© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Dini M. Helmers, Woesthoven, Catharina Rebecca, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/WoesthovenC [13/01/2014]
WOESTHOVEN, Catharina Rebecca (geb. Dantumawoude, Friesland 25-4-1763 - gest. Amsterdam 1-5-1828), dichteres. Dochter van Johannes Woesthoven (1722-1794), kornet in het Staatse leger, en Wiepke Jacobs (gest. 1766). Catharina Rebecca Woesthoven trouwde (1) op 24-6-1785 in Den Haag met Willem Bilderdijk (1756-1831), jurist, dichter en geleerde; dit huwelijk werd op 26-2-1802 ontbonden; (2) in 1809 in Amsterdam (ondertrouw 1-9-1809) met Johan Liebrecht van Westreenen (1774-1855), officier; het huwelijk liep op 9-5-1810 uit op een scheiding van tafel en bed. Uit huwelijk (1) werden 5 kinderen geboren, huwelijk (2) bleef kinderloos.
Catharina Rebecca was krap één jaar oud toen het gezin Woesthoven in 1764 uit het Friese Dantumawoude (ook: Damwoude) verhuisde naar het westen van de Republiek. Haar moeder heeft zij nauwelijks gekend: Wypke Jacobs overleed in 1766 en liet een gezin na met twee dochters – Catharina en haar zuster Maria Petronella – en een zoon, Johannes Jacobus (een tweede zoon was jong overleden). Haar vader hertrouwde in 1767 met de Haagse Hendrika Bloemendaal. Dit huwelijk bleef kinderloos. Vanwege vaders militaire loopbaan verhuisde het gezin Woesthoven regelmatig. Het woonde achtereenvolgens in Den Haag, Oostzanen en Wageningen, waar vader Johannes in 1772 majoor werd. In Wageningen zorgde hun stiefmoeder ervoor dat Catharina en haar oudere zus huisonderwijs kregen in Engels, Frans en Duits, geschiedenis en letterkunde.
Huwelijksjaren
Toen Catharina Woesthoven als 22-jarige trouwde met Willem Bilderdijk was zij zes maanden zwanger. Het feit dat het echtpaar in de eerste klasse van de huwelijksbelasting viel wijst erop dat het niet onbemiddeld was. Hun eerste dochter, Louise Sibilla, werd op 8 september 1785 geboren. Er zouden nog vier kinderen volgen, van wie alleen Elius (1791-1813) de volwassen leeftijd zou bereiken.
Het huwelijk van Catharina Woesthoven en Willem Bilderdijk was niet gelukkig. Hij was een luimig en opvliegend man, die veel van haar eiste en weinig van haar kon verdragen. Nadat hij als vurig Oranje-aanhanger bij de inval van de Fransen in 1795 verbannen was omdat hij geen loyaliteitsverklaring wilde ondertekenen, bleef Woesthoven achter met Bilderdijks enorme schuldenlast. Aan die schuldenlast kon ze niet ontkomen, omdat ze in gemeenschap van goederen waren getrouwd. Ook voorzag hij in die jaren niet of nauwelijks in haar onderhoud, waardoor Woesthoven grotendeels afhankelijk was van financiële bijstand door familie en het verkopen van bezit, zoals haar mans omvangrijke bibliotheek. Haar dochter Louise Sybille werd vanaf Bilderdijks vertrek – en waarschijnlijk op diens wens – opgevoed door Catharina’s ouder zuster, Maria Petronella. De redenen daarvoor zijn niet bekend. In het najaar van 1797, toen Catharina Woesthoven haar dochter weer bij zich wilde nemen, haalde Bilderdijk het meisje naar Brunswijk (Duitsland), waar hij op dat moment woonde.
In 1801 diende Woesthoven bij de Amsterdamse rechtbank een verzoek tot echtscheiding in. Hoewel zij wist dat Bilderdijk overspel pleegde met Katharina Wilhelmina Schweickhardt – uit die relatie waren inmiddels drie kinderen geboren – voerde zij dit niet aan als reden voor de scheiding. Sinds 1793 had het echtpaar het bed niet meer gedeeld en sinds 1795 was Bilderdijk ook fysiek afwezig. ‘Kwaadwillige verlating’, de andere mogelijke echtscheidingsgrond, was dus eenvoudig te bewijzen, omdat de daarvoor vereiste termijn van minimaal zeven jaar makkelijk aantoonbaar was. In februari 1802 werd de echtscheiding in afwezigheid van Willem Bilderdijk uitgesproken, waarbij hij ook werd veroordeeld in de proceskosten. Volgens afspraak zou Elius door zijn moeder worden opgevoed en Louise Sybilla door haar vader. Catharina Woesthoven trok in bij haar achterneef Christiaan Woesthoven (1726-1807), een welgesteld koopman die in Amsterdam aan de Binnen-Amstel woonde. In de loop van de volgende jaren raakte ze door erfenissen in goeden doen. Ook een erfenis van haar achterneef lag in het verschiet.
Zeven jaar na haar scheiding, in 1809, trouwde Catharina Woesthoven met de officier Johan Liebrecht van Westreenen, een weduwnaar uit Den Haag. Omdat Woesthoven inmiddels een rijke vrouw was, werden er uitgebreide huwelijkse voorwaarden opgemaakt. Vastgelegd werd dat zij haar kapitaal zelf zou beheren zonder verantwoording schuldig te zijn aan haar echtgenoot, ook niet bij een eventuele scheiding. Die scheiding volgde een goed half jaar later. Liebrecht vertrok uit het echtelijk huis en zou van Woesthoven jaarlijks tweeduizend gulden ontvangen.
