© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Marie-Cécile van Hintum, Wouw, Johanna Helène Adriana Maria van de, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/WouwJolijn [21/12/2018]
WOUW, Johanna Helène Adriana Maria van de, vooral bekend als Jolijn van de Wouw (geb. Den Bosch 10-9-1942 – gest. Amsterdam 18-11-2001), grafisch ontwerpster. Dochter van Marinus Hubertus Cornelis van de Wouw (1894-1947), antiquair, en Josephine Adriana Maria Antonia van Beek (1910-1996). Jolijn van de Wouw trouwde op 29-11-1994 in Amsterdam met Lambertus Jacob Maria van der Spek (1946-2000), caféhouder. Dit huwelijk bleef kinderloos.
Jolijn
van de Wouw werd midden in de oorlog in Den Bosch geboren als jongste van drie
kinderen. Ze had een broer Hans en zus Margot. Jolijn was nog geen vijf jaar
toen haar vader, een antiquair, in 1947 overleed. Haar moeder hertrouwde met de
bijna dertig jaar oudere Frits Weck. In 1959 ging Jolijn naar de Koninklijke
Academie voor Kunst en Vormgeving in Den Bosch – in 1964 studeerde ze af. Nog hetzelfde
jaar vestigde ze zich in Amsterdam, waar ze als grafisch ontwerpster eerst bij
reclamebureau Prad werkte en daarna drie jaar bij Studio Eckhardt.
Total Design
In 1968 stapte de 26-jarige Jolijn van de Wouw over naar ontwerpbureau Total Design (TD) van Wim Crouwel. Met hem ontwikkelde ze al snel een hechte samenwerking: dat jaar nog ontwierpen ze samen voor het Stedelijk Museum in Amsterdam de catalogus van de tentoonstelling over kunstenaar Johan Thorn Prikker en in 1969 kregen ze van het Gerrit Jan Thiemefonds de eerste prijs voor het Jaarverslag PTT 1968. Van de Wouw werd verantwoordelijk voor belangrijke opdrachtgevers en leidde vanaf 1972 binnen TD een eigen team. Ze ontwierp een breed scala aan catalogi, affiches, belettering, huisstijlen en jaarverslagen voor opdrachtgevers in de culturele, publieke en commerciële sector.
Van de Wouw leverde in 1975 een belangrijke bijdrage aan de inrichting en huisstijl van het Amsterdams Historisch Museum, dat toen naar het Burgerweeshuis verhuisde. Ze ontwierp onder meer de bewegwijzering, informatieborden, posters en catalogi. Haar ontwerp van een postzegel voor het Jaar van de Vrouw (1975), met daarop een paar rode vrouwenlippen, werd als veel ‘te sexy’ afgekeurd (Carasso-Kok, 67), maar later kwamen haar zegels voor 250 jaar Staatsloterij (1976), Honderd jaar Openbare Telefonie (1981) en Honderd jaar Oranjevrouwen op de troon (1990) wel uit. In 1977 verscheen de eerste elektronisch gezette telefoongids van Nederland, vormgegeven door Van de Wouw en Crouwel. De zeer vernieuwende typografie, met vier in plaats van drie kolommen op één pagina, geen hoofdletters en de telefoonnummers vóór de naam en het adres, riep heftige reacties op bij het grote publiek, dat klaagde over onleesbaarheid. Maar Van de Wouw liet zich niet uit het veld slaan en met latere, vernieuwde edities werd ze dé expert in Nederland op het gebied van telefoongidsen. In 1983 kende de jury van ‘Schönste Bücher aus aller Welt’ in Leipzig haar de zilveren medaille toe voor haar vormgeving van het gedenkboek 100 jaar telefonie in Nederland (1981). Behalve musea en de PTT was de Groep Technische Installaties (GTI) een belangrijke opdrachtgever voor Van de Wouw. Het management van GTI had een grenzeloos vertrouwen in haar vermogen om de wensen van techneuten te vertalen naar concrete oplossingen en gaf haar de vrije hand bij de uitvoering van de jaarverslagen.
Naast haar drukke werkzaamheden bij Total Design – vanaf begin jaren tachtig als adjunct-directeur – runde Jolijn van de Wouw samen met haar echtgenoot Bert van der Spek op de Amsterdamse Brouwersgracht (nr. 101) Café ‘t Smackzeyl, waarvoor ze briefpapier, bierviltjes en luciferdoosjes ontwierp. Ze woonden boven het café en na sluitingstijd haalde Van de Wouw vaak nog een afzakkertje bij haar nabijgelegen stamcafé Het Papeneiland – collega’s en buurtgenoten vroegen zich wel eens af hoe ze het klaarspeelde om iedere ochtend weer fris achter haar ontwerptafel te zitten.
