© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Floor Meijer, Wannée, Cornelia Johanna, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Wannee [13/01/2014]
WANNÉE, Cornelia Johanna (geb. Rotterdam 22-9-1880 – gest. Den Haag 29-9-1932), kookboekenschrijfster
en huishoudschooldirectrice. Dochter van Johannes Cornelis Wannée (1849-1922), werkzaam
bij de Dienst Telegrafie, en Adriana Petronella Schot (1853-1898). Cornelia
Johanna Wannée bleef ongehuwd.
Cornelia Johanna Wannée werd in 1880 geboren in een Rotterdams remonstrants gezin met twee kinderen: ze had een oudere broer, Johannes Cornelis (1879). Beide kinderen Wannée konden goed leren. Johannes bezocht het gymnasium, Cornelia de HBS. Toen de vader in 1897 werd benoemd tot hoofdcommies bij de Dienst Telegrafie in Amsterdam, verhuisde het gezin naar de Amsterdamse 2de Helmersstraat (nr. 76). Hier overleed in de herfst van 1898 de moeder – Cornelia was net achttien jaar oud.
Carrière
Cornelia Johanna Wannée haalde in 1899 haar eindexamen op de Amsterdamse meisjes-HBS. Daarna koos ze voor een loopbaan in het huishoudonderwijs. Voor intelligente meisjes uit de vooruitstrevende burgerstand gold dat in die dagen als een uiterst respectabele werkkring. Ze begon in 1901 met de tweejarige leraressencursus aan de Amsterdamse huishoudschool aan het Vondelpark, waar ze les kreeg van onder meer de later bekende kookboekenschrijfster Martine Wittop Koning. Op het moment dat Wannée de huishoudschool bezocht, telde die zo’n zevenhonderd leerlingen, waarvan iets meer dan de helft uit de arbeidersklasse.
In het schooljaar 1903-1904 raakte de huishoudschool in de ban van een conflict tussen leraressen en schoolbestuur. Na het ontslag van de mondige Wittop Koning vertrok een groot deel van de leraressen, inclusief directrice Suze Meyboom, om elders in Amsterdam de Nieuwe Amsterdamse Huishoudschool op te richten. Als gevolg van het conflict stond de school er slecht voor. Het aantal leerlingen liep terug tot minder dan tweehonderd en het schoolbestuur zat ernstig verlegen om nieuwe leerkrachten. In juni 1904 werden een nieuwe directrice en drie nieuwe leraressen aangetrokken, onder wie de 24-jarige Wannée. Zij werd aangesteld als lerares koken en voedingsleer.
Wannée bleef, zoals het merendeel van de huishoudschoolleraressen, ongehuwd. In plaats van haar intrek te nemen in de Huishoudschool bleef ze bij haar vader thuis wonen. Ook haar broer, die na een studie theologie in Leiden in 1903 naar Amsterdam terugkeerde, woonde weer thuis; in 1907 werd hij beroepen naar Waddinxveen.
Kookboek
In 1910 publiceerde Wannée op verzoek van (oud-)leerlingen van de huishoudschool haar Kookboek van de Amsterdamsche Huishoudschool. Met bijna negenhonderd recepten was het bedoeld als leidraad bij de bereiding van de dagelijkse maaltijd. In haar voorwoord schreef ze dat de maaltijd in veel huishoudens leed aan ‘chronische eentonigheid’. Kenmerkend voor haar huishoudschoolfilosofie was dat de recepten waren geselecteerd op smakelijkheid, voedzaamheid en zuinigheid. Recepten uit de burgerkeuken werden – net als in de huishoudschoollessen – afgewisseld met chiquere gerechten uit de ‘fijne keuken’. Het was uitdrukkelijk niet haar bedoeling dat het kookboek een vervanging zou worden voor de lessen aan de huishoudschool (Meijer, 31,34).
Diverse bronnen vermelden dat Wannée behoorlijk heeft moeten leuren met haar manuscript omdat er al enige zeer succesvolle huishoudschoolkookboeken op de markt waren, waaronder Recepten van de Haagsche kookschool van A.C. Manden (1895) en Martine Wittop Konings Eenvoudige berekende recepten (1901). Uiteindelijk vond Wannée de Amsterdamse uitgever H.W.J. Becht bereid om haar kookboek te publiceren. De onervaren auteur moest echter wel een belangrijke concessie doen: in ruil voor een honorarium van vierhonderd gulden deed ze afstand van haar auteursrechten. Bovendien verbood Becht haar contractueel om ooit nog een kookboek bij een andere uitgever te publiceren.
Tegen alle verwachtingen in werd Wannées kookboek een ongekend succes. Het succes van het kookboek school waarschijnlijk in zijn algemeenheid. Terwijl Wittop Koning zich met name op de arbeidersklasse richtte en Manden met haar verfijnde gerechten vooral de burgerdames aansprak, leverde Wannée een voor iedereen bruikbaar boek af. De recensies waren lovend en binnen een jaar waren alle zesduizend gedrukte exemplaren uitverkocht. Er volgde een nieuwe druk van opnieuw zesduizend exemplaren en in 1914 kwam er een derde druk. Daarmee ontstonden echter ook problemen tussen Wannée en haar uitgever. Wannée wilde van de gelegenheid gebruik maken om haar manuscript te herzien, nieuwe recepten toe te voegen en fouten te herstellen. Bovendien verlangde ze een faire betaling voor haar redactiewerk. De notoir zuinige Becht weigerde: ook zonder herziening verkocht het boek goed. De deels bewaard gebleven correspondentie (1910-1929) tussen Wannée en Becht en hun beider advocaten geeft een beeld van de strijd die volgde. Het lukte Wannée niet om haar contract open te breken, maar toch bleef zij tot haar dood in 1932 meewerken aan herdrukken van haar boek. Koste wat kost wilde zij voorkomen dat anderen de redactie ter hand namen.
