Withoos, Alida (ca. 1661-1730)

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Liesbeth Missel, Withoos, Alida, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/WithoosAlida [27/04/2016] 

WITHOOS, Alida (geb. Amersfoort ca. 1661 – begr. Amsterdam 5-12-1730), schilderes van bosstillevens en botanisch tekenares. Dochter van Matthias Withoos (1627-1703), schilder, en Wendelina van Hoorn (1618-ca.1680). Alida Withoos trouwde op 23-1-1701 in Amsterdam met Andries Cornelisz van Dalen (1672-?), schilder. Het huwelijk bleef kinderloos.

Alida Withoos werd als vierde kind (tweede meisje) geboren in een kunstenaarsgezin met acht kinderen in Amersfoort. Haar exacte geboortedatum is niet bekend, maar op basis van haar belijdenis (11-12-1680, Hoorn) en de leeftijdsvermelding bij haar huwelijk wordt verondersteld dat zij in 1661 is geboren. Vader Matthias Withoos was vanaf 1647 ingeschreven in het St. Lucasgilde van Amersfoort. Toen de Fransen in het ‘rampjaar’ 1672 die stad dreigden in te nemen, verhuisde het hele gezin naar Hoorn, de geboorteplaats van moeder Wendelina.  In Hoorn waren in die tijd relatief veel tekenaars van bloemen en insecten werkzaam. Volgens Weyerman maakte Withoos zich vooral zorgen om zijn vier dochters, ‘op welke delicate gerechten de Franse sprinkhanen gaarne middag- en avondmalen’.

Samen met de andere kinderen uit het gezin werd Alida Withoos door haar vader opgeleid. Haar jongere zus Maria en haar broers Johannes, Pieter en Frans, waren ook actief als tekenaars van bloemen, vogels, vlinders en andere insecten en schilders van bosstillevens. In de boedelinventarissen van Hoornse regenten kwamen geregeld zogenaamde ‘Withoosjes’ voor.

Als botanisch tekenares verkeerde Alida Withoos in een netwerk van gerenommeerde schilders en gefortuneerde plantenverzamelaars. Zo werkte zij in opdracht van Agnes Block en van de Amsterdamse Hortus; op haar buitenplaats de Vijverhof schilderde Alida Withoos in 1687 als eerste een door Agnes Block in Nederland gekweekte ananas. Ze werkte er ook samen met Maria Sybilla Merian aan een tekening met verschillende variëteiten van de akelei.

Deze tekeningen in opdracht van Agnes Block zijn niet bewaard gebleven. Wel bewaard zijn de twaalf bladen die Alida Withoos maakte voor de zogenaamde Moninckx-atlas (1686-1706) met 420 aquarellen naar planten in de Amsterdamse Hortus Medicus. De meeste afbeeldingen hierin zijn gemaakt door Jan Moninckx. Ook Maria Moninckx en Johanna Herolt-Graff (dochter van Merian) waren hierbij betrokken. De aquarellen werden deels gebruikt als voorbeeld voor de gedrukte platen in de tweedelige plantencatalogus van de Amsterdamse Hortus, de Horti Medici Amstelodamensis rariorum plantarum historia van Jan en Caspar Commelin. Een aantal aquarellen van Alida Withoos ligt ten grondslag aan prenten van het tweede deel. Ook dit waren nieuw geïntroduceerde planten, vooral aloë’s uit Zuidelijk Afrika. Ze werd hiervoor in 1694 betaald. De toenmalige hoogleraar botanie in de Amsterdamse Hortus was Frederik Ruysch, de vader van Rachel Ruysch, die ook ‘bosgrondjes’ schilderde.

Op zondag 23 januari 1701 trouwde Alida Withoos, inmiddels 39 jaar oud, in Amsterdam met de tien jaar jongere Amsterdamse fijnschilder Andries Cornelisz van Dalen. Mogelijk was hij een zoon uit de Amsterdamse graveurs- en portretteursfamilie Van Dalen. Er is over hem nog minder bekend dan over zijn vrouw. Drie weken daarvoor waren ze in Hoorn én in Amsterdam in ondertrouw gegaan. Er werd voor haar drie gulden ‘impost op trouwen’ betaald, het verschuldigde bedrag voor de op een na laagste vermogensklasse. In Amsterdam was Withoos woonachtig in de Anjelierstraat. Pas op 2 februari 1703, na de dood van haar vader, liet ze zich uit de Hoornse kerkgemeenschap uitschrijven voor vertrek naar Amsterdam.

Na 1700 is er van Alida Withoos geen gedateerd werk bekend, en haar werk wordt ook nergens meer vermeld. Zij stierf op de ‘Princegracht’ te Amsterdam en werd op 5 december 1730 begraven in de Westerkerk. Het kan zijn dat de bijna veertigjarige Alida na haar huwelijk niet meer heeft gewerkt. Misschien was ze werkzaam in de werkplaats of de verkoop voor het familiebedrijf van de Van Dalens, zoals toentertijd gebruikelijk was. Maar haar reputatie was inmiddels wel gevestigd. In 1794 prees Kok ‘de voortbrengsels van haar teder behandeld kunstpenseel’, waarmee zij ‘een niet onaanzienlijke plaats verworf op de lijst der kunstenaressen, welke ons vaderland, in zo groot een getal, als enig gewest heeft geleverd’.