Registers van de Hollandse grafelijkheid 1299-1345

Graaf Willem III geeft een keur aan de burgers van Vlissingen en verleent hun tolvrijheid in Holland, Zeeland en Friesland.

Ter aanvulling en verduidelijking van de tekst is op enkele plaatsen de lezing van Van Mieris in de noten opgenomen.

De onderstaande tekst is gebaseerd op afschrift B.

Van vasten gheleide te vaerne ende te keerne binnen der pord ende binnen der havene^a. I.^b

Van hoemen porters sal ontfanghen. II.

Van vorboden^c te makene ende hoemen visch ende harinch betalen sal. III.

Van hoe men scout winnen sal dat boven XL s. loept. IIII.

Van waermen porters daghen sal. V.

Van goede binder^d pord ende bin der havenen^e te bringhene. VI.

Van scoude diemen vore scepene zekert. VII.

Van weke marcte. VIII.

Van wie onsen Here ende onser Vrouwen vloekede. IX.

Van vrede te nemene. X.

Van die jeghens I portre mesdoet buten der vrihede. XI.

Van wie I man leemt binder vrihede. XII.

Van die I man wont. XIII.

Van die den andren slaet of loghenstreet. XIIII.

Van die verbodine wapene^f draghet binnen der vrihede. XV.

Van die recht wille hebben van I portre. XVI.^g

Van wie I ballinc huzede ofte^h voerde in sijn scip ⁱ die verbannen ware. XVII.

Van die te^j yemens stride gaet buter pord. XVIII.

Van die ghewapender hand coemt te stride. XIX.

Van die den andren thuus soect. XX.

Van coeplieden ende van vischers die buten onser graefscepe wonen. XXI.

Van porters te banne^k te doene op den dijc. XXII.

Van die scepene wedert^l in ghebanre vierscarne. XXIII.

Van die de chore breecht an enighen scepene binder vierscerne. XXIIII.

Van die wijn valschet. XXV.

Van porters te campene^m. XXVI.

Elc portre sal I man van buten doen scependoem. XXVII.

Van die wapine draghet binachteⁿ die verboden sijn. XXVIII.

Van die den andren sijn goet ontcracht^o of met forsen^p neemt. XXIX.

Van twiste die ghesciet, eist bedaghe eist benachte^q. XXX.

Van die joncvrouwen of joncwijf^r ontleet die te deser vriheit behord. XXXI.

Van porters lande te ghiftene. XXXII.

Van hoeman wesekijns^s goet zekeren zal. XXXIII.

Van so wie messeit of twist maecht^t bin der pord. XXXIIII.

Van porters te pandene binder graefscepe. XXXV.

Van die ten brande niet ne quame. XXXVI.

Van mordbrande. XXXVII.

Van die den baeliu vermaent van sheren weghe twist te belettene. XXXVIII.

Van die valsche eede sueerd of orkonde. XXXIX.

Van die enich wijfhoeft ontleet jeghens haren wille. XL.

Van quaden gheruchte. XLI.

Van hoe die baeliu zueren sal der pord ende elken man recht te doene. XLII.

Van als die baeliu omme scepene sent. XLIII.

Van wie^u binder vriheyt ghevanghen word. XLIIII.

Van die den andren doet bezetten. XLV.

Van te doen maelne. XLVI.

Van porters toelne vri te vaerne binnen onsen lande. XLVII.

