgden in 1952 – ze kwamen op loopafstand van haar huis wonen. In 1953 trouwde ze met Edelman, kort nadat hij was gescheiden. Samen met Edelman publiceerde Vlam belangrijke studies over de ontwikkeling van nederzettingen op de Nederlandse zandgronden, onder meer in het vaktijdschrift Boor en Spade. Haar belangstelling ging ook uit naar de historische geografie van haar eigen woonplaats. Ze was vanaf 1949 bestuurlijk nauw betrokken bij de Vereniging Oud-Bennekom, maar toen haar echtgenoot in 1962 ernstig ziek bleek, legde zij haar bestuurslidmaatschap neer. Bij haar afscheid benoemde de vereniging haar tot erelid, onder meer vanwege haar bijdrage aan het herinneringsboek Een Veluws dorp (ca. 1959) waarmee Bennekom in de historische geografie een van de best onderzochte dorpen van Nederland werd. Daarnaast hield Edelman-Vlam belangstelling voor haar geboortegrond: tot haar dood was ze lid van het Westfries Genootschap.

Edelman-Vlam was ook secretaris van de Stichting voor Bodemkartering en lid van de Commissie voor Naamkunde en de Toponymische werkgroep van de studiekring voor de Veluwe. Vanwege die bezigheden was ze ook lid van de straatnaamcommissies van een aantal Veluwe gemeenten. Tussen 1950 en 1952 vroeg de Dienst der Zuiderzeewerken advies aan haar in de naamgevingskwestie van de grootste plaats in de derde polder van het plan-Lely. Zij adviseerde ‘Flevo’ als plaatsnaam, maar het werd Lelystad.

Pensionering

In 1963 verhuisde Edelman-Vlam terug naar Wageningen (Van Schermbeeklaan 8). Na het overlijden van haar echtgenoot in 1964 liep haar werktempo terug. Haar laatste grote wetenschappelijke werk verrichtte ze met H. de Bakker voor het boek De bodem van Nederland in kleur (1973). Ze beschreef daarin de historische achtergronden van karakteristieke bodemkundige landschappen. In 1974 ging ze met pensioen.

Edelman-Vlam had plezier in tuinieren, ging graag naar concerten en toneel, reisde en onderhield veel sociale contacten, niet alleen met de familie van haar echtgenoot en broer, maar ook met vroegere medewerkers en andere wetenschappers in Wageningen. De laatste maanden van haar leven verbleef Edelman-Vlam in een privéverzorgingshuis in Bennekom, waar ze op 17 februari 1999 overleden.

Reputatie

Edelman-Vlam is een van de richtinggevende wetenschappers geweest op het gebied van de Nederlandse historische geografie. Met haar echtgenoot kan ze gezien worden als de grondlegger van het interdisciplinair landschapsonderzoek van de Wageningen Universiteit.

Archivalia

Meertens Instituut, Amsterdam: Archief Alida Edelman-Vlam, 1946 – 1968, inv. nr. 439. Behalve kaarten bevat het archief 1946-1968) correspondentie, agenda’s en notulen van organisaties waarin Vlam actief was.

Publicaties

Bibliografie in: J.A.J. Vervloet, ‘In memoriam mevr. dr. A.W. Edelman-Vlam (1909-1999) met een lijst van haar publicaties’, Historisch-Geografisch Tijdschrift 17 (1999) 3, 69-76.

Literatuur

• F.W.G. Pijls, ‘In Memoriam Prof, Dr. C.H. Edelman. Van 21 augustus 1945 tot 31 maart 1955 directeur van de Stichting voor Bodemkartering’, Boor en spade 14 (1965) 8-11.
• J.A.J. Vervloet, ‘In memoriam mevr. dr. A.W. Edelman-Vlam (1909-1999) met een lijst van haar publicaties’, Historisch-Geografisch Tijdschrift 17 (1999) 3, 69-76.
• J.A.J. Vervloet, ‘In memoriam mevrouw Dr. A.W. Edelman-Vlam (1909-1999). Erelid van de vereniging Oud-Bennekom’, De Kostersteen 68 (1999) april.
• Willem van der Ham, Meester van de zee. Johan van Veen, waterstaatsingenieur 1893-1959 (Amsterdam 2003).

Illustratie

Alida Vlam met bestuursleden van de Vereniging Oud-Bennekom, door onbekende fotograaf, ca. 1951-1955 (Historische Vereniging Oud-Bennekom).