Zelfstandig ontwerpster
Na twintig jaar Total Design begon Jolijn van de Wouw in 1988 haar eigen ontwerpbureau op het Prinseneiland, op een steenworp afstand van haar woning. Met een andere ex-TD’er, Dirk Fortuin, deelde ze een studioruimte. Een aantal belangrijke TD-klanten nam ze mee, zoals het Amsterdams Historisch Museum en GTI. Maar Jolijn van de Wouw wist ook nieuwe klanten te werven, veelal in de culturele sector. Ze ontwierp een groot aantal boeken en boekomslagen voor Uitgeverij Van Gennep en Feministische Uitgeverij Sara en verzorgde in 1998 al het drukwerk rondom de herdenking van ‘350 jaar Vrede van Munster’– een hoogtepunt in haar toch al succesvolle loopbaan. Privé ging het haar toen al een poosje minder voor de wind: halverwege de jaren negentig moest Café ‘t Smackzeyl zijn deuren sluiten en verhuisde Van de Wouw met Van der Spek naar een benedenwoning in de Anjeliersstraat (nr. 207). Daar verzorgde ze haar ernstig zieke man tot hij in augustus 2000 op zijn 54ste aan leverfalen overleed.
Op een vrijdagavond in november 2001 moest Jolijn van de Wouw zelf hals over kop naar het ziekenhuis – ze had al enige tijd vage gezondheidsklachten. Twee dagen later, op zondag 18 november 2001, stierf ze, 59 jaar oud.
Loyaal tot op het bot
Jolijn
van de Wouw was een succesvol grafisch ontwerpster. Haar oeuvre wordt getypeerd
‘door diversiteit en consistente aandacht voor eenvoud en detail’ (Carasso-Kok,
5). Opdrachtgevers
waardeerden haar zelfverzekerde aanpak en haar vermogen om hun wensen te
vertalen naar een functioneel ontwerp, waarbij ze bereid was tot kleine
concessies – mits de kwaliteit gewaarborgd bleef. Wim Crouwel noemde haar een
‘begaafde typografisch ontwerper met veel gevoel voor details’ en ‘een
verfrissend pragmatische kijk’ op problemen, die ook onder klanten veel
vrienden maakte (Carasso-Kok, 9). Haar oude overbuurvrouw, de schrijfster Elsbeth
Etty, beschrijft haar als een onverwoestbare optimist: ‘Nooit heb ik één klacht
over haar lippen horen komen’. Ze
was ‘bescheiden’ en ‘loyaal tot op het bot’, aldus Etty (Carasso-Kok, 85, 86).
Na haar overlijden werd het archief van Jolijn van de Wouw overgedragen aan de Stichting Nederlands Archief Grafisch Ontwerpers (NAGO, in 2014 opgeheven), die het in bruikleen gaf aan het Amsterdamse Stadsarchief.
Naslagwerken
Jacobs (2000).
Archivalia
Wim Crouwel Instituut, Amsterdam: Archief Jolijn van de Wouw (in bruikleen bij het Stadsarchief Amsterdam) [https://archief.amsterdam/inventarissen/inventaris/30323.nl.html; geraadpleegd 7-11-2017].
Werk
- Joop M. Joosten, Johan Thorn Prikker (1868-1932). Schilderijen, tekeningen, litho’s, glas-in-lood ramen, mozaïeken, inlegwerk (Amsterdam 1968).
- Louis de Bie red., 100 jaar telefonie in Nederland (Alphen aan den Rijn 1981).
- ‘The telephone directory in the Netherlands: a review of the last hundred years (1990)’, in: David Jury red., TypoGraphic Writing. Selected writing from thirty years of TypoGraphic (Randwick 2001).
- Zie verder: Carasso-Kok; Archief Jolijn van de Wouw [http://www.geheugenvannederland.nl/ (Wouw, Jolijn van de); geraadpleegd 31-2-2018].
Literatuur
- Petrus Jacobs red., Aktuele Kunst: biografisch handboek, deel 6 (Tilburg 2002) 482.
- Marijke Carasso-Kok red. Jolijn van de Wouw. Een keuze uit het werk van Jolijn van de Wouw, grafisch ontwerper 1942-2001 (Amsterdam 2002).
- ‘Jolijn van de Wouw’ [URL: http://www.wimcrouwelinstituut.nl/nago/archief.php?id=22; geraadpleegd 30-9-2017].
Illustratie
- Jolijn van de Wouw (l) aan het werk, door Pieter Boersma, 1978.
- Algemeen affiche voor Amsterdams Historisch Museum, door Jolijn van de Wouw, 1977 (Amsterdam Museum).
Auteur: Marie-Cécile van Hintum
laatst gewijzigd: 21/12/2018
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.