Wi Willem^v grave van Heneghowen^w, van Holland^x, van Zelland^y ende here van Vriesland, allen den ghenen die dese jeghenwordighe lettre sullen sien of horen lesen, saluyt met allen goede ende kennessen der warheden. Want het van rechte ons ende anders landsheren toe behord ende onse ambocht es onse land, onse goet te beterne ende onse onderzaten te starkene ende te verbeterne daer wi moghen, so hebben wi omme den ghemeenen orbare ons lands enter^z lude van onsen lande ghemaect ene niewe havene in onse pord te Vlissinghe; ende omme die havene te beterne ende die pord voers. te meersene, ende oec omme dat alrehande lude moghen comen daer behoudelike ende elc coepman daer moghe comen ende keren met haren goede in sekeren bescermte ende in goeden payse, so hebben wi ghegheven ende gheven der voerseider pord ende alle den ghenen diere in wonen of sullen hier na in comen te woene^a', binnen de marken die hier na^b' ghescreven staen, sulc recht ende sulke vriheit als hier na volghen sal, behouden onser heerlicheden ende behouden allen andren vriheden die onse vorders of wi enighen andren luden of steden^c' ghegheven hebben met brieven ende bezeghelt. Dats te verstaene dat dese vriheit voers. duren sal ende beghinnen van Cavelards^d' weghe also uut^e' tote der garndebben^f' toe, ende also omme gaende als die here wech oesten coemt tote den molenwatre toe, ende binnen den utren cante van den dike van den molenwatre tote ande gaerndebbe^g' recht ute^h'.

1. Int eerst gheven wi allen den coepmannen die onse havene ende onse pord voers. soeken of daer in comen seker ende vast ghelede daer ende anders waer in onsen lande met haren goede ende meisniede, behouden ons rechts; het en ware onse rechte viande van ons selven of van onsen vorsaten.

2. Vord so willen wi dat ons baeliu, scepene ende Raet moghen ontfanghen lude die hem orbarlic denken ende nuttelic^i' den here ende der pord; ende wi willen dat alle die ghene die binnen der vrihede van Vlissinghe woenen of comen sullen te woene^j' moghen coepen ende vercoepen, tappen, backen, brouwen ende alrehande coepmanscepe die si hebben met haren goede hare orbare doen na dien dat hem nuttelic ende orbarlic sal denken, so waer dat si daer binnen wonen ende ende poerters sijn.

3. Vord so mach onse baliu met den scepenen vorbode^k' maken die den here ende der pord nuttelic sijn. Ende so wat manne die verschen vich^l' coept jeghens I andren, of harinc, die sal hem betalen met ghereeden ghelde of sine ghemoede hebben also dat hijs hem belovet, eer hi van siere bord vard; jof te neen, die ghene die hem dien vich^m' of den harinc vercoft hevet mach hine met sinen gheselscepe houden an sijn bord tote dat hi sine ghemoede hevet, sonder verbornesse.

4. Vord van allen andren scouden die deen ^n' den andren sal eyschen, en sal niemene den andren moghen verwinnen dat boven XL s. Tornois^o' loept, hine hebbe hulpe van III scepenen of meer; ende beneden XL s. Tornois^p' met III wittachtighen porters die de baliu ende ^q' scepenen kennen dat si wittachich sijn.

5. Vord ware yemend die onse porters dede daghen van zaken dat den waerliken rechte toe behorde of van scoude anders danne te haerre vierscarne van der vriheit voers., die verborde X lb. Tornois^r' jeghens ons^s' ende de pord^t' I lb. Tornois^u'.

6. Vord soe wie sijn goet bider zee of bi den watre bringhet in^v' die vrihede ende dat goed yemene borghet, es hi portre es hi gheen, die mach sine scout winnen, hoe groet dat si es, met orkonden van III scepenen of mit meer, of met orkonden van III lijfcoepluden of met meer die de baliu entie scepenen wittachtich kennen ende die porters sijn.

7. Vord so wat scoude men zekerd op enen dach te gheldene vore III scepenen: diet niet ne ghelt, coemt hi binder pord men salne manen thans te gheldene sine scout; ende doet hijs niet, die rechtre salne houden, of die ghene moet setten enen portre te borghe te gheldene binnen viertiendaghen. Ende willen dat binnen der vriheden^w' voers. sullen wesen alle saken te berechtene ende daer binnen IX scepenen ende II raetsmannen die burghemeisters zullen wesen der pord orbare te doene metter pord goede, ende die zullen wi selve kiesen ende doen zueren of^x' den ghenen^y' dien wijt bevelen met onsen openen brieven.