Huishoudschooldirectrice
Inmiddels was Cornelia Johanna Wannée in de zomer van 1914 directrice geworden van de huishoudschool van Arnhem. Erg lang zou ze er niet blijven. Na een korte aanstelling aan de huishoudschool van Eindhoven, werd ze in 1921 tegen het vrij riante jaarsalaris van fl. 3.371,- aangetrokken als directrice van de Vakschool voor Meisjes in Hoorn, later omgedoopt tot Huishoud- en Industrieschool. Naast haar bestuurlijke en administratieve taken, gaf Wannée hier ook nog veertien uur per week les in koken en voedingsleer en gezondheidsleer.
Overeenkomstig haar contract met Becht schreef Wannée nooit meer een kookboek. Wel liet ze in 1919 in de nieuwe Vakbibliotheek van de Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur een Handleiding voor de huisvrouw het licht zien. Hierin stond het huishouden in brede zin centraal en was veel ruimte ingeruimd voor gezondheids- en voedingsleer. Recepten ontbraken. In 1921 droeg ze nog tips voor het goede onderhoud van de huisraad bij aan het Modern Kook- en Huishoudboek van Mej. A. Ter Bruggen-Simonsz.
Tien jaar na haar aantreden in Hoorn werd Wannée ziek. Op 29 september 1932, een week na haar 52ste verjaardag, overleed ze in het Gemeenteziekenhuis in Den Haag. Ze werd in het bijzijn van familie, collega’s en diverse prominenten begraven op de Haagse begraafplaats Oud Eik en Duinen.
Reputatie
Haar bekendheid dankt Wannée aan het kookboek dat zij in 1910 publiceerde en regelmatig bijwerkte. Na haar dood trok uitgeverij Becht de bekende huishoudschoolleraressen/publicistes A.G. Del Baere-Rovers en R. Lotgering-Hillebrand aan om het boek te herzien. Vanaf 1997 verzorgde culinair journaliste Anne Scheepmaker de herdrukken. In 2010 verscheen van haar hand een jubileumeditie van het inmiddels geheel gemoderniseerde kookboek. Op het moment van verschijnen van deze 28ste druk waren al zo’n miljoen exemplaren over de toonbank gegaan en was het boek met stip het meest lucratieve boek in het fonds van uitgever Becht. Toch valt uit de bescheiden hoeveelheid bronnenmateriaal nauwelijks een beeld te distilleren van de schrijfster van deze bestseller – er is geen portret van haar en zelfs haar roepnaam is onbekend. Haar optreden verraadt vooral een sterke betrokkenheid bij het huishoudonderwijs. Ook tijdens de voor haar gehouden uitvaartplechtigheid kwam met name dit aspect naar voren. Meerdere sprekers beschreven Wannée als toonbeeld van werkkracht en plichtsbesef, die haar beste krachten met liefde aan het huishoudonderwijs had gegeven.
Archivalia
Universiteitsbibliotheek UvA, Amsterdam: archief Uitgeverij Becht, correspondentie van C.J. Wannée met H.W.J. Becht.
Publicaties
- Kookboek van de Amsterdamsche Huishoudschool (Amsterdam 1910).
- Handleiding voor de huisvrouw. Eenige wenken op het gebied van gezondheidsleer, voedingsleer en warenkennis (Amsterdam 1919).
Literatuur
- 'Begrafenis mej. C.J. Wannée', Het Vaderland, 3-10-1932.
- Piet de Rooy, ‘Het zwaarste beroep. Succes en falen van het huishoudonderwijs in Nederland, 1875-1940’, Sociologisch tijdschrift 12 (1985) 207-248.
- Jan Schilt, 100 jaar H.J.W. Becht uitgever, 1892-1992: impressie van een eeuw boeken maken en verkopen (Haarlem 1992).
- Johannes van Dam en Joop Witteveen, Koks & keukenmeiden. Amsterdamse kookboeken uit de Gastronomische Bibliotheek en de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam (Amsterdam 2006) 149-154.
- Femke Meijer, ‘Zuinigheid en vlijt; beschavingsidealen in het Kookboek van de Amsterdamse Huishoudschool’ [ongepubliceerde doctoraalscriptie Universiteit van Amsterdam, 2006].
- Anneke van Otterloo, ‘Kookboek van de Amsterdamse Huishoudschool, 1910-2010’, in: Kookboek van de Amsterdamse Huishoudschool (Amsterdam 2010) 11-17.
Illustratie
Omslag van het Kookboek van de Amsterdamsche Huishoudschool (1910) (Universiteit van Amsterdam, Bijzondere Collecties).
Auteur: Floor Meijer
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 846
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.