© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Vera Sýkora, Voort, Johanna Catharina Maria van de, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Voort [13/07/2016]
VOORT, Johanna Catharina Maria van de (geb. Meerlo 26-11-1904 – gest. Utrecht 26-7-1956), kraamverzorgster, actief in het verzet. Dochter van Anselmus Theodorus van de Voort (1871-?), banketbakker, en Maria Katharina Hendrika Everts (1867-1943). Hanna van de Voort bleef ongehuwd.
Johanna (Hanna) van de Voort werd geboren als vierde
kind in een katholiek gezin met zes kinderen. Zij groeide op met twee broers en
drie zussen aan de Stationstraat (tegenwoordig Spoorstraat) in Tienray. Haar
vader had lange tijd een bakkerij annex café-restaurant-hotel en was daarnaast
zelfverklaard burgemeester van het dorp. Begin jaren dertig was Hanna getuige
bij het huwelijk van haar oudste zus, en ook haar oudste broer trouwde. Zelf
bleef ze ongehuwd. Vanuit het ouderlijk huis werkte ze als kraamverzorgster in Tienray
en omgeving.
123 ‘Rotterdammertjes’
Tijdens de oorlog was Hanna van de Voort een spil in het netwerk dat vanaf mei 1943 onderduikadressen in Noord-Limburg regelde voor Joodse kinderen uit Amsterdam. Van de Voort kende door haar werk bijna iedereen in de streek en wist zo, samen met onder anderen Nico Dohmen – een student die bij de familie Van de Voort was ondergedoken – een veilig onderkomen te vinden voor 123 Joodse kinderen. De meesten van hen waren uit de crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg gesmokkeld door de Amsterdamse studentenverzetsgroep van Piet Meerburg, die via een nicht van Van de Voort en een kennis van Dohmen met de familie in Tienray in contact was gekomen.
Hanna van de Voort en Nico Dohmen zorgden niet alleen voor onderduikadressen, maar gaven de kinderen – van veertien dagen tot eenentwintig jaar oud – ook zelf tijdelijk onderdak. De Amsterdamse studenten regelden het transport. Ze brachten donkere kinderen naar Limburg (blonde kinderen gingen naar noordelijke provincies) en lieten Van de Voort en Dohmen weten hoeveel pakketjes ‘surrogaatkoffie’ (jongens) of ‘surrogaatthee’ (meisjes) in aantocht waren. Tante Hanna en Oom Nico haalden de kinderen op in Venlo of Venray en brachten hen de eerste dagen onder bij de familie Van de Voort thuis. Daar gaven ze de kinderen een schuilnaam en maakten ze hen bekend met de katholieke beginselen en het stratenplan van Rotterdam. Met een identiteitskaart van het Centraal Bureau voor Kinderuitzending konden ze zo doorgaan voor geëvacueerde weeskinderen uit het gebombardeerde Rotterdam.
De meeste kinderen werden na een paar dagen bij gezinnen in de omgeving ondergebracht en een groot deel van hen ging ‘gewoon’ naar school en naar de kerk. Van de Voort en Dohmen bleven contact houden met de onderduikertjes en regelden zo nodig overplaatsingen. De onderduikouders kregen een geldelijke vergoeding en de benodigde bonkaarten voor kleding en voedsel kwamen uit Amsterdam.
Arrestatie
In de nacht van 31 juli op 1 augustus 1944 werd Hanna van de Voort na verraad gearresteerd en samen met een deel van de in Tienray ondergedoken kinderen naar Eindhoven overgebracht. Nico Dohmen wist te ontkomen. Ook elders in de provincie vonden razzia’s plaats waarbij kinderen en gezinshoofden van onderduikfamilies werden opgepakt. Toch hield het verhaal van de Rotterdamse wezen in veel gevallen stand. Naar het schijnt zijn acht van de aan Van de Voort toevertrouwde kinderen gedeporteerd en nog hetzelfde jaar in Auschwitz vermoord.
Van de Voort zat negen dagen gevangen en werd hardhandig ondervraagd, maar weigerde informatie los te laten – ze bleef volhouden alleen Rotterdamse evacués te hebben geholpen. Mieke Mees, een medicijnenstudente die de kinderen vanuit Amsterdam begeleidde naar hun onderduikadressen in de provincie, ging naar Eindhoven en wist de Duitse commandant over te halen Van de Voort vrij te laten.
Over het leven van Hanna van de Voort na de oorlog is weinig bekend. Ze hield een slechte gezondheid over aan haar oorlogservaringen en stierf op 26 juli 1956 tijdens een hartoperatie in Utrecht, 52 jaar oud.
Reputatie en nalatenschap
Kort na haar dood, nog in 1956, werd Hanna van de Voort postuum geëerd met een onderscheiding van de Israëlische ambassadeur. Op 5 mei 1957 onthulde de burgemeester van Tienray een plaquette aan de gevel van haar ouderlijk huis en in Jeruzalem werd ter nagedachtenis aan haar een boom geplant in de Laan der Rechtvaardigen. In 1987 ontving Van de Voort de Yad Vashem-onderscheiding. In 1971 kreeg Tienray een Hanna van de Voortplein, waar niet veel later een verzetsmonument werd geplaatst. In mei 1989 werd dit monument vervangen door een bronzen beeldengroep van drie schuilende kinderen, gemaakt door beeldhouwster Elly van den Broek. Op een steen bij het monument staat ‘Hanna v.d. Voort’ en in maart 1994 werd een plaquette op het voetstuk aangebracht met de tekst ‘Veel Joodse kinderen vonden hier bescherming tegen vervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog’. Jaarlijks vindt op 4 mei bij dit monument de dodenherdenking plaats.
Het Verzetsmuseum Amsterdam hield in 2003 een speciale tentoonstelling rond het ‘album van Tienray’, het herinneringsalbum dat Van de Voorts zus Mien kort na de oorlog voor haar samenstelde en dat – met foto’s van circa vijftig kinderen en verhalen van de onderduikers en hun pleegouders, sinds 1998 tot de collectie van het museum behoort. In oktober 2006 eindigde Hanna van de Voort als enige vrouw in de top vijf van de verkiezing Grootste Limburger Allertijden in de categorie ‘helden en legendarische figuren’. Op de website Mooi Tienray heeft ze een aparte pagina.
Archivalia
- Regionaal Historisch Centrum Limburg, Maastricht: BS Meerlo, Venray e.a. plaatsen.
- Verzetsmuseum Amsterdam: het ‘album van Tienray’.
Literatuur
- Tienray verzet en bevrijding. Het grote gezin van 'Tante Hanna' en 'Oom Nico' (z.p. 1985) [Brochure over het verzet van de zogenaamde Tienray-groep met handgeschreven opdracht van Nico Dohmen aan Virrie Oudkerk-Cohen, Coll. Joods Historisch Museum].
- Alex Bakker, ‘Dag pap, tot morgen!’ Joodse kinderen gered uit de crèche (Hilversum 2005) 27.
- Raaijmakers, ‘De 123 joodse kinderen van Hanna en Nico’ (Tienray, z.j.).
- Tienray. Hulp aan joodse kinderen, 1943. ‘Daantje Cohen verandert dan in Wimpie Dekker’ [via URL: www.annefrankguide.net/nl-NL/content/hulp_joodse_kinderen.pdf, geraadpleegd 12-11-2015].
Illustratie
Portret door Mien van de Voort (z.j.) uit het ‘album van Tienray’ (Beeldbank WO2 - Verzetsmuseum).
Auteur: Vera Sýkora
laatst gewijzigd: 13/07/2016
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.