8. Vord so willen wi ende gheven hem ene weke marcht^z' up den dinxendach.

9. ^a'' Voerd wat manne ofte wijf die Gode onsen Here of^b'' onser Vrouwen siere moeder onhoveschelike nomede, vloekede of mesprake of lachterde, die sal verboren I lb. jeghens ons ende der pord V s.; ende die des niet ghelden en mach, die sal men werpen int watre vanden hovede. Ende so wie die vrede brecht^c'', die verbord sijn lijf ende sijn goed.

10. Vord so mach onse baliu met II scepenen of met meer of met II wittachtighen porters ofte meer enen vrede nemen van allen twisteliken saken, ende II scepenen met I wittachtighen portre ende I scepene met II wittachtighen porters, jof die prochipape met II scepenen of met II^d'' wittachtighen porters. Ende dit sal die maniere wesen van den vrede te eischene: men sal segghen ‘Ic vermane u eens vreden van cheren^e'' weghen’. Die dien versuighet enewarven, hi^f'' verbord X lb. jeghens ons ende der pord I lb.; versuighet hine anderwarf, hi verbord des selves; ende versuighet hine derdewarven, hi verbord des ghelijcs, ende danne sal die ghene seghen diene eescht: ‘Desen vrede ghebiedic ju^g'' te houdene op u lijf ende up u goet’, ende gaen wech. Brake hine hier na^h'', hi verborde sijn lijf ende sijn goed jeghens ons als of hine met der hand ghegheven hadde, word hiere of verwonnen in die vierscarne met III secpenen of met meer. Ende elc portre mach tsgraven vrede gheven, als eist buten vore sgraven man.

11. Vord die enen portre van Vlissinghe mesdoet buten der vriheit voers., eist in mesprise, in leempten, in wonden of in doetslaghen, dat sal men hem betren ende soenen ghelijc I edelen man in Zeland^i''. Ende so wat men elken man binnen der vriheit voers. mesdoet, salmen betren twiscatte; ende so wie enen man doetslaet binnen deser vriheden, verbord sijn lijf ende sijn goet.

12. Vord soe wie enen man daer binnen leempte, dat sal hi twiscatte betren, ende dit sullen die scepenen wisen ende onse baliu berechten; ende wat dat III scepenen of meer metten baliu wisen, dat sal recht^j'' wesen ende ghestade bliven.

13. Vord soe wie enen man wont, verbord jeghens ons III lb. ende jeghens de pord X s.; ende doresteecht hine of woent datter been ute moeten, dat es dobbel.

14. Vord wie den andren trecht bi den hare in arren moede of slaet of steket metter vust of werpt ter aerden, verbord jeghens ons I lb. ende der pord I s.; vord so wie den andren loghenstreept of lelichede doet met versprekene, verbord jeghens ons X s. ende der pord V s.

15. Wie so draghet binnen der vriheden voers. lomberds mes, priem, corcoeyscolve^k'' of andre verbodene wapine diere ghelike, verbord jeghens ons III lb. ende jeghens der pord I lb.; ende wontere^l'' enen man mede, hi sal verboeren dubbel boete als voers. es van simplen wapine.

16. Vord so wie scependoem begheerd van sinen portre, hi salne doen daghen ter vierscerne; ende die ghene die menre daghet niet en es te jeghen^m'' worde^n'' ende in Walgren^o'' es, men salne daghen^p'' ten eersten dinghe daghe als men sal dinghen. Coemt hi danne niet vord recht te pliene^q'', men salne verbannen, ende hien sal niet wesen inlans^r'' eer hi scependoem ghedaen hevet; ende sijn ban sal wesen II s. Ende die hem die scout eeschet, die sal die scout ghewonnen hebben, eist dat hijs kennesse hevet als vore screven es.

