© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Jannie van der Kloet, Zwartte, Aurelia, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Zwartte [09/02/2017]
ZWARTTE, Aurelia (ged. Groningen 22-8-1682 – Groningen 20-2-1768), dichteres. Dochter van Hendrik Zwartte (1638-1685), secretaris van Groningen en rechter in Bellingwolde, en Titia Verrutius. Aurelia Zwartte trouwde (1) op 1-11-1705 in Mensingeweer (Groningen) met Jacobus van Aelst (gest. 1714); (2) op 1-12-1715 (otr. 25-10-1715 in Leeuwarden, 15-11-1715 in Amsterdam) in Abcoude met Justus Johannes Beilanus (1677-1727). Uit huwelijk (1) werd 1 dochter geboren.
Aurelia Zwartte, geboren in Groningen ‘aent Bredemerckt’ (de huidige Grote Markt), was het op één na jongste kind van Hendrik Zwartte en Titia Verrutius. Beide ouders waren afkomstig uit aanzienlijke families. Haar vader was de zoon van Gerhard Zwartte, burgemeester van Groningen en curator van de Groninger universiteit, haar moeder was een telg uit de Gronings-Friese geslachten Verrutius (in vertaling: Wartinga) en Van Beijma. Over het gezin waarin Aurelia opgroeide, is niet veel meer bekend dan dat er in totaal negen kinderen geboren werden van wie er twee jong overleden en dat Aurelia’s vader overleed toen zij nog geen drie jaar oud was, nog voor de geboorte van haar broer Hendrik.
In Mensingeweer bezat de familie de heerd Matenesse, geërfd van grootvader Zwartte, die vermoedelijk gebruikt werd als buitenverblijf in de zomermaanden. In 1708 moest Aurelia’s moeder het voorname huis, omgeven door grachten en boomsingels, verkopen, inclusief de eraan verbonden collatie van Mensingeweer en de ‘gerechtigheden van ommegang’. De nieuwe eigenaar was Jacobus van Aelst, de eerste echtgenoot van Aurelia Zwartte, met wie ze in 1705 was getrouwd. Na hun huwelijk vestigde het paar zich in Amsterdam, waar op 26 januari 1707 hun dochter Francoise Hermina werd geboren. Het lijkt aannemelijk, dat het echtpaar vervolgens een aantal jaren op Matenesse woonde. In 1712 echter verkochten crediteurs de (inmiddels verhuurde?) heerd; wellicht een eerste aanwijzing dat de familie enigszins achterop raakte.
Aurelia Zwartte verloor haar eerste echtgenoot in 1714: hij werd op 19 februari 1714 in Amsterdam begraven. Op 25 oktober 1715 ging ze in Leeuwarden in ondertrouw met de weduwnaar Justus Johannes (van) Beilanus en op 15 november 1715 ging het paar ook in Amsterdam in ondertrouw. Ze betaalden zes gulden als middel (belasting) op het trouwen. Opmerkelijk is de aantekening, ook in het trouwboek van Amsterdam, dat op 1 december 1715 akte verleend werd om in Utrecht te trouwen. Ze trouwden echter in Abcoude. Het lidmatenboek van de Nederlands Hervormde kerk in Leeuwarden vermeldt echter dat Zwartte en Van Beilanus, ‘echtelieden van Amsterdam’, in 1721 opnieuw werden opgenomen, wat suggereert dat ze daarvoor in Amsterdam woonden. Uit dit huwelijk werden geen kinderen geboren; wel had Van Beilanus een dochter en een zoon uit zijn eerdere huwelijk.
In 1721 verscheen er voor het eerst een gedicht van Aurelia Zwartte in druk: ‘Lyk-gedicht op het zalig afsterven van den hoog-edelen gestrengen heer, mynheer, Hobbe Baart van Sminia’. Het staat in een bundeltje met nog vier treurdichten voor Van Sminia, voormalig voorzitter van het Hof van Friesland. In 1722 verscheen in plano een gedicht op de bruiloft van Arent Aulus van Haarsma, lid van het Hof van Friesland, en Marta Cicilia van Bouritius. In 1725 publiceerde Zwartte op dezelfde manier een rouwklacht op het overlijden van Ulbo baron van Aylva, oud-grietman. Ze ondertekende deze gedichten als Aurelia van Beilanus, geboren Swart(t)s. Het bestaan van deze los uitgegeven gedichten is door literatuurhistorici niet eerder opgemerkt.
De los uitgegeven gedichten zijn ook opgenomen in de bundel, die in 1727 verscheen bij Willem Barents in Amsterdam: Stichtelyke poëzij van vrouwe Aurelia Zwartte, begrypende eene beschryving van der menschen vremdelingschap op aerde, ’t geluk der stadt Hindeloopen, geboorte- lyk- troost- en mengel-dichten. Daarin richt Zwartte zich in haar opdracht op nogal onderdanige toon tot Maria Louise van Hessen-Kassel, weduwe van stadhouder Johan Willem Friso. Wellicht opnieuw een aanwijzing dat ze geen deel meer uitmaakte van de hoogste kringen. Na de opdracht volgt een voorrede met de vermelding dat ‘dichtkundige vrinden’ haar tot publicatie overhaalden, een bekende bescheidenheidstopos.
