© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Yvonne van der Bijl, Wilde, Harkje de, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/WildeHarkje [12/12/2015]
WILDE, Harkje de, vooral bekend als Harkje Benthem-de Wilde (geb. Tjalleberd 24-2-1884 – gest. Utrecht 24-1-1966), actief in verzet, eerste vrouwelijke wethouder en locoburgemeester van Schiedam. Dochter van Harmen Jans de Wilde (1855-1933), timmerman, en Korneliske Koenen (1857-?). Harkje de Wilde trouwde op 11-3-1914 in Aengwirden met Ruurd Benthem (1871-1949), directeur postkantoor. Uit dit huwelijk werden 1 zoon en 1 dochter geboren.
Harkje de Wilde werd geboren in het dorp Tjalleberd (gem.
Aengwirden, nu Heerenveen) als derde van vijf – een eerder geboren Harkje stierf
op éénjarige leeftijd – in een arbeidersgezin. Harkje kon goed leren en mocht
als enige in het gezin naar de kweekschool. Op haar negentiende begon ze als onderwijzeres
op dorpsscholen in de omgeving: eerst als invalster en later met een vaste
aanstelling. Via haar werk kwam ze in aanraking met de bittere armoede van de
gezinnen van pachtboeren en landarbeiders. In 1907 kreeg ze een aanstelling in
het destijds belangrijke industriecentrum Hengelo, waar de sociale
omstandigheden nog slechter waren dan op het Friese platteland. Ze voelde veel
compassie.
Socialisme en verzet
Harkje de Wilde sloot zich in 1912 aan bij de Socialistische Democratische Arbeiderspartij (SDAP). Al gauw bekleedde ze een bestuursfunctie binnen de partij. In de winter van 1913 ontmoette ze op het ijs in Hengelo de dertien jaar oudere Ruurd Benthem, directeur van het postkantoor en ook lid van de SDAP. Toen ze in 1914 trouwden, werd Harkje, die zich voortaan Harkje Benthem-de Wilde noemde, als getrouwde vrouw ontslagen. Het stel kreeg twee kinderen: Jan (1915) en Cornelia (1920). Vanwege het werk van haar man verhuisde het gezin naar Boskoop, Culemborg en Zierikzee. Ten slotte belandde het gezin in 1925 in Schiedam. Daar koos de Sociaal Democratische Vrouwenclub Harkje Benthem de Wilde tot voorzitster, wat ze tot 1945 zou blijven. Ze leidde er diverse leesclubs. In 1927 werd ze gemeenteraadslid. Ze maakte deel uit van de adviescommissie van de gemeentelijke woningdienst en het gemeenteziekenhuis en was woordvoerster voor de SDAP-fractie. Benthem-de Wilde was principieel tegen liefdadigheid en vond sociale hulp een taak van de overheid. Ze werkte mee aan verbetering van de schoolvoeding en vervanging van schoolklompen door schoenen.
Tijdens de bezetting hielp Harkje Benthem-de Wilde arme gezinnen met voedselbonnen. Ze was hiermee grondlegster van de Neutrale Organisatie (N.O.), die ook een illegaal blad verspreidde. Daarnaast was ze voorzitster van de Vrouwelijke Vrijwilligers Schiedam en presidente van de Schiedamse Commissie Burgerslachtoffers, die kleding en huisraad verzorgden voor de mensen die na het bombardement op Rotterdam en Schiedam (mei 1940) geëvacueerd waren. Op grond van het illegale bezit van een radio en het verspreiden van illegale geschriften werd ze in 1943 opgepakt en veroordeeld tot een gevangenisstraf van één jaar en drie maanden in Kamp Vught. Ze heeft vijf maanden gezeten: eerst in Schiedam, vervolgens in Vught en ten slotte in Utrecht, waar ze op 11 mei 1944 vrijkwam. Hierna ging ze door met haar illegale activiteiten.
Na de oorlog
Na de oorlog werd Harkje Benthem-de Wilde herbenoemd als gemeenteraadslid en woordvoerster van de fractie van de Partij van de Arbeid. Van 1945 tot 1949 was ze de eerste vrouwelijke wethouder van Schiedam – haar portefeuille was onderwijs en sociale zaken. Ook ging ze over het personeelsbeleid, de openbare leeszaal en de voedselvoorziening. In 1949 was ze korte tijd locoburgemeester van Schiedam. Nog datzelfde jaar overleed haar man over wie ze zei: ‘Mijn man was altijd de grote stuwkracht in mijn leven’ (De Schiedammer, 2-9-1949).
Vanwege gezondheidsredenen nam Harkje Benthem-de Wilde in 1950 afscheid van de Socialistische Vrouwenbeweging in Schiedam. Ze verhuisde naar Utrecht, waar haar dochter woonde. Daar kon ze ook niet stilzitten en verkoos ze een bestuursfunctie in het Clubhuiswerk, adviseur van Buurthuis Noord. Aanvankelijk woonde ze zelfstandig, maar later ging ze naar een bejaardentehuis. Harkje de Wilde overleed in 1966 op 81-jarige leeftijd en werd gecremeerd.
Betekenis
Harkje Benthem-de Wilde was een opmerkelijke figuur in het politieke leven van Schiedam. Ze was een overtuigd sociaal-democrate die haar idealen omzette in concrete acties zoals het laten bouwen van een school voor moeilijk opvoedbare kinderen, het verbeteren van omstandigheden van oorlogsslachtoffers en het instellen van een jaarlijkse ‘vakantieweek’ voor de jeugd. Haar ideaal was: ‘Het zelf laten doen door de mensen die de verantwoording kunnen en willen dragen’ (Het Parool, 27-1-1966). Als dank voor haar werk voor de gemeente Schiedam is er een straat naar haar vernoemd: het Harkje Benthempad in de wijk Woudhoek Noord.
Archivalia
- Familiearchief Francis Benthem, Delft.
- Gemeentearchief Schiedam: Raadsbesluit 4-3-1985.
- Verzetsmuseum Amsterdam: Archief VMA, collectie (Benthem) de Wilde, inv. nr. 462.
- NIOD, Amsterdam: Strafprozessregister Landesgericht, archiefnr. 020, inv. nr. 7811; medisch dossier ziekenhuis Kamp Vught, archiefnr. 250g, inv. nr. 415-62.
Literatuur
- Bas van Bochove, Ser Louis en Herman Noordegraaf, Schaduwen over Schiedam, Gebeurtenissen en belevenissen tijdens de bezettingsjaren 1940-1945 (Schiedam 1995).
- Historische Vereniging Schiedam [geraadpleegd 12-12-2015].
Illustratie
Foto door onbekende fotograaf, ongedateerd (Familiearchief Francis Benthem, Delft).
Auteur: Yvonne van der Bijl
laatst gewijzigd: 12/12/2015
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.