17. Vord so wie van onsen baliu met scependome word verbannen van deser chore, wie datne huusde of voerde binnen sinen scepe, word hiere of verwonnen met III scepenen die verbord jeghens ons X lb. ende jeghens de pord I lb.; ende hi sal ghelden des mesdadichs scout.

18. Wie so buter vrihede gaet ghewapender hand te^s'' enigher gaderinghen, die verborde jeghens ons X lb., der pord I lb.

19. Vord soe wie coemt tenen vechtelike ghewapender hand, hine helpe den baliu ende den scepenen den twist bevellen, verbord jeghens ons I lb. ende der pord X s.; ende dat sal wesen des baeliuwes ende der scepene proevene ende verclaersen.

20. Vord so wie binnen deser vriheden den anderen thuys^t'' soect ghewapender hand, hi verbord jeghens ons X lb.; ende hi daer op hem vecht, jeghens die ghene di hi besit X l. enter pord I l. Ende soect iement den andren in eens porters huuys ende op hem vecht, hi verbord jeghens ons X lb. ende jegens die hi soect V lb. ende jeghens den ward van den huze V lb., ende elc van der^u'' soekers helperen sal ons ghelden III l. ende der pord I l. Ende wat scaden binnen den huze ghesciet, salmen ghelden tviscatte, ende dat buten ghesciet eenscatte; ende dit al bi scepenen orkonde.

21. Wi gheorloven coepluden ende vischers die buten onser graefscepe wonachtich sijn ende comen in onse havene omme onse pord te beterne wat mallic andren binnen hare scepe mesdoet, uytghenomen menke ende doet slach: dat willen wi dat hare meisterscep berecht^v'' binnen haren scepe, sonder verboernesse.

22. Wie so buten deser vriheit woent ende enen portre verbannet^w'' op den dijc of op weteringhe, die ban en mach niet wesen tote den daghe dat die ghene coemt vore scepenen bin deser vriheit met sinen scepenen van buten ende doen verstaen ter vierscarne den ban; dan zullen die baliu ende ^x'' scepenen van gheens goede^y'' ghelden den ban, ende die ban ne sal niet wesen boven II s. Ende dat ghelt dat die scoutete daer in leghet, sal hi twiscatte weder hebben^z'' over dwers nachts, ende dat bi scepenen.

23. So wanneer die baliu in ghebanre sprake maent scepenen bi haren ede, so wie die scepenen wederseghet die die maninghen voren seghet, die sal hem betren X lb. ende elken scepene die hem volghet III l., ende hi verbord jeghens ons X l. ende der pord I l., word hijs verwonnen met III scepenen. Lachterd een scepen enen portre in ghebanre sprake ende hijt betoghet ende met III scepenen verwonnen word, hi salt hem betren I lb. ende ons I lb. ende der pord V s.

24. So wie die chore brecht an enen scepene binnen der vierscarne in ghebanre sprake met vechtene buten des scepenen^a''' scout, word hijs verwonnen met III scepenen hi verbord X lb. jeghens ons, jeghens den scepenen X lb. ende der pord I lb.; ende ware oec enich scepen die des ghelijcs dede op^b''' enen portre, hi salt hem betren V l. ende ons I l. ende der pord I l. So wat evele dat^c''' ghesciet binnen ghebanre vierscerne, dat salmen betren vierscatte.

25. So wie so wijn menghet met watre of met andre wulnessen, hi verbord jeghens ons V l., der pord I l., ende den wijn verloren.

26. Vord sone willen wi niet dat enich portre den andren campt of dat enich man van buten enighen portre van deser vriheit moghe campen.

27. So wie van buten coemt claghen op enen portre van deser vriheit, die portre sal hem doen scependoem; ende doet hijs niet, men salne verbannen ende des bans ensal hi niet quite worden eer hi hem scependoem hevet ghedaen. Beclaghet oec een portre enen man van buten, hi moet hem doen altehans scependoem.