De titel van de bundel wijst er al op dat Aurelia Zwartte met haar dichtwerk in de eerste plaats wilde stichten. Niet toevallig is het eerste en omvangrijkste gedicht een gedicht over de verhouding van een ‘reiziger’ tot God. De meeste andere gedichten zijn weliswaar niet specifiek religieus, maar ze hebben wel een christelijke ondertoon. Daarnaast zijn er gelegenheidsgedichten, vooral gericht tot hooggeplaatste personen, vermoedelijk omdat de dichteres op die manier belangrijke maatschappelijke contacten wilde aanhalen. En ten slotte spelen literaire contacten een rol. Zwartte noemt nauwelijks namen, maar verschillende auteurs stuurden haar hun werk en vroegen haar oordeel. Eén dichteres noemt ze wel bij naam: Jetske Reinou van der Malen. Aan haar droeg Zwartte vier gedichten op, waaruit blijkt dat de vrouwen elkaars en andermans werk lazen en dat Van der Malen voorlas uit het werk van grote dichters terwijl Zwartte bezig was met huiselijke taken.
Het is niet bekend of Aurelia Zwartte na 1727 is blijven dichten. Op 20 februari 1768 stierf ze in Groningen, in de ouderdom van 85 jaar.
Naslagwerken
Van der Aa; Lauwerkrans.
Archivalia
- Groninger Archieven: DTB, Dopen en Trouwen.
- Historisch Centrum Leeuwarden: DTB; toegang 674, inv. nr. 126 [genealogisch dossier over het geslacht Van Beilanus].
- Stadsarchief Amsterdam: DTB, Trouwen; toegang 5048, inv. nr. 201 (Archief van de secretaris: middel op trouwen en begraven).
- Het Utrechts Archief: DTB, Trouwen 45, inv. nr. 14 (Abcoude).
Publicaties
- Aurelia van Beilanus, geboren Swartts, ‘Lyk-gedicht op het zalig afsterven van den hoog-edelen gestrengen heer, mijnheer Hobbe Baart van Sminia’, in: Rouklagten, uitgeboezemt over het droevig en schadelyk verlies van den hoog-edelen, gestrengen heere Hobbe Baard van Sminia (Leeuwarden 1721).
- Aurelia van Beilanus, geboren Swarts, Bruilofs krans gevlogten ter eeren van de wel edele gestrenge heer de heer Arent Aulus van Haarsma mede Raad Ordinaris in den Hove van Friesland en de welgeboren juffer me-juffer Marta Cicilia van Bouritius in den echt vereenigt den 26sten van Grasmaant 1722 (Leeuwarden 1722) [exemplaar in plano bij Tresoar Leeuwarden, sign. Pl 472].
- Aurelia van Beilanus, geboren Swartts, Rouw-klagt over het beweenlyk afsterven van den heer Ulbo Baron van Aylva in leven oud-grietman van Idaarderadeel en laast van Oostdongeradeel etc. etc.; godzaliglyk ontslapen den XXVI april MDCCXXV (Leeuwarden 1725) [twee exemplaren in plano bij Tresoar, sign. Pl. 476 en Pl. 476bis].
- Aurelia Zwartte, Stichtelyke poëzy [...], begrypende eene beschrijving van der menschen vremdelingschap op aerde, ’t geluk der stadt Hindelopen, geboorte- lyk- troost- en mengel-dichten (Amsterdam 1727).
Literatuur
- A. Ferwerda, Adelyk en aanzienelyk wapen-boek van de zeven provinciën, 3 delen (Leeuwarden 1760-1781) 1, 3de stuk [Beilanus].
- M. de Haan Hettema en A. van Halmael, Stamboek van den Frieschen, vroegen en lateren, adel, 2 delen (Leeuwarden 1846) 1, 31 en 2, 30 [Verrutius].
- G. Kalff, Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde, deel 5 (Groningen 1910) 492.
- W.J. Formsma, R.A. Luitjens-Dijkveld Stol en A. Pathuis, De Ommelander borgen en steenhuizen (Assen 1973) 252-253.
- S.I. von Wolzogen Kühr, De Nederlandse vrouw in de eerste helft van de achttiende eeuw (Leiden 1914) 148-149.
- A. de Jeu, ‘’t Spoor der dichteressen’. Netwerken en publicatiemogelijkheden van schrijvende vrouwen in de Republiek (1600-1750) (Hilversum 2000) 131-139.
Illustratie
Titelpagina van Aurelia Zwartte, Stichtelyke poëzij, 1727 (Universiteit van Amsterdam; Bijzondere Collecties).
Auteur: Jannie van der Kloet
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 420
laatst gewijzigd: 09/02/2017
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.