© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Kees Kuiken, Zoelen, Clara Margaretha van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Zoelen [29/04/2017]
ZOELEN, Clara Margaretha van (geb. Ommeren 16-3-1926 – gest. Dirksland 13-9-2016), voorlichtster en emancipatiewerkster voor plattelandsvrouwen. Dochter van Everard Jan van Zoelen (1885-1945), landbouwer, en Clara Margaretha de Bruijn (1893-1986). Clara van Zoelen had vanaf ca. 1980 een relatie met Frans Willem Scheijgrond (1920-2010), landbouwer. Deze relatie bleef kinderloos.
Clara
van Zoelen groeide op in Ommeren in de Betuwe als oudste van twee kinderen van
een vooruitstrevend veehoudersechtpaar. Ze zat op de mms in Tiel en mocht erna als
au-pair naar Londen en Parijs. Na de dood van haar vader (in 1945) hielp ze op
de boerderij tot haar broer de landbouwschool had voltooid. Pas daarna deed ze de
opleiding tot landbouwhuishoudlerares in Zetten – haar moeder stimuleerde haar
door te leren. Eenmaal afgestudeerd kon Van Zoelen in 1956 aan de slag als
directrice van een landbouwhuishoudschool, maar ze solliciteerde toch op een
betrekking als consulente ‘streekverbetering’ bij de Hollandse Maatschappij van
Landbouw (HMvL). En met succes: ze ging naar de ruilverkaveling van de Noord-Hollandse
polder De Zeevang e.o. en verhuisde naar Purmerend.
Streekverbetering en emancipatie
Het streekverbeteringsprogramma waarvoor Van Zoelen werkte, vloeide voort uit de ruilverkavelingswet van 1954 en omvatte bedrijfstechnische, huishoudelijke en agrarisch-sociale voorlichting aan boerengezinnen. Als huishoudconsulente leerde ze boerinnen hoe ze hun woning en keuken efficiënter konden inrichten en wat ze naast het huishouden op een modern boerenbedrijf konden doen. Op de fiets – en later per eigen auto – ging ze de boerderijen langs. Zo kreeg ze inzicht in de economische en maatschappelijke positie van de boerenvrouwen in deze ruilverkaveling. Het programma werd in 1963 feestelijk afgesloten, maar volgens de streekverbeteringscommissie was de huishoudelijke voorlichting slechts gedeeltelijk geslaagd. Voor de boerinnen zou bij de voorlichting vooral het sociale contact en het gezellig samenzijn hebben geteld (Eindverslag, 70).
Vanaf 1963 werkte Clara van Zoelen als agrarisch-sociaal voorlichtster in Noord- en Zuid-Holland, nog altijd voor de HMvL. Haar standplaats werd Den Haag. Ze ging wonen in Voorburg en begon naast haar baan aan de deeltijdopleiding opbouwwerk aan de Katholieke Sociale Academie in Den Haag. Onder het motto ‘Niet mopperen maar mee-opperen’ zette ze in 1972 samen met de Vereniging van Vrouwenbelangen een politieke scholingscursus voor vrouwen op, met Kamer-, Staten- en gemeenteraadsleden als gastsprekers. De succesvolle discussiecursus ‘Woord en wederwoord’, die ze samen met de Nederlandse Bond van Plattelandsvrouwen (NBvP) organiseerde, werd in heel Noord- en Zuid-Holland tweehonderd keer gegeven. Daarnaast gaf ze vanuit de HMvL cursussen ‘economische vorming van agrarische vrouwen’. Een concreet resultaat van deze emancipatiecampagne was dat steeds meer boerenbedrijven de vorm kregen van een maatschap waarin de boerin en haar echtgenoot gelijkwaardige partners werden.
In 1976 studeerde Van Zoelen af op de scriptie Zitten boerinnen in de knel? Een van de knelpunten die Van Zoelen signaleerde, was dat boerinnen gemiddeld 24 uur per week op de boerderij werkten, maar daarvoor geen erkenning kregen. Ze konden wel lid worden van de NBvP, maar niet van de HMvL. Met steun van de Provinciale Agrarische Commissie van de NBvP kreeg Van Zoelen de HMvL in 1981 zo ver om boerinnen als lid toe te laten – een overwinning van meer dan symbolische waarde.