Catharina Rebecca Woesthoven stierf plotseling op 1 mei 1828 in het huis aan de Binnen-Amstel. Ze stond op het punt te vertrekken naar Sassenheim, waar haar boedel al naartoe was verhuisd. Johan Liebrecht van Westreenen kreeg voor de rest van zijn leven het vruchtgebruik van haar nalatenschap.
Beeldvorming
Woesthoven heeft een klein aantal gedichten geschreven, maar staat niet bekend als een goede dichteres. Haar naamsbekendheid heeft zij te danken aan haar eerste echtgenoot, Willem Bilderdijk, en meer nog aan de beeldvorming die in de negentiende eeuw rond haar persoon is ontstaan. Ze zou een koude, want frigide, en harde vrouw zijn geweest met vooral een mooi gezicht. Dit beeld was al neergezet door Bilderdijk, die zich in zijn brieven en gedichten erover beklaagde dat juist hij, die zoveel genegenheid en zorg nodig had, zo’n vrouw had getroffen: ‘Gevoelloos voor mijn tederheden/ En roerloos in mijn arm geklemd’ (Bilderdijk, ‘Uitboezeming’). Daarna is het er voor Woesthoven niet beter op geworden. De criticus Busken Huet noemde haar een Xantippe en de literatuurhistoricus Sterck schilderde haar af als een ijdele, geldzuchtige vrouw. Dat beeld kon mede ontstaan omdat de vele Bilderdijk-bewonderaars maar moeilijk konden geloven dat de dichter schuldig was aan de echtscheiding. En met ook nog eens de mislukking van haar tweede huwelijk had Woesthoven voorgoed de schuld op zich geladen.
Behalve door haar twee echtscheidingen werd de beeldvorming over Woesthoven ook gevoed door haar contacten met de jurist Jan Willem Kumpel. In 1805, na haar scheiding, had Catharina Woesthoven deze jeugd- en huisvriend van Bilderdijk gevraagd of hij tegen betaling haar secretaris wilde zijn. Ze zou met hem een overeenkomst hebben gesloten, waarin ze beloofde zijn schulden af te lossen als hij gedichten zou schrijven die vervolgens op haar naam zouden komen te staan. Kumpel raakte in diezelfde tijd in de problemen omdat hij zijn huurschuld niet kon betalen. Zijn huisbaas liet hem daarom in gijzeling nemen, waarna Kumpel vele jaren (1808-1821) in gevangenschap doorbracht. Volgens de overlevering zat Woesthoven achter deze langdurige opsluiting. Kumpel zou namelijk op het punt gestaan hebben haar – volgens hem – malafide verwerving van achterneef Christiaans erfenis wereldkundig te maken. Tot in de eerste helft van de twintigste eeuw nog werd er in kranten geschreven over deze kwestie, die tot op heden onopgelost is gebleven.
Naslagwerken
NNBW.
Archivalia
Zie de bijlagen en noten in het artikel van Helmers (2005).
Werk
V.C.R.B.G.W. [Vrouwe Catharina Rebecca Bilderdijk, geboren Woesthoven], De opwekking van Lazarus. Ode (Amsterdam 1785).
Literatuur
- De dichtwerken van Bilderdijk. I. da Costa ed. 12 (Haarlem 1859) 14-22 [het gedicht ‘Uitboezeming’].
- Mr. W. Bilderdijk’s eerste huwelijk, naar zijne briefwisseling met vrouw en dochter (1784-1807), J.C. ten Brummeler Andriesse ed. (Leiden 1873).
- Cd. Busken Huet, ‘Mr. W. Bilderdijk’s eerste huwelijk, naar zijne briefwisseling met vrouw en dochter (1784-1807), medegedeeld door zijn aangehuwden kleinzoon J.C. ten Brummeler Andriesse’, in: Idem, Litterarische fantasiën en kritieken 4 (z.p. z.j.) 149-205.
- J.G. Frederiks, ‘Woesthoven’, De Nederlandsche Spectator 38 (1888) 1-8.
- J.F.M. Sterck, ‘Vrouwe Bilderdijk (Odilde) en Mr. Jan Willem Kumpel’, Amsterdamsch Jaarboekje (1897) 107-127.
- R. Fruin, ‘Mevrouw Bilderdijk-Woesthoven en haar slachtoffer’, in: Robert Fruin’s verspreide geschriften 5 (’s-Gravenhage 1902) 398-425.
- Eduard van Biema, ‘Iets naders over hr. J.W. Kumpel in de gijzeling’, De Navorscher 54 (1904) 236-247.
- v.Z., ‘Dertien jaren gegijzeld’, Het Vaderland (15-2-1931).
- D.S.v.Z., ‘Dertien jaren in gijzeling. De wraak eener vrouw’, Het Vaderland (30-12-1937).
- Dini Helmers, ‘Echt of onecht; besluiteloos of spelen op zeker? De echtscheiding van Catharina Rebecca Woesthoven en Willem Bilderdijk’, Het Bilderdijk Museum. Mededelingenblad van de Vereniging ‘Het Bilderdijk Museum’ 22 (2005) 1-13.
Illustratie
Portret, door Charles Howard Hodges, ca. 1793 (Bilderdijk Museum, Amsterdam / foto Alfred van Weperen).
Auteur: Dini M. Helmers
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 588
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.