28. So wie die verbodene wapine draghet benachte anders dan hi bedaghe draghen mach, hi verbord dobbel boete.

29. So wie den andren sijn goet ontcracht of met fursen^d''' neemt in siere jeghenwordicheden, die salt hem betren vierscatte, ende hi sal jeghens ons verboren V l. enter pord I lb.; ende die hem sijn goed nemet heymelike, dat sal diefte worden^e''' bekent, ende men salne hanghen word hiere mede ghegrepen of betughet alse recht es.

30. So waer III wittachtighe man bi haren eede ene twistelike zake vord brenghen an den baliu ende an die scepenen, daer sullen die scepenen up orconden ende wisen, eist bi nachte eist bi daghe; ende so wat benachte ghesciet dat salmen berechten bi verescene^f''' ende bi vonnesse van scepenen.

31. So wat joncfrouwen of joncwijf ontloept met enen man beneden haren jaren die binnen deser vriheden behoerd, die maken wi afdeelachtich alre erven ende alles goeds dat hare van^g''' rechte an comen mach, het ne si dat men hare gheve bi ghenaden.

32. Vord so ne sal gheen portre noch ne mach ghifte gheven van lande sonder vore scepenen van der vriheit voers. Oec en sal niement van buten enen portre ghifte gheven van lande het ne si vore scepenen van buten.

33. Vord sone sal no maech^h''' no vriend ne gheens wesekijns goet hebben, ^i''' sine doen hem vaste zekerheit binnen der vriheit.

34. Waer dat enich man van ^j''' buten quaem binnen der pord voers. ende daer messeide in twiste^k''' of in andre zaken, ende die baliu metten scepenen came ende vermaende hem rechts of vreden ende hi des overhorich ware, die baeliu entie scepenen sullen gaen ter vierscernen ende doen die clocke luden die ghemeente mede te hope te doene, den ghenen die dus overhorich es mede te dwinghene rechts te pliene^l''' ons enter pord. Ende so wie ten clocken slaghe gheluyt^m''' niet ne comet, verbord III lb.^n''' jeghens ons ende jeghens de pord I l., word hijs verwonnen met III scepenen. So wie die clocke luyt buten ghemenen rade der scepenen, die verbord jeghens ons sijn hand, het ne ware dat hi onvroet of dronken^o''' ware jof^p''' so jonc dat hi niet bejaerd en ware; ende dat sal staen ter scepenen proeve joft also es. Ende eist dat dese overhorighe^q''' ontgaet, die baliu metten scepene sal daghen den ghenen binnen den derden daghe weder te comene ende recht te pliene; ende coemt hi niet, men salne bannen, ende die ban sal gheduren tote^r''' dat hi binnen der pord ghehouden word. Ende so wat saken die ghescien binnen der vriheden voers., die salmen niet hogher ghelden danne vierscatte.

35. Vord sone salmen nerghent binnen onsen lande ghenen^s''' portre van Vlissinghe panden noch houden, het ne si vore sijns selves scout.

36. So wat men enen man doet^t''' die te brande coemt te helpene ende te utene, dat salmen hem betren vierscatte; ende onse boeten sullen wesen vierscatte ende der pord also, word hijs verwonnen met rechte.

37. Wie so verwonnen word met III scepenen van mordbrande, die hevet verbord zijn hoeft so wanneer dat die pord onsteken es. So wie III scepenen ontseghet sijn huys te brekene, die verbord jeghens ons X lb. ende der pord I l.; ende wees^u''' huus menne aldus omme orbare daer ter neder werpt, dat salmen ghelden der scepenen goet dinkene. Wie dat sijn vier so wacht datter III huze of boerne, hi sal elken die sijn huys verbarnt ghelden X lb., ons III l., ^v''' der pord I l.; so wie die^w''' sijn vier so bewaerd datter help gheroep of coemt, hi salt ons^x''' betren I l., der pord X s.