Voornse jaren
Inmiddels was Clara van Zoelen zelf de levensgezellin van een Zuid-Hollandse boer geworden. Als leidster van een agrarische studiereis naar Engeland leerde ze eind jaren zeventig Frans Scheijgrond kennen, een weduwnaar met twee kinderen en een bedrijf in Oudenhoorn op Voorne. Ze trok bij hem in, maar het paar trouwde niet. Van Zoelen bleef bij de HMvL werken tot 1985, toen ze met vervroegd pensioen ging. Scheijgrond had de boerderij toen al overgedragen aan zijn zoon en samen verhuisden ze naar Rockanje. Enkele jaren later werd Van Zoelen presidente van de sterk vergrijsde plaatselijke NBvP-afdeling, die op dat moment nog negentien leden telde. Door het opzetten van een veelzijdig programma van lezingen en cursussen wierf ze binnen een jaar honderdzestig nieuwe leden.
Van Zoelen stond in 1987 mede aan de wieg van de Historische Vereniging Westelijk Voorne, die in Rockanje een openluchtmuseum met historische keuterijen (‘duinhuisjes’) opzette en waarvan ze jarenlang voorzitter was. Ze werkte in 2003 en 2012 mee aan historische publicaties. In haar latere jaren bewoonden Scheijgrond en zij een flat in een woonzorgcentrum in Oostvoorne, waar ze een bibliotheek en een computerclub opzette. In 2012, twee jaar na de dood van haar partner, werd Van Zoelen ernstig ziek, maar ze herstelde. Op 13 september 2016 stierf Clara van Zoelen op negentigjarige leeftijd in het streekziekenhuis in Dirksland. Haar uitvaart in Spijkenisse trok veel belangstelling.
Betekenis
In april 2016, vlak voor haar dood, werd Clara van Zoelen geïnterviewd in het tv-programma Andere Tijden. Ze blikte toen ook terug op haar werk als huishoudconsulente onder boerinnen. ‘Vroeger waren er voor de vrouwen de drie K’s: de keuken, de koeien en de kinderen’, aldus Van Zoelen. Men zag niet in dat vrouwen meer wilden: ‘vrouwen wilden vol in de maatschappij staan’. In 1998 werd Clara van Zoelen koninklijk onderscheiden. ‘Clara leerde ons fier rechtop te staan’, schreven Heike van Blom en Gerdien Tober in een in memoriam op de website van Vrouwen van Nu, de opvolgster van de NBvP.
Archivalia
Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: collectie persoonskaarten en persoonslijsten.
Publicaties
- Zitten boerinnen in de knel? (eindscriptie Den Haag 1976).
- [samenstelster] Het boerenleven in de polders van Westelijk Voorne (z.p. [Oostvoorne] 2003).
- ‘Duinhuisjes op Voorne’, in: Johan Knoester e.a. red., Dan doen we het zelf. Cultuurhistorisch initiatief in Zuid-Holland (Delft 2012).
Literatuur
- Eindverslag van de streekverbetering De Zeevang e.o. 1957-1963 (Purmerend 1963).
- Erwin H. Karel, De maakbare boer, streekverbetering als instrument van het Nederlandse landbouwbeleid 1953-1970 (Groningen en Wageningen 2005).
- ‘Polder op de schop’, Andere Tijden 32 (2016) [tv-programma VPRO/NTR, URL http://anderetijden.nl/aflevering/32/Polder-op-de-schop; geraadpleegd 10-4-2017].
- Co Welgraven, ‘Ze leerde boerinnen fier rechtop te staan’, Trouw, 17-10-2016.
- Heike van Blom en Gerdien Tober, ‘In memoriam: Clara van Zoelen (1926-2016)’ [URL http://vrouwenvannu.nl/landelijk/memoriam-clara-van-zoelen-1926-2016; geraadpleegd 10-4-2017].
Illustratie
Clara van Zoelen, door onbekende fotograaf, ongedateerd (particuliere collectie).
Auteur: Kees Kuiken (met dank aan mevrouw M. van der Pols-Scheijgrond)
laatst gewijzigd: 29/04/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.