38. Wanneer so die rechtre vermaent enen portre dat hi hem bi sta in hulpen binnen der vriheden twistelike saken te belettene, diet hem wederseghet hi salt ons betren X l., der pord I lb. Ende des verwonnen word met III wittachtighe porters, ware oec dat land were of jeghens onse viande of ballinghe of quade wichte te vanghene, die met hem niet ne voere ende dat versate, hi verborde X l. jeghens ons ende der pord I l.; mar tote elneghene andren zaken en sullen si met den baliu sculdich sijn te vaerne, wine onbiedent hem met onsen openen brieven.

39. Vord so wie ter waerhede vonden worde ende gheproevet dat in enen valschen eet sueerd, diene sal nemmermeer orkonde moghen draghen van ghenen zaken, no hine sal nemmermeer in scependoem gheset werden no gheen ambocht dat onser pord voers. an coemt; ende des ghlijcs van valschen orconden.

40. Vord wie een meysen kind^y''' jof joncfrouwe ontfoerde met crachte jeghens haren wille, weder dat si tharen^z''' daghen comen es of en es, die sal verboren thoeft.

41. Vord ware enich quaet wicht binnen der pord voers. van quaden gheruchte diemen met scepenen niet verwinnen mach openbaerlike, dat willen wi dat onse baliu met scepenen berechte ende dien castie, eist met banne of met andren zaken.

42. Ende so wie onse baliu wesen sal in die stede, die sal sweren^a ten heilighen dat hi bi deser chore ende bi deser wet recht doen sal elken man dies beghard, sonder arghenlist.

43. Ende ware iement die recht begharde an den baliu ende an die vriheit voers., ende die baliu omme scepenen sende dien man recht te doene, so wat scepene daer niet ne quame verboerde X s. alse dicke als hiet versate, het ne ware dat hem sin lette dat hiere niet comen en mochte. Ende so wat manne van onsen weghen scepene ghecoren worde ende dat wederseide, verborde jeghens ons X l. ende jeghens der pord I lb. also dicke als hijt wederseit. Ende van ghenen belede van ghesekerde scout en salmen niet meer nemen dan VI s.: onse baliu die helft ende die scepenen die ten belede comen die ander helft.

44. Vord so wat^b manne die ghevanghen word binnen onser vriheit van saken die ons toe behoren, eist^c dat wine daer in ghene vanghenesse en^d willen laten, so sullen^e wine senden daer wi willen in vanghenessen; maer word hi ghevanghen omme zaken die tote desen dinghen behoren, diene salmen niet vorder voeren danne binnen onser vriheit voers., of ten vorsten up onse naeste steenhuys des si selve ene vanghenesse hebben binnen.

45. Ende so wie den andren doet besetten, sal gheven den baliu III s. ende den scepenen II s., ende dit sal die ghene ghelden diere in bevallen word. Ende so wie dat^f verbannen word ter vierscarnen bi^g scepenen van quaden fayte of van doetslaghen, houden wi ballinc al onse land dore.

46. Vord so wat portre dede malen tere andre molen dan te deser molen, hi verborde twiscatte mouder ende X s. jeghens ons, alse dicke als hijt dade.

47. Vord so hebben wi onsen lieven ende ghetrouwen porters van Vlissinghe sulke gratie ghedaen dat wi hem ghegheven hebben toelne vri te vaerne met al haren goede doer al onse land ende herscip^h van Holland, van Zelandⁱ ende van Vriesland^j, ghedurende tote onsen wille ende tote onsen wedersegghene.

Ende omme dat wi alle dat voerseide recht ende vrihede onsen porters dicken voenoemt^k vaste willen houden sonder verbrec^l ende ghestade van ons ende van allen onsen nacomelinghen graven van Holland, so hebben wi dit recht ende vriheit voers. bezeghelt met onsen zeghele uythanghende. Ghedaen te Sciedamme des wonsdaghes na belokene Paeschen int jaer ons Heren M^o CCC^o ende^